Frizea

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Frizea
Ilustracja
Vriesea carinata
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

wiechlinowce

Rodzina

bromeliowate

Rodzaj

frizea

Nazwa systematyczna
Vriesea Lindley
Edwards's Bot. Reg. 29: ad t. 10. 7 Feb 1843[3]
Typ nomenklatoryczny

V. psittacina (W. J. Hooker) Lindley[3]

Synonimy
  • Hexalepis Rafinesque
  • Neovriesia N. L. Britton[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Vriesea bleherae
V. williamsii i V. castaneobulbosa w swoim siedlisku

Frizea (Vriesea Lindl.) – rodzaj roślin z rodziny bromeliowatych (Bromeliaceae). Obejmuje w szerokim ujęciu ok. 265 gatunków[4], ale w XXI wieku podejmowane są próby ich reklasyfikacji i w proponowanych ujęciach liczba gatunków tu zaliczanych jest mniejsza[5]. Zasięg rodzaju w szerokim ujęciu obejmuje obszar od Meksyku i Antyli po Argentynę i Urugwaj[6], przy czym stosunkowo nieliczni jego przedstawiciele rosną w Amazonii[4]. W wąskim ujęciu (Vriesea s.s.) zaliczane są tu niemal wyłącznie gatunki występujące w południowej Brazylii, zwłaszcza w Mata Atlântica[5].

W większości są to rośliny epifityczne, rosnące w mezofitycznych lasach[6], ale też w górskich zbiorowiskach trawiastych[4] i na terenach skalistych (w górach do 2500 m n.p.m.)[7]. Ich kwiaty zapylane są przez nietoperze, ale też są samopylne[6]. Poszczególne kwiaty kwitną krótko[7], ale efektowne kwiatostany utrzymują się często przez kilka miesięcy[7][8]. Wiele gatunków osiąga okazałe rozmiary i odgrywa istotną rolę w ekosystemach. Zbiorniki tworzące się u nasad liści V. ranifera stanowią kluczowe siedlisko dla rozwoju związanych z tą rośliną gatunków płazów[4].

Ze względu na efektowny wygląd, zwłaszcza jaskrawe zabarwienie kwiatostanów, liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. Hodowcy tych roślin uzyskali bardzo wiele odmian ozdobnych, w tym wiele mieszańcowych o trudnym już do ustalenia pochodzeniu[4]. W warunkach domowych jako rośliny doniczkowe uprawiane są zwłaszcza frizea lśniąca V. splendens (= Lutheria splendens), V. psittacina[9][10], frizea łódkowata V. carinata[11]. Rośliny z tego rodzaju uprawiane są w cieplejszych regionach także w ogrodach. Do najbardziej mrozoodpornych należy V. philippocoburgi wytrzymująca do -5 °C (bywa uprawiana w ogrodach na Wyspach Brytyjskich)[8].

Nazwa rodzajowa upamiętnia holenderskiego lekarza i botanika – Willema Hendrika de Vriese[12].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Vriesea duvaliana
Vriesea elata
Vriesea erythrodactylon
Pokrój
Bezłodygowe[6], zimozielone byliny[13] tworzące często okazałe rozety[7] (osiągający największe rozmiary gatunek – V. imperialis ma do 5 m wysokości)[4]. Z roślin wyrastają kłącza powietrzne (nie pełzają na powierzchni gruntu)[6].
Liście
Skórzaste[7], tworzą lejkowate zbiorniczki u nasady[4]. osiągają do 20–80 cm długości, przy końcach są zwykle mniej lub bardziej podwinięte. Bywają u różnych gatunków rozmaicie ubarwione – od jednobarwnych poprzez prążkowane po marmurkowe[7].
Kwiaty
Zebrane w spłaszczone, dwurzędowe kłosy wyrastające zwykle na długich szypułach[6]. Kwiaty rozwijają się w kątach często efektownie zabarwionych podsadek[7]. Kwiatostany są w efekcie jaskrawe u większości gatunków – intensywnie żółte, pomarańczowe i czerwone, rzadziej białe, jasnożółte lub jasnopomarańczowe[6]. Kwiaty są obupłciowe. Zewnętrzne listki okwiatu są wolne lub zrośnięte tylko u nasady. Wewnętrzne są wolne lub zrośnięte w rurkę, zawsze krótsze od listków zewnętrznych. U ich nasady wyrastają po dwie wzniesione i sztywne łuski. Pręciki nie wystają lub wystają z okwiatu. Zalążnia górna lub niemal górna. Znamię różnie wykształcone[6].
Owoce
Torebki[6].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Kwiatostan Vriesea fosteriana
Vriesea hieroglyphica
Rozeta liści Vriesea incurvata
Kwiat Vriesea wawrana

Rodzaj z rodziny bromeliowatych Bromeliaceae, a w jej obrębie z plemienia Vrieseeae z podrodziny Tillandsioideae[14].

W tradycyjnym ujęciu jest to takson polifiletyczny[5] obejmujący ok. 265 gatunków[4]. Trwają prace taksonomiczne z wykorzystaniem markerów genetycznych nad klasyfikacją gatunków tu zaliczanych i spokrewnionych roślin z podrodziny Tillandsioideae, ponieważ same kryteria morfologiczne nie dostarczają jednoznacznych cech diagnostycznych dla wyodrębnienia poszczególnych linii rozwojowych tych roślin. W drugim dziesięcioleciu XXI wieku zaproponowano reklasyfikację rodzaju i wyodrębniono z niego pięć nowych rodzajów (Goudaea W.Till & Barfuss, Jagrantia Barfuss & W.Till, Lutheria Barfuss & W.Till, Zizkaea W.Till & Barfuss, Stigmatodon Leme, G.K.Br. i Barfuss). Wykorzystano przy tym jako cechę diagnostyczną zróżnicowanie budowy znamion słupka, co jednak jeszcze przed końcem tego dziesięciolecia zostało zakwestionowane, jako nie znajdujące potwierdzenia w analizie molekularnej. Zaproponowano podział rodzaju na dwie linie – jedną obejmującą brazylijskie gatunki Vriesea s.s. wraz z tymi zaliczonymi do Stigmatodon, i drugą – obejmującą gatunki wyodrębniane do rodzajów Cipuropsis, Mezobromelia, Josemania, Goudaea, Lutheria i Jagrantia. Wciąż jednak brak naukowego konsensusu w kwestii klasyfikacji tych roślin[5].

Wykaz gatunków według Plants of the World[15]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Poales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-03-26] (ang.).
  3. ↑ a b c Vriesea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-03-26].
  4. ↑ a b c d e f g h David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 972, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  5. ↑ a b c d Machado, T. M., Loiseau, O., Paris, M., Weigand, A., Versieux, L. M., Stehmann, J. R., … Salamin, N.. Systematics of Vriesea (Bromeliaceae): phylogenetic relationships based on nuclear gene and partial plastome sequences. „Botanical Journal of the Linnean Society”, 2019. 
  6. ↑ a b c d e f g h i K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons. Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 91. ISBN 978-3-642-08378-5.
  7. ↑ a b c d e f g Patrick Mioulane (red.): Rośliny pokojowe. Praktyczna encyklopedia. Warszawa: Hachette Livre Polska sp. z o.o., 2009, s. 412-413. ISBN 978-83-7575-544-2.
  8. ↑ a b Will Giles: Encyclopedia of Exotic Plants for Temperate Climates. Portland, Or.: Timber Press, 2007, s. 113. ISBN 978-0-88192-785-6.
  9. ↑ Izabela Kiljańska: Rośliny ozdobne w mieszkaniu i na balkonie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990, s. 88. ISBN 83-09-01258-6.
  10. ↑ Andrzej Sarwa: Mała encyklopedia doniczkowych roślin ozdobnych. Tarnów: Wydawnictwo Karat, 1994, s. 124-125. ISBN 83-85601-39-2.
  11. ↑ Moritz Burki, Marianne Fuchs: Leksykon roślin doniczkowych i balkonowych. Warszawa: Świat Książki, 2007, s. 266. ISBN 978-83-247-1838-2.
  12. ↑ Jose Mari Mut: Plant genera named after people (1753 - 1853). Aguadilla: Ediciones Digitales, 2019, s. 628.
  13. ↑ Christopher Brickell (red.): Encyclopedia of plants & flowers. London, New York, Munich, Melbourne, Delhi: Dorling Kindersley, American Horticultural Society, 2012, s. 720. ISBN 978-0-7566-6857-0.
  14. ↑ Genus: Vriesea Lindl.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-03-26].
  15. ↑ Vriesea Lindl.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-03-26].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Frizea&oldid=70133249”