ການຈັດແບ່ງສິ່ງທີ່ມີຊີວິດ

46 ໄດ້ແບ່ ງພ ດອອກເປັນ 15 ເຫ ົ ່າ ແລະ 100 ແນັດຊອນອ ເດີ(natyral order) ເຊິ ່ ງທຽບໄດ້ກັບລະດັບຕະກຸນໃນປະ ຈຸບັນ, ເຖງິແມ່ນວ່າລະບບົຂອງທ່ານຍງັຄງົເປັນລະບບົການຈາ ແນກແບບງ່າຍໆແຕ່ກ ນບັວ່າລະບບົ ນີ ້ ເປັນຈດຸ ເລີ ່ມຕົນ້ ຂອງການຈ າແນກພ ດສະໄໝໃໝ່ . 1.9. ລາມາກ (Jean Baptiste pierre de Monnet de Lamarck, 1744-1829) ເປັນນັກວິທະຍາສາດ ທີ ່ຮູ້ຈັກກັນດີໃນຖານະເປັນຜູ້ຕັ ້ງທິດສະດີວິວັດທະນາການຄົນໜ ່ ງ ແລະ ມຜີນົ ງານທາງອະນຸກມົ ວຖິ ານພດ ທີ ່ ສ າຄັນ ໄດ້ແກ່: ລະບບົການຈດັຈາ ແນກພດ ທີ ່ ໃຊຫ້ າຍລກັ ສະນະເຊິ ່ ງໄວຂ້ ຽນໄວໃ້ນໜງັສ Flore Franoise (1778), ນອກ ນັນ້ ທ່ານໄດ້ສະເໜີວິທີພັນນັນ້ (analytical method) ເຊິ ່ ງເປັນການລະບຸຊະນິດພ ດແບບງ່າຍໆ ແລະ ວິທີການ ດັ ່ງກ່າວກ ມຄີວາມຄາ້ຍຄກ ບັ ຮູບວຖິ ານໃນປັດຈບຸ ນັ ເຊິ ່ ງຕ ່ມາໄດມ້ ກີ ານນ າຄວາມຮູ້ທາງດ້ານສາລິລະວິທະຍາ ແລະ ກາຍະວພິ າກສາດເຂົ ້າມາໃຊໃ້ນການຈາ ແນກ. ຮູບ 2.8: ລາມາກ (Jean Baptiste pierre de Monnet de Lamarck, 1744-1829) (ຊ້າຍ) ແລະ ເດີກອງໂດນ (Augustin Pyramus de Candolle, 1778-1841) (ຂວາ) 1.10. ເດີກອງໂດນ (Augustin Pyramus de Candolle, 1778-1841) ເປັນນັກພ ດສາດຊາວສະວິດທີ ່ ໄດ້ຊ່ ວຍພັດທະນາການຈ າແນກພ ດຂັນ້ ສູງ ແລະ ນ າຄ າວ່ າ Taxonomy ໃຊ້ໃນໜັງສ Théorié Élémentaire de la Botanique (1813) ເຊິ ່ ງບນັລະຍາຍລັກສະນະພ ດເປັນຈ ານວນລາຍ ແລະ ຈ າແນກພ ດອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມໄດ້ແກ່: ກ່ ຸມພ ດບ ່ ມີທ ່ ລ າລຽງ ແລະ ກ່ ຸມພ ດມີທ ່ ລ າລຽງ, ໃນນັນ້ ໜັງສ ທີ ່ ສ າຄັນຂອງທ່ ານ ອີກເຫ ັມ້ ແມ່ ນ Prodromus systematis Naturalis Regni Vegetabilis (1823-1873) ຈ ານວນ 17 ເຫ ັມ້ ທີ ່ ຂຽນໂດຍນັກພ ດສາດ 35 ຄົນ ໂດຍມີເດີກອງໂດນເປັນບັນນາທິການເຫ ັມ້ ທີ1-7 ສ່ ວນເຫ ັມ້ ຖັດມານັນ້ ລູກຊາຍ (Alphonse de Candolle, 1806-1893) ເປັນບັນນາທິການ, ເຊິ ່ ງໃນໜັງສ ນີ ້ລວບລວມພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ ລວມທງັພດ ເມດັ ເປ ອຍທີ ່ຈດັຢ່ ູໃກກ້ ບັ ພ ດ ໃບລຽ້ງດ່ ຽວທີ ່ມຊີ ່ ດອກແບບຫາງກະຮອກ (catkin) ຈາກທົ ່ວໂລກຈ ານວນ 161 ຕະກຸນ ເຊິ ່ ງມຫ າຍ ີ ກວ່ າ 59,000 ຊະນິດ ແລະ ງານທີ ່ ເດີກອງໂດນເຮັດບ ່ສ າເລັດນັນ້ເປັນກຸ່ ມພ ດບ ່ມີດອກ ແລະ ພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ. ເດີກອງໂດນໄດນ າເອົາລະບົບຂອງ ຈຸສຊີເອີມາປັບປຸງ ໂດຍພິຈາລະນາລັກສະນະພາຍນອກ ແລະ ໃຫ້ຄວາມ ສ າຄນັ ຕ ່ອະໄວຍະວະທີ ່ມຮີ່ ອງຮອຍ (vestigeal organ) ເຊິ ່ ງໃນສັດຕະວັດທີ19 ນັກພ ດສາດຫ າຍຄົນໄດ້ນ າເອົາ ລະບົບຂອງ ເດີກອງໂດນມາໃຊ້ຫ ນ າປາປັບປຸງເຊັ ່ນ: ລະບົບຂອງລິນເລຍ (Jonh Lindley, 1799-1856) ແລະ ລະບົບຂອງ ເອັນລິກເຊີ(Stephen Friedrich Ladislaus Endicher, 1805-1849), ໃນນັນ້ ເອັນລິກເຊີຣ໌ໄດ້ ຂຽນໜັງສ General Plantarum (1836-1841) ທີ ່ ຄວບຄຸມພ ດ 6,835 ສະກຸນ ແລະ ແຍກກຸ່ ມ ແທນໂລໄຟຕາ (Thallophyta) ເຊິ ່ ງມເທົາ ີ ແລະ ເຫັດຣາອອກຈາກກຸ່ ມ ຄ ຣ໌ໂມໄຟຕາ (Cormophyta) ທີ ່ ເປັນພ ດຂັນ້ສູງ ແລະ ຈັດ

47 ລະບົບຂອງພ ດໃບລຽ້ງຄ່ ູນັນ້ເລີມ້ ຈາກກ່ ຸມທີ ່ ບ ່ມກີບີດອກກ່ອນ ເຊິ ່ ງ ຕ່ າງຈາກລະບົບຂອງ ເດີກອງໂດນ ທີ ່ ເລີ ່ມຈາກ ຕະກຸນພວງແກວ້ດຸດັ ່ນ (Ranunculaceae). 1.11. ເບັນທ າ (George Bentham, 1800-1884) ແລະ ຮຸ ກເກີ(Joseph Dalton Hooker, 1817- 1911) ເປັນນັກພ ດສາດຊາວອັງກິດ, ເຊິ ່ ງໃນນັນ້ Bentham ເປັນຜູ້ບັນລະຍາຍລັກສະນະ ແລະ ລະບຸຊະນິດພ ດ, ສ່ ວນ Hooker ເປັນຜູ້ອອກສ າຫ ວດ ແລະ ເກັບຕົວຢ່ າງພ ດ ໂດຍທັງສອງທ່ ານໄດ້ໃຊ້ຄ າວ່ າ ໂຄຮອດ (cohort) ແລະ ອ ເດີ(order) ແທນຫົວໜ່ ວຍອະນກົມວິຖານໃນລ າດັບເຜົ ່າ ແລະ ຕະກຸນທີ ່ ໃຊໃ້ນປະຈບຸ ນັ , ນອກຈາກນີທັງ ້ ສອງຍັງ ໄດ້ຂຽນໜັງສ ຮ່ ວມກັນໄດ້ແກ່ General Plantarum (1862-1883) ລວມມີ3 ເຫ ັມ້ ເຊິ ່ ງເປັນໜງັສກ ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ພ ດມີເມັດ ໂດຍເລີ ່ມຈາກຕະກຸນ ພວງແກວ້ ດຸດັ ່ນ ແລະ ຕະກຸນທີ ່ມຄີວາມສ າ ພນັ ໃກຄ້ ຽງກນັ ເຊັ ່ນ: ຕະກຸນໄມ້ຈ າປີ (Magnoliaceae) ຂອງພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ , ພ ດເມັດເປ ອຍ ແລະ ພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ. ເບັນທັມ ແລະ ຮູກເກຣ໌ໄດ້ບັນລະ ຍາຍພ ດ 202 ຕະກຸນ, 7,569 ສະກຸນ ແລະ ມີຫ າຍກວ່ າ 97,000 ຊະນິດ, ເຊິ ່ ງໃນແຕ່ ລະສະກຸນມລີ າຍລະອຽດ ແລະ ແບ່ ງອອກເປັນສະກຸນຍ່ ອຍ ຫ ໝູ່ , ແລ້ວໄດ້ແບ່ ງກຸ່ ມພ ດ ໃບລ້ຽງຄູ່ ອອກເປັນ 3 ກຸ່ ມໃຫຍ່ ໄດ້ແກ່: 1) ກຸ່ ມພ ດມີກີບດອກແຍກກັນ (Polypetalae) 2) ກຸ່ ມພດ ມກີບີດອກເຊ ່ອມກນັ (Gamopetalae) 3) ກຸ່ ມພ ດທີ ່ບ ່ມີກີບດອກ (Monochlamydeae) ນອກຈາກຜນົ ງານທີ ່ ໄດເ້ຮດັ ຮ່ ວມກນັ ແລວ້ ທງັສອງຍງັໄດມ້ ຜີນົ ງານທີ ່ ແຍກກນັ ເຮດັ ດັ ່ງນີ ້ : ເບັນທັມເປັນຜູ້ທີ ່ ສ ກສາພັນໄມ້ດ້ວຍຕົນເອງ ແລະ ໄດຂ້ ຽນໜັງສ ທີ ່ ສ າຄັນຄ Flora of Australiensis (1863-1878) ຈ ານວນ 7 ເຫ ັມ້ ແລະ Handbook of the Beitish India (1858) ເຊິ ່ ງຕ ່ ມາໄດ້ມີການນ າໜັງສ ມາ ປັບປຸງແກໄ້ຂຫ າຍຄັ ້ງ ໄດຍ ຮຸກເກີ, ສ່ ວນ ຮຸກເກີເດນີທາງໄປສ າຫ ວດພັນໄມເຫ າຍແຫ່ງທົ ່ ວໂລກ ແລະ ໄດ້ຂຽນ ໜງັສທ ີ ່ມຄີຸນຄ່ າຫ າຍ ເຫ ັມ້ ເຊິ ່ ງເຫ ັມ້ ທີ ່ ສ າຄນັ ໄດແ້ກ່ The Flora of Beitish India (1872-1878) ຈ ານວນ 7 ເຫ ັມ້ , ນອກຈາກນັນ້ ທັງ ສອງຍັງໄດ້ບັນລະຍາຍພ ດໃນແນວໃໝ່ ແລະ ຈັດລະບົບການຈ າແນກພ ດໃນໜັງສ General Plantarum ເຊິ ່ ງຫ ກັ ຫານທົ ່ວໄປກ ໄດອ້ າໃສຜົນງານຂອງເດກີ ອງໂດນ. ຜົນງານຂອງ ເບັນທັມ ແລະ ຮຸກເກີຣ໌ຈັດວ່ າເປັນການວາງຮາກ ຖານການສ ກສາການຈ າແນກ ພ ດໃນຫ າຍເຂດຂອງໂລກ, ເຊິ ່ ງພພິທິ ະພນັ ລະດບັ ນາໆຊາດຫ າຍແຫ່ງເຊັ ່ນ: ພິພິທະ ພັນທ າມະຊາດວິທະຍາຂອງອັງກິດ (British Museum, Natural History), ຫ ພັນໄມ້ຄິວ (Kew), ພິພິທະພັນ ທ າມະຊາດວິທະຍາຂອງປາຣີ(Museum National D’Histoire Naturelle, Paris) ໄດ້ຈັດລຽງຕົວຢ່ າງພັນໄມ້ ແຫ່ ງຕາມລະບົບຂອງ ເບັນທັມ ແລະ ຮູກເກີຣ໌ເຊິ ່ ງລະບບົນີ ້ຈດັ ໃຫ້ພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ ມີການພັດທະນານ້ອຍ ຫ ເກົ ່າກວ່າ (Primitive) ພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ ແລະ ໃນຊ່ ວງໄລຍະທີ ່ ດາວິນ ໄດ້ສະເໜີທິດສະດີວິວັດທະນາການຂ ້ນ ຮຸກເກີຣ໌ກ ສົນໃຈທີ ່ຈະນ າແນວຄວາມຄິດຂອງ ດາວິນ ມາປະກອບການພິຈາລະນາໃນການຈັດລະບົບການຈ າແນກພ ດແຕ່ ເບັນ ທ າ ບ ່ ໄດ້ສົນໃຈໃນທດິສະດດິ ັ ່ງກ່າວ. ຮູບ 2.9: ເບັນທ າ (George Bentham, 1800-1884) (ຊ້າຍສຸດ), ຮຸກເກີ(Joseph Dalton

48 Hooker, 1817-1911) (ຜູ້ທີ2 ນັບຈາກຊ້າຍມ ), ບ ອງນຽດ (Adolphe Théodore de Brongniart, 1801-1876) (ຜູ້ທີ ່ 3 ນັບຈາກຊ້າຍມ ) ແລະ ບຣອນ (Alexander Karl Heinrich Braun, 1805-1877) (ຂວາສຸດ) ໃນຍຸກການຈ າແນກໂດຍໃຊ້ຫ າຍລັກສະນະຫ ັງ ລິນເນຍ ນີ ້ໄດມ້ ຄີວາມກາ້ວໜາ້ໃນການຈດັຈາ ແນກ ພດ ບ ່ມີ ດອກໜ້ອຍກວ່ າສະໃໝຂອງ ລິນເນຍ, ໃນນັນ້ ເດີກອງໂດນ (1813) ເປັນຄນົທ າອດິທີ ່ ຈດັ ໃຫພ້ ດ ໃນກ່ ຸມ ເທີຣີໂດ ໄຟ (pterodophyte) ເປັນກ່ ຸມທີ ່ອດິສະຫ ະແຍກອອກຈາກກ່ ຸມອ ່ນໆ ແລະ ໃນປິຄ.ສ 1843 ບ ອງນຽດ (Adolphe Théodore de Brongniart, 1801-1876) ໄດ້ຈ າແນກພ ດອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມຄ : ຄ ິໂຕກາມີ(Crytogamae) ເປັນ ກຸ່ ມພ ດບ ່ ມີເມັດ ແລະ ຟານເນີໂຣກາມີ(Phanerogamae) ເປັນກຸ່ ມພ ດມີເມັດ, ແຕ່ ບຣອນ (Alexander Karl Heinrich Braun, 1805-1877) ຈ າແນກພ ດອອກເປັນ 3 ກຸ່ ມຄ : 1) ໄບ ໂອໄຟຕາ (Bryophyta) ເປັນກຸ່ ມຂອງເທົາ, ເຫັດຣາ ແລະ ໄບ ໂອໄຟ 2) ຄ ໂມໄຟຕາ (Chormophyta) ເປັນກຸ່ ມ ເທີຣີໂດໄຟ 3) ແອນໂທໄຟຕາ (Anthophyta) ເປັນກຸ່ ມພ ດທີ ່ມີເມັດ ສະນັນ້ຈິ ່ ງເຫນັ ໄດວ້່າ ໃນຍຸກນີ ້ນກັ ພກ ສາດເລີ ່ມມຄີວາມເຂົ ້າໃຈເຖງິຄວາມເຂົ ້າໃຈເຖິງຄວາມຫ າກຫ າຍ ຂອງ ພດ ຂັນ້ ຕ ່າ, ໂຄງສ້າງຂະໜາດນ້ອຍ ແລະ ວດັທະຈກັ ຊວີດິ ຂອງພດ ຫ າຍຂ ້ນ, ຢ່ າງໃດກ ຕາມຄວາມຮູ້ກ່ ຽວ ກບັ ເທົ ່າ ແລະ ເຫັດຣາຍັງດ້ອຍກວ່ າຄວາມຮູ້ກ່ ຽວກັບພ ດໃນກຸ່ ມ ໄບ ໂອໄຟຕາ ແລະ ເທີຣີໂດໄຟ. ຍຸ ກທີ6: ລະບົບສາຍສ າພັນທາງວິວັດທະນາການຫ ັງສະໄໝດາວິນ (post-Darwinian phylogenetic system) ໃນສະໄໝນີ ້ ເລີ ່ ມມແີນວຄວາມຄິດທີ ່ ວ່ າ ເມ ່ອມສີ ິ ່ ງມຊີ ີວິດເກດີມາແລວ້ ຈະມວີ ິວັກທະນາການແບນອອກ (divergence) ຫ ວິວັດທະນາການແບນເຂົ ້າ (convergence), ໃນນັນ້ ການຄົນ້ ພົບກົດເກນການຖ່ າຍ ທອດ ລັກສະນະ (Law of Inheritance, 1900) ຂອງ ແມນແດນ ແລະ ການພັດທະນາການທິດສະດີໃໝ່ ກ່ ຽວ ກັບໂຄ ໂມໂຊມ ເຮັດໃຫ້ເກີດມີແນວຄວາມຄິດກ່ ຽວກັບການຈັດຈ າແນກພ ດຕາມວິວັດທະນາການຂອງຊາດພັນ (phylogenetic classification), ນອກນັນ້ ທິດສະດີວິວັດທະນາການຂອງ ດາຣ໌ວິນ ແລະ ຂອງ ວອນເລຊ (Alfred Russel Wallace, 1823-1934) ແ ລະ ໜັງສ The Origin of Species by Meeans of Natural Selection (1859) ຂອງ ດາວິນ ກ ມີຜົນຕ ່ການຈ າແນກພ ດຢ່ າງຫ ວງຫ າຍ (ຍົກເວັນ້ ໜງັສ General Plantarum ຂອງ ເບັນທັມ ແລະ ຮຸກເກີຣ໌ເຊິ ່ ງເປັນໜງັສທ ີ ່ ດຫີ າຍທີ ່ ຂຽນຫ ງັຈາກທີ ່ ດາຣ໌ວິນ ຕັ ້ງທດິ ສະດີວິວັດທະນາການ, ແຕ່ ບ ່ກ່ ຽວຂອ້ງກບັວ່າຈາ ແນກພດ ຕາມວວິດັທະນາການຊາດພນັ ). ການຈ າແນກຕາມວິວັດທະນາການຂອງຊາດພັນ ຍງັມປີັນຫາທີ ່ບ ່ສາມາດແກໄ້ຂໄດຢ້່ າງທີ ່ໜາ້ພ ໃຈ, ເພາະວ່າບ ່ ສາມາດທີ ່ຈະສາ້ງເສັນ້ທາງວວິດັທະນາການທີ ່ຜ່ານມາໃນອາດດີທີ ່ ແນ່ນອນໄດ້ແລະ ເປັນການຍາກທີ ່ຈະ ຍອມຮັບວ່ າ ແຕ່ ລະສາຍຂອງວິວັດທະນາການມກີ ານພັດທະນາຕ ່ ໆມາຄາ້ຍກບັ ເປັນເສັນ້ ຊ ່ ເສັນ້ ດຽວ. ດັ ່ງນັນ້ ນກັ ພ ດ ສາດຈິ ່ ງ ພະຍາຍາມສ້າງລະບົບການຈ າແນກຕາມວິວັດທະນາການຂອງຊາດພັນ ໂດຍມີຄວາມຄິດວ່າ ລກັ ສະນະທີ ່ມີການ ພັດທະນາການໜອ້ ຍຈະພັດທະນາໄປສ່ ູລັກສະນະທີ ່ ມພີ ັດທະນາການຫ າຍກວ່ າ (advanced), ສະນັນ້ ພ ດ ຫ າຍ ຊະນດິຈິ ່ ງເກດີຂ ້ນມາຈາກຊາດພນັ ດຽວກນັ (monophyletic), ເຊິ ່ ງມນັກງົກນັ ຂາ້ມກບັ ແນວຄວາມຄິດທີ ່ ວ່າ ພ ດ ເກດີຂ ້ນມາຈາກຫ າຍຊາດພນັ (polyphyletic). ໃນຍຸກນີ ້ໄດ້ມີການຈ າແນກພ ດທີ ່ ມີໂຄງສ້າງແບບງ່າຍໄປຈົນເຖິງ ພ ດທີ ່ ມໂີຄງສາ້ງສະຫ ັບສັບຊອ້ ນ ກວ່ າ, ລກັ ສະນະພດ ບາງຢ່ າງອາດຈະພບົ ວ່າເກດີມາຈາກການຫຸ ດຮູບຈາກລກັ ສະນະທີ ່ ເຄຍີປະກດົຂ ້ນໃນບນັ ພະບູລຸດ ແລະ ໃນສະໄໝນີມ້ ນີກັ ພດ ສາດທີ ່ສ າຄນັ ໄດແ້ກ່:

49 1.12. ໄອເຊີ(August Wilhelm Eichler, 1839-1887) ເປັນນັກພ ດສາດຊາວເຢຍລະມັນ, ທ່ ານເປັນ ຄນົທ າອດິທີ ່ ຈ າແນກພດ ຕາມວວິ ດັທະນາການຂອງຊາດພນັ , ແຕ່ ແນວຄວາມຄດິ ໃນປະຈບຸ ັນລະບົບດັ ່ງ ກ່າວບ ່ ໄດ້ ເປັນລະບບົຄທ ີ ່ກ່າວໄວຢ້່ າງແທຈ້ງິ, ໄອເຊີໄດ້ຈ າແນກພ ດອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມໄດ້ແກ່: ກຸ່ ມທີໜ ່ ງເປັນພດ ທີ ່ບ ່ມເີມດັ ເຊິ ່ ງ ແບ່ ງອອກເປັນ 3 ສາຂາຄ : ແທນໂລໄຟຕາ, ໄບ ໂອໄຟຕາ ແລະ ເທີຣີໂດໄຟຕາ ແລະ ກຸ່ ມທີສອງເປັນພດ ທີ ່ມເີມດັ ເຊິ ່ ງແບ່ ງອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມຍ່ ອຍຄ : ພ ດເມັດເປ ອຍ ແລະ ພ ດມີດອກ, ໃນນັນ້ ພດ ມດີອກຍງັແບ່ງອອກເປັນພໃ ບລຽ້ງ ດ່ ຽວ ແລະ ໃບລຽ້ງຄ່ ູເຊິ ່ ງພ ດໃບລຽ້ງຄ່ ູສາມາດແບ່ ງອອກ ເປັນ 2 ກຸ່ ມ ຍ່ ອຍຄ : ກ່ ຸມພ ດທີ ່ ມກີ ີບດອກແຍກກນັ (Chloripetelae), ກຸ່ ມພ ດທີ ່ ມີກີບດອກເຊ ່ ອມຕິດ (Sympetalae) ສ າລັບພ ດທີ ່ ບ ່ ມກີ ີບດອກນັນ້ ແມ່ນຈດັ ຢ່ ູປົນ ກັບ 2 ກ່ ຸມທີ ່ກ່າວມາຂາ້ງເທງິນີ ້ . ໄອເຊີໄດ້ນ າເອົາຜົນງານຂອງ ເດີກອງໂດນ ມາໃຊ້ແລະ ສະເໜີແນວຄວາມຄດິທີ ່ ວ່າ ພ ດເມັດ ເປ ອຍເກີດ ກ່ ອນພ ດທີ ່ ມດີອກ, ພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວເກີດກ່ ອນພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ , ກ່ ຸມພ ດດອກທີ ່ ມຊີ ່ ແບບຫາງກະຮອກເປັນ ພ ດທີ ່ ພດັທະນາການໜອ້ ຍທີ ່ສຸດໃນພດ ໃບລຽ້ງຄ່ ູທີ ່ມຊີ ່ດອກແບບອ ່ນໆ ແລະ ພດ ທີ ່ບ ່ມກີບີດອກມກີ ານພດັທະນາ ໜ້ອຍ ກວ່າພດ ທີ ່ມກີບີດອກ. ດັ ່ງນັນ້ຜນົ ງານຂອງ ໄອເຊີຈິ ່ ງຈດັເປັນຜນົ ງານທີ ່ສ າຄນັທາງອະນຸກມົ ວຖິ ານພດ . 1.13. ແອັງເກີ(Adolf Engler, 1844-1930) ເປັນນກັ ພດ ສາດຊາວເຢຍລະມນັທີ ່ ຈາ ແນກພດ ໂດຍອາໃສ ຂ ມ້ ູນຂອງ ໄອເຊີ, ແຕ່ ຜົນງານຂອງທ່ ານຈະຕ່ າງຈາກລະບົບຂອງ ໄອເຊີໃນລາຍລະອຽດ ແລະ ກ່ ຽວກັບຊ ່ ວິທະຍາສາດ, ແອັງເກີໄດສ້ ກ ສາກ່ ຸມພດ ທີ ່ມເີມດັ ແລະ ຈ າແນກພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ ອອກເປັນ 2 ເຫ ົ ່າຍ່ອຍໄດແ້ກ່ : ເຫ ົ ່າ ຍ່ ອຍ ອາຄີແຄນມີດີ(Archichlemidae) ເຊິ ່ ງພດ ກຸ່ ມນີ ້ປະກອບດວ້ ຍພດ ທີ ່ ບ ່ມີກີບດອກ ແລະ ພດ ທີ ່ມກີ ບີດອກ ແຍກກນັ ຢ່ າງອດິ ສະຫ ະໂດຍບ ່ ເຊ ່ອມຕດິກນັ ແລະ ເຫ ົ ່າຍ່ອຍ ເມຕາແຄນມີດີ(Metachlamydae) ເຊິ ່ ງພດ ກຸ່ ມນີ ້ ເປັນພ ດທີ ່ມີເກີບດອກເຊ ່ອມຕິດກັນ. ແອັງເກີໄດ້ສະເໜີວ່ າພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວມີການພັດທະນາໜ້ອຍກວ່ າພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ , ນອກຈາກນັນ້ ແອັງເກີຣ໌ ແ ລະ ພ າ ນເ ທີ(Karl Anton Eugen Prantl, 1849-1839) ໄດ້ຮ່ ວມກັນຂຽ ນໜັງສ Die Natürlichen Pflanzenfamilien (1887-1915) ຈ ານວນ 20 ເຫ ັມ້ ທີ ່ ເປັນການສ ກສາ, ທົບທວນ ແລະ ບັນລະຍາຍເຖິງລະດັບ ສະກຸນ, ສະກຸນຍ່ ອຍ ຫ ໝູ່ ເຊິ ່ ງລລະບບົ ນີ ້ຈດັ ໃຫພ້ ດ ມເີມດັ ພດັທະນາມາຈາກຫ າຍຊາດພນັ ແລະ ເປັນໜງັສເ ຫ ັມ້ ທ າອດິທີ ່ ແຍກ ເທົາ ອອກມາເປັນໝວດອິດສະຫ ະ ແລະ ແບ່ ງພ ດອອກເປັນ 4 ກຸ່ ມໄດ້ແກ່ : ແທນໂລໄຟຕາ, ໄບ ໂອ ໄຟຕາ, ເທີ ້ໂດໄຟຕາ ແລະ ຟານເນີໂຣໄຟຕາ (Phanerophyta) ເຊິ ່ ງກ່ ຸມທີ2-4 ເປັນກຸ່ ມພ ດທີ ່ ແທ້ຈິງ ແລະ ແບ່ ງ ອອກເປັນ 2 ສາຂາໄດ້ແກ່: 1) ແອັມບ ີໂອໄຟຕາອະໄຊໂຟໂນກາມາ (Embryobryta Asiphonogama) ໄດ້ແກ່ ກຸ່ ມພ ດ ໄບ ໂອໄຟຕ໌ (Bryophyte) ແລະ ເທີຣີໂດໄຟ (Theridophyte). 2) ແອັມບ ີໂອໄຟຕາໄຊໂຟໂນກາມາ (Embryobryta Siphonogama) ໄດ່ ແກ່ ດຸ່ ມພ ດເມັດເປ ອຍ ແລະ ພ ດມີດອກ. ລະບົບຂອງ ແອັງເກີເປັນທີ ່ ຍອມຮັບກັນຢ່ າງກວ້າງຂວາງ , ມີພິພິທະພັນພ ດຫ າຍແຫ່ ງທີ ່ ໃຊ້ລະບົບນີ ້ ເຊັ ່ນ: ທີ ່ ເບີລີນ (Berlin), ອາໂນອາບ ຣີຕຸມ (Arnold Arboretum), ເລນິນກ າດ (Leningrad) ແລະ ໜັງສ ພັກພ ກສາ ຊາດຂອງເອີຣົບ (Flora Europaea) ເປັນຕົນ້.

50 ຮູບ 2.10: ໄອເຊີ(August Wilhelm Eichler, 1839-1887) (ຊ້າຍ), ແອັງເກີ (Adolf Engler, 1844-1930) (ກາງ) ແລະ ເບສຊີ(Charles Edwin Bessey, 1845-1915) (ຂວາ) 1.14. ເບສຊີ(Charles Edwin Bessey, 1845-1915) ເປັນນັກພ ດສາດຊາວອາເມລິກັນຄົນທ າ ອິດທີ ່ ຈ າແນກພດ ຕາມວວິ ດັທນິ າການຊາດພນັທີ ່ ແທຈ້ ງິ, ທ່ານບ ່ ຍອມຮບັ ແນວຄວາມຄດິ ຂອງ ໄອເຊີ, ແອັງເກ ແລະ ພ ານ ເທີຣ໌, ໃນນັນ້ທ່ ານໄດ້ນ າຜົນງານຂອງ ເບັນທ າ ແລະ ຮຸກເກີລວມທັງຜົນງານຂອງ ຈຸສຊີເອີຣ໌ແລະ ເດີກອງໂດນ ມາ ປະຍຸກ, ເຊິ ່ ງໃນການສ ກສາຂອງທ່ານໄດມ້ ກີ ານກວດສອບຊາກພ ດໂບຮານ, ແອັມບ ີໂອ ແລະ ສັນຖານ ວິທະຍາ ລວມທງັສກ ສາໂຄງສາ້ງຂອງພດ ວ່າມຈີດຸ ກ າເນດີຄກ ນັຫ ບ ່ , ນອກຈາກນັນ້ ຍງັໄດປ້່ ຽນຄ າວ່າ “ໂຄຮອດ ແລະ ອ ເດີ” ມາເປັນ “ເຜົ ່າ ແລະ ຕະກຸນ” ແທນ, ເຊິ ່ ງແນວຄວາມຄດິ ຂອງ ເບສຊີທີ ່ ສ າຄນັ ຄ: ການສະເໜີວ່ າ ໂປ ແອງ ຈີໂອສະ ເປີມມີ(Proangiospermae) ເປັນບັນພະບູລຸດຂອງພ ດມີດອກ ແລະ ວິວັດທະນາການໄປເປັນ ເຜົ ່ າ ຣານາເລສ (Ranales) ແລ້ວຈິ ່ ງວິວັດທະນາການແຍກໄປເປັນພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ ແລະ ພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ , ສະນັນ້ ຈິ ່ ງຖ ໄດ້ວ່ າພ ດທັງ ສອງກຸ່ ມນີ ້ ເກີດມາຈາກບັນພະບູລຸດດຽວກັນ. ນອກນັນ້ ເບສຊີຍັງສະເໜີຄວາມຄິດເຫັນວ່ າພ ດຕະກຸນພວງແກ້ວກຸ ດັ ່ ນ ແລະ ຕະກຸນຈ າປີມີຄວາມຄ້າຍຄ ກັນຫ າຍ (ດັ ່ງຮູບທີ2.11), ນອກຈາກນີທ້ ່ານຍງັໄດສ້ ະເໜີຂ ຄ້ ິດ ເຫັນວ່ າ ລັກສະນະຕ່າງໆທີ ່ ຈດັ ເປັນລັກສະນະພັດທະນາການໜອ້ ຍ ແລະ ລັກສະນະພັດທະນາການຫ າຍແນວໃດ (ດັ ່ງ ຕາຕະລາງ 1.1) ໂດຍຈ າແນກໄວ້28 ຂ ທ້ ີ ່ ເອີ ້ນວ່າ: ກົດຂອງເບສຊີ(Bessey’s dicta), ດັ ່ງນັນ້ຈິ ່ ງເຫນັ ໄດວ້່າລະບົບ ຂອງ ເບສຊີຈິ ່ ງຄກ ບັລະບບົຂອງ ແອັງເກີໃນພດ ຂັນ້ຕ ່າ ແລະ ຄ້າຍຄ ກັບລະບົບຂອງ ເດີກອງໂດນ ແລະ ລະບົບຂອງ ເບັນທັມ ແລະ ຮຸກເກີໃນພດ ຂັນ້ສູງ. ຕາຕະລາງ 1.1: ການປຽບທຽບລັກສະນະຂອງພ ດບາງປະການຕາມແນວຄວາມຄິດຂອງ ເບສຊີ(ຈາກ Weier et al, 1982) ລັກສະນະ ພັດທະນາການໜ້ອຍ ພັດທະນາການຫ າຍ ເນ ້ອໄມ້ ເນ ້ອໄມ້ແຂງ ເນ ້ອໄມ້ອ່ ອນ ດອກ ສົມບູນເພດ ແຍກເພດ ແກນກາງຂອງດອກ ຍາວ ສັນ້ ກາງນລຽງຂອງວົງຕ່ າງໆ ຂອງດອກ ວຽນຮອບແກນ ອອກຈາກຈຸດດຽວກັນ ຈ ານວນຂອງວົງຕ່ າງໆ ຂອງດອກ ຫ າຍ ໜ້ອຍ ກີບລ້ຽງ, ກີບດອກ ອິດສະຫ ະ ເຊ ່ອມຕິດກັນ ການເຄິ ່ ງຄຂອງ ດອກ ແບບລັດສະໝີ ແບບເຄິ ່ ງຊກີ ໝາກ ດ່ ຽວ ກຸ່ ມ

51 ຮູບ 2.11: ແຜນວາດ ເບສຊີຫ ແຜນວາດກະບອງເພດຂອງ ເບສຊີ(Bessey’s Cactus) ທີ ່ສະແດງຄວາມສ າພັນ ລະຫວ່ າງເຜົ ່າຕ່ າງໆຂອງພ ດດອກ, ເຊິ ່ ງກ່ ຸມພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວແມ່ ນຢູ່ ທາງດ້ານຊ້າຍສວ່ ນກຸ່ ມພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ທີ ່ມີດອກຊະ ນິເພຣີໄກນີແມ່ ນຢູ່ ກາງ ແລະ ກຸ່ ມພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ທີ ່ມີດອກຊະນິດ ໄຮໂປໄກນີຢູ່ ດ້ານຂວາ. 1.15. ເວດສະເທັນ (Richard von Wettetein, 1862-1931) ເປັນນັກພ ດສາດຊາວອົດສະຕາຣີທີ ່ ໄດ້ ພິມໜັງສ ກ່ ຽວກັບການຈັດຈ າແນກພ ດທີ ່ ມີຫ າຍຫົວຂ ທ້ ີ ່ ຄາ້ຍຄ ກັບແນວຄວາມຄິດຂອງ ແອັງເກີໃນໜັງສ Handbuch der systematischen Botanik (1901) ຕ ່ມາໄດ້ມີການແກ້ໄຂ ແລະ ພິໃນຄັ ້ງທີ4 (1930-1935), ໃນນັນ້ທ່ ານໄດ້ສະເໜີວ່ າພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວພັດທະນາມາຈາກເຜົ ່າ ຣານາເລສ ຂອງພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ , ພ ດມີດອກແບບບ ່ ສົມບູນເພດ ແລະ ບ ່ມກີ າ້ນລວມເປັນພດ ທີ ່ມວີວິ ດັທະນາການໜອ້ ຍ ແລະ ຈະພດັທະນເປັນພດ ທີ ່ມີດອກສົມບູນ ເພດ. ແນວໃດກ ຕາມລະບົບຂອງ ເວດສເທັນ ບ ່ ເປັນທີ ່ ຍອມຮັບກນັ ຫ າຍເທົ ່າໃດ ໂດຍສະເພາະໃນ ສະຫາລັດ ອາເມລິກາ ເຖິງແມ່ ນວ່ າລະບົບຈະມີລັກສະນະເປັນການຈ າແນກຕາມວິວັດທະນາການຊາດພັນຫ າຍກວ່ າ ລະບົບ ຂອງ ແອັງເກີ.

52 1.16. ສະກ໊ອດເບີກ (Carl Skottsberg, 1880-1963) ເປັນນກັ ພ ດສາດຊາວສະວີເດັນທີ ່ ໄດພ້ ັດ ທະນາ ລະບົບການຈ າແນກອານາຈັກພ ດຂອງ ແອັງເກີຣ໌ແລະ ຍັງແຍກພ ດກຸ່ ມ ເທີຣີໂດໄຟ ອອກຈາກກຸ່ ມພ ດເມັດ ເປ ອຍ, ແຕ່ ໃນເຫ ົ ່ າເນທີນີ(Gnetinae) ຍັງຄົງມີເຜົ ່ າເອຟີດຣາເລສ (Ephedrales) ແລະ ເຜົ ່ າເວນວິດຊີເອເລສ (Welwitschiales) ໄວ້ນ າ, ນອກນັນ້ທ່ານຍງັໄດສ້ ະເໜີຄວາມຄດິທີ ່ ວ່າ ພ ດໃບລ້ຽວດ່ ຽວພັດທະນາມາຈາກພ ດໃບ ລຽ້ງຄ່ ູກ່ ຸມໜ ່ ງທີ ່ຍງັບ ່ທນັຮູຈ້ກັ (undiscovered dicot). 1.17. ຮອນລີເອີ(Hans Hallier, 1868-1932) ເປັນນັກພ ດສາດຊາວເຢຍລະມັນທີ ່ ໄດ້ສະເໜີລະບົບການ ຈ າແນກພ ດເຊິ ່ ງຄາ້ຍຄ ກັບລະບົບຂອງ ເບສຊີ, ແຕ່ທັງສອງລະບົບພັດທະນເປັນອດິ ສະຫ ະເຊິ ່ ງກນັ ແລະ ກັນ, ເຊິ ່ ງ ທ່ ານເຊ ່ ອວ່ າພ ດໃບລ້ຽງຄູພັດທະນາມາຈາກບຫນພະບູລຸດທີ ່ ຄ້າຍຄ ສະກຸນ Magnolia (Magnolia-like ancestor) ແລະ ຄິດວ່ າພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວພັດທະນາການສູງກວ່ າພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ ແລະ ມາຈາກບັນພະບູລຸດທີ ່ ຍັງບ ່ທັນ ຮູບຈັກ. ຮູບ 2.12: (ຊ້າຍ) ເວດສະເທັນ (Richard von Wettetein, 1862-1931), (ກາງ) ສະກ໊ອດເບີກ (Carl Skottsberg, 1880-1963) ແລະ (ຂວາ) ຮັດຊິນສັນ (John Hutchinson, 1884-1972). 1.18. ຮັດຊິນສັນ (John Hutchinson, 1884-1972) ເປັນນັກພ ດສາດຊາວອັງກິດທີ ່ ອະທິບາຍຍ່ າງ ລະອຽດກ່ ຽວກັບການຈ າແນກພ ດຕາມວິວັດທະນາການຊາດພັນມາຊ່ ວຍໃນການສ ກສາພ ດດອກ ແລະ ໄດ້ສະເໜີ ຫ ັກເກນທາງວິວັດທະນາການຂອງພ ດ, ພ້ອມທັງແນວຄວາມຄິດຂອງລັກສະນະພັດທະນາການໜ້ອຍ ແລະ ລັກສະ ນະຂອງພັດທະນາການຫ າຍລວມທີ22 ຂ ທ້ ີ ່ ເອີ ້ນວ່າ: ກົດເກນສາຍພັນຂອງຮັດຊິນສັນ (Hutchinson’s phyletic dicta), ນອກນັນ້ທ່ານຍງັເຊ ່ອວ່າພດ ມເີມດັມບີນັ ພະບູລຸດຮ່ ວມກນັ ໂດຍມາຈາກ ໂປ ແອງຈີໂອສະເປີມມີ(ດັ ່ງແຜນ ວາດສະແດງສາຍສ າພັນຂອງດອກພ ດ) ແລວ້ ວວິດັທະນາການໄປເປັນພດ ໃບລຽ້ງຄ່ ູທີ ່ມເີນ ້ອໄມ້(Lignoseae)ແລະ ກ່ ຸມທີ ່ ບ ່ມເີນ ້ອໄມ້(Herbaceae) ເຊິ ່ ງກ່ ຸມນີ ້ຈະພັດທະນາການໄປເປັນພ ດໃບລ້ຽວດ່ ຽວ ແລະ ພ ດໃບລ້ຽວ ຄູ່ທີ ່ ບ ່ມີ ເນ ້ອໄມ້. ຮັດຊິນສັນ ໄດ້ຂຽນໜັງສ ທີ ່ ສ າຄັນ 2 ເຫ ັມ້ ຄ : The Famillies of Flowering Plant (1926, 1934 ແລະ ພິມຄັ ້ງທີ3 ປີ1973) ແລະ ໜັງສ Key to the Flowering Plant og the World (1967), ໃນນັນ້ ລະບົບ ການຈ າແນກພ ດຂອງ ຮັດຊິນສັນ ນັນ້ ໃກ້ຄຽງກັບລະບົບຂອງ ເບັນທັມ ແລະ ຮຸກເກີຣ໌ຫ າຍ, ນອກຈານນີທ່ ານ ້ ຍັງໄດ້ ສະເໜີແນວຄວາມຄິດວ່ າວິວັດທະນາການຂອງພ ດມີ2 ທາງໄດ້ແກ່ : ພ ດມີວິວັດ ທະນາການຂ ້ນ (upward evolution) ໂດຍທີ ່ ໂຄງສ້າງຂອງພ ດທີ ່ ບ ່ ສັບຊອ້ ນມີ ່ການພັດທະນາການເປັນໂຄງສ້າງທີ ່ ສັບຊ້ອນກວ່ າ ແລະ ພ ດມີ ວິວັດທະນາການລົງ (downward evolution) ໂດຍທີ ່ລັກສະນະບາງຢ່ າງຂອງພ ດຫຸ ດຂະໜາດລົງໄປເຊັ ່ນ: ໃນຫຸ ດ ຂະໜາດໄປເປັນໃບເກັດ ເປັນຕົນ້.

53 ແຜນວາດສະແດງສາຍສ າພັນຂອງພ ດດອກ (ແບບງ່າຍດາຍ) ເຊິ ່ ງດດັ ແປງມາຈາກແນວຄວາມຄິດຂອງຮັດຊິນສັນ. 1.19. ເມຊ (Karl Mez, 1866-1944) ເປັນນັກພ ດສາດຊາວເຢຍລະມັນທີ ່ ໄດ້ສະເໜີແນວຄວາມ ຄິດ ກ່ ຽວກບັ ລະບບົ ການຈ າແນກພດ ທີ ່ ແຕກຕ່າງຈາກນກັ ພດ ສາດຄນົ ອ ່ນໆ, ທ່ານເຊ ່ອວ່າການທີ ່ ສະແດງຄວາມສ າ ພັນ ລະຫວ່ າງກຸ່ ມຕ່ າງໆຂອງພ ດດອກ ແມ່ ນສາມາດເຮັດໄດ້ໂດຍການສ ກສາປະຕິກິລິຍາຂອງ ແອນຕີເຈນ ແລະ ແອນຕີ ບ ດີໃນຊີລອມ (Serological antigen-antibody) ເຊິ ່ ງເປັນການປຽບທຽບປະຕກິ ລິຍິ າຂອງໂປ ຕນີ ຈາກພ ດກຸ່ ມ ຕ່າງໆເຊັ ່ນ: ຕະກຸນ, ສະກຸນ ເປັນຕົນ້ . ນອກນັນ້ທ່ານຍງັໄດສ້ ະເໜແຜນພູມ (family tree) ຂອງອານາຈັກພ ດ ເຊິ ່ ງ ມີນັກວິທະຍາສາດຍອມຮັບແນວຄວາມຄິດດັ ່ງກ່ າວໜ້ອຍທີ ່ສຸດ. 1.20. ທີບໂປ (Oswald Tippo, 1911-x) ເປັນນັກພ ດສາດຊາວອາເມລິກັນທີ ່ນ າເອົາລະບົບການຈ າ ແນກ ພດ ທີ ່ບ ່ມລີະບບົທ ່ລ າລຽງຂອງ ສະມິດ (Smith, 1938) ແລະ ລະບົບຂອງ ເອັມ (Eames,1936) ເຊິ ່ ງກ່ ຽວຂອ້ງກັບ ພ ດທີ ່ມີລະບົບທ ່ລ າລຽງມາວເິຄາະໂດຍໃຊຂ້ ມ້ ູນຈາກຊາກດກ ດ າບນັ ແລະ ພ ດໃນປະຈຸບັນ. ດັ ່ງນັນ້ ລະບບົ ຂອງທບິ ໂປ (1942) ຈິ ່ ງເປັນທີ ່ນິຍົມໃນສະຫາລັດອາເມລິກາ ໂດຍສະເພາະການສ ກສາດ້ານພ ດສາດທົ ່ວໄປ, ໃນນັນ້ທ່ ານໄດ້ ຈ າແນກພ ດອອກເປັນ 2 ອານາຈັກຍ່ ອຍໄດ້ແກ່: 1) ອານາຈັກຍ່ ອຍແທນໂລໄຟຕາ 2) ອານາຈັກຍ່ ອຍແອມບ ີໂອໄຟຕາ ເຊິ ່ ງແບ່ງອອກເປັນ 4 ສາຂາຍ່ ອຍ (Subdivision) ຄ : - ໄຊລ໊ອບຊີດາ (Psilopsida) - ໄລຄ໊ອບຊີດາ (Lycopsida) - ຟີນ໊ອບຊີດາ (Sphenopsida) ແບ່ ງອອກເປັນ 3 ເຫ ົ ່າຄ : ຟິລິຊີນີ(Filicinae) ເຊິ ່ ງໄດແ້ ກ່ ຜັກກູດ, ເຫ ົ ່ າຈິມໂນສະເປີມມີ(Gymnospermae) ເຊິ ່ ງໄດ້ແກ່ ພ ດເມັດເປ ອຍ ແລະ ເຫ ົ ່ າແອງຈີໂອສະເປີຣ໌ມມີ (Angiospermae) ໄດ້ແກ້ພ ດມີດອກ ຫ ພ ດເມັດຫຸ້ມ ເຊິ ່ ງມທີ ງັພດ ໃບ ລ້ຽງດ່ ຽວ ແລະ ພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ - ເທີຣ໊ອບຊີດາ (Pteropsida) ນອກຈາກນີ ້ທິບໂປ ຍງັໄດສ້ ະເໜແີນວຄວາມຄດິທີ ່ ວ່າ: ເຫ ົ ່າແມກໂນລເີອເລສ (Magnoliales) ເປັນກຸ່ ມ ພ ດດອກທີ ່ມີພັດທະນາການໜ້ອຍທີ ່ສຸດ. ດັ ່ງນັນ້, ໃນໄລຍະນີ ້ລະບບົການຈາ ແນກພດ ຈິ ່ ງມີ2 ລະບົບໃຫຍ່ ໆ (ດັ ່ງຕາຕະລາງ 1.2) ໄດ້ແກ່: a) ລະບົບຂອງ ເບສຊີເຊິ ່ ງເປັນລະບົບທີ ່ພັດທະນາມາຈາກລະບົບຂອງ ເດີກອງໂດນ ແລະ ລະບົບຂອງ ເບັນທັມ ແລະ ຮຸກເກີ, ໃນລະບົບນີ ້ຈດັໃຫ້ພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ ມີການພັດທະນາໜ້ອຍກວ່ າພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ. b) ລະບົບຂອງ ແອັງເກີແລະ ພ ານເທີເຊິ ່ ງເປັນລະບບົທີ ່ຈດັໃຫພ້ ດ ໃບລຽ້ງດ່ ຽວພດັທະນາມາ ຈາກພ ດ ໃບລ້ຽງຄູ່ .

54 ຮູບ 2.14: (ຊ້າຍ) ທີບໂປ ( Oswald Tippo, 1911-x), (ກາງ) ສະເທັບບິນ (George Ledyard Stebbins, 1906-x) ແລະ (ຂວາ) ທັກທາຈັນ(Armen Leonovich Takhtajan, 1910-x) ຕາຕະລາງ 1.2: ການປຽບທຽບວິວັດທະນາການຂອງພ ດດອກບາງຕະກຸນລະຫວ່ າງລະບົບຂອງ ເບສຊີແລະ ລະບົບຂອງ ແອັງເກີ. ລະບບົຂອງ ເບສຊີ ລະບບົຂອງ ແອງັເກີ ການພດັທະນາການ DICOTYLEDONAE MONOCOTYLEDANAE Magnoliaceae Liliaceae Ranunculaceae Gramineae Malvaceae Iridaceae Cruciferae Orchidaceae Solanaceae DICOTYLEDONAE Labiatae Salicaceae Rosaceae Ranunculaceae Leguminosae Magnoliaceae Cucurbitaceae Cruciferae Salicaceae Rosaceae Umbelliferae Leguminosae Compositae Malvaceae MONOCOTYLEDANAE Umbelliferae Liliaceae Labiatae Gramineae Solanaceae Iridaceae Cucurbitaceae Orchidaceae Compositae ❖ ລະບົບການຈ າແນກພດ ຕັ ້ງແຕ່ ຄ.ສ 1950 ເຖິງປະຈຸບັນ ເຊິ ່ ງເປັນໄລຍະທີ ່ນກັ ພດ ສາດຫ າຍ ຄົນໄດ້ສະ ເ ໜີແນວຄວາມຄິດກ່ ຽວກັບລະບົບການຈ າແນກໃນອານາຈກັ ພດ ຈາ ນວນຫ ານເຊັ ່ນ: ໂບລ (Harold C. Bold, 1909-1987) ແລະ ວິດແທ໊ກເກີ(Robert Whittaker, 1921-1980), ໃນຂະນະທີ ່ບາງຄົນກ ຈະສົນໃຈການຈ າແນ ກພ ດດອກເທົ ່ານັນ້ ໂດຍອາໃສແນວຄວາມຄິດຂອງ ເບສຊີເຊັ ່ນ: 1) ສະເທັບບິນ (George Ledyard Stebbins, 1906-x) ເປັນນັກພ ດສາດຊາວອາເມລິກັນ ທີ ່ ໄດໃ້ ຊ້ ຄວາມຮູຈ້າກສາຂາວຊິ າຕ່າງໆເຊັ ່ນ: ກ າມະພັນ (ການກາຍພັນ, ປະຊາກອນ ແລະ ອ ່ນໆ), ວິວັດທະນາການ, ການສ ບ ພັນ, ນິເວດວິທະຍາ, ທ ລະນີວິທະຍາ ແລະ ບັນພະພ ກສາດ ມາຊ່ ວຍໃນການຈ າແນກພ ດດອກແຕ່ລາວບ ່ ໄດ້ສະເໜີ ລະບົບການກ າແນກພ ດໃນລະດັບເຜົ ່າ ຫ ຕະກຸນໃໝ່ , ແຕ່ ໄດ້ປັບປຸງລະບົບຂອງ ຕ ອງຄວິສ. ລະບົບ ຂອງ ສະເທັບ

55 ບນິນັນ້ເປີດກວາ້ງສ າລບັ ຜູທ້ ີ ່ ສນົ ໃຈທີ ່ ຈະແປຜນົ ຂ ມ້ ູນທີ ່ລາວລວມລວມໄວ້ຫ ເມ ່ອມຂີ ມ້ ູນໃໝ່ໆເພີ ່ມເຕມີ ເພ ່ອນ າ ມາຈ າແນກພ ດ ແລະ ປຽບທຽບກັບກົດເກນຂອງ ເບສຊີ. 2) ທັກທາຈັນ (Armen Leonovich Takhtajan, 1910-x) ເປັນນັກພ ດສາດຊາວລັດເຊຍທີ ່ ໄດ້ ພັດທະນາລະບົບການຈ າແນກພ ດຕາມວິວັດທະນາການຂອງຊາດພັນ, ໃນນັນ້ ຜນົ ງານຂອງລາວໄດສ້ ະທອ້ ນແນວ ຄວາມຄິດຂອງ ຮອນລີເອີຣ໌, ເຊິ ່ ງລາວຄດິ ວ່າລະບບົ ຂອງ ຮອນລີເອີໄດ້ສະແດງຄວາມສ າພັນວິວັດທະນາການຊາດ ພັນຫ າຍກວ່ າລະບົບຂອງ ເບສຊີ. ທັກທາຈັນໄດ້ແບ່ ງພ ດດອກ (Magnoliophyta) ອອກເປັນ 2 ເຫ ົ ່າເຊິ ່ ງທ າອດິ ລາວໃຊ້ຊ ່ ວ່ າ ແມັກໂນລີເອທີ(Magnoliatae) ແລະ ລີລີເອທີ(Liliiatae), ແຕ່ ຕ ່ມາໄດປ້່ ຽນຊ ່ທັງ 2 ເຫ ົ ່າໃໝ່ ຄ: ເຫ ົ ່ າແມັກໂນລີອອບຊີດາ (Magnoliopsida) ເຊິ ່ ງແບ່ ງອອກເປັນ 7 ເຫ ົ ່ າຍ່ ອຍ, ທີ ່ ປະອບມີ20 ເໝ ອ ເຜົ ່ າ (Superorder), ມີ71 ເຜົ ່າ ແລະ ມີ331 ຕະກຸນ ແລະ ເຫ ົ ່າລີລີອອບຊີດາ (Liliaopsida) ເຊິ ່ ງແບ່ ງອອກ້ປັນ 3ເຫ ົ ່າ ຍ່ ອຍ, ທີ ່ປະກອບມີ8 ເໜອ ເຜົ ່າ, ມີ21 ເຜົ ່າ ແລະ ມີ71 ຕະກຸນ. ເຊິ ່ ງໃນການແບ່ງເປັນເຫ ົ ່າ ແມ່ ນໃຊ້ຄ າລົງທ້າຍຂອງເຫ ົ ່າຍ່ ອຍວ່ າ -anae (ກ່ ອນໜາ້ນີ ້ໃຊ້-florae), ນອກນັນ້ ລາວ ຍັງສະເໜີແນວຄວາມຄິດວ່ າພ ດດອກພັດທະນາມາຈາກຊາດພັນດຽວ (monophyletic) ບ ່ ແມ່ ນມາຈາກຫ າຍ ສາຍພັນ (polyhhyletic) ແລະ ໄດ້າະເໜີວ່ າ ເຫ ົ ່າແມັກໂນລີເອເລສ ຂອງພ ດດອກມີພັດທະນາການໜອ້ ຍທີ ່ ສຸດ ແລະ ພດ ກ່ ຸມນີກ້ ພດັທະນາໄປເປັນພ ດກ່ ຸມຕ່າງໆ, ສ່ ວນເຫ ົ ່າລລິ ອິ ອບຊີດານັນ້ ພດັທະນາມາຈາກເຫ ົ ່ານມິ ຟີເອເລສ (Nymphaeales) ເຊິ ່ ງແນວຄວາມຄິດນີ ້ໄດ້ຮັບການວິຈາກຢ່ າງຫ ວງຫ າຍຈາກນກັ ພດ ສາທີ ່ຄດິ ວ່າພດ ທງັສອງກ່ ຸມມີ ຄວາມຄ້າຍຄ ກັນ ເນ ່ອງມາຈາກວວິດັທະນາການແບນເຂົ ້າແທນທີ ່ຈະເປັນວວິດັທະນາການແບບແບນອອກ, ແນວໃດ ກ ່ຕາມຜນົ ງານຂອງ ທັກທາຈັນ (ດັ ່ງແຜນພູມລຸ່ ມນີ ື້ ) ກ ເປັນທີ ່ຍອມຮບັກນັຢ່ າງກວາ້ງຂວາງ. ແຜນພູມສະແດງຄວາມສ າພັນພ ດຂອງທັກທາຈັນ

56 ຄ ອງຄວີສ (Arthur John Cronquist, 1919-1992) ເປັນນັກພ ດສາດຊາວອາເມລິກາທີ ່ ອາໃສຂ ມູນ້ ຈ ານວນຫ າຍຈາກທີ ່ ຕ່າງໆເຊັ ່ນ: ເອກະສານອ້າງອິງ, ການສອບຖານ, ການສ ກສາດ້ວຍຕົນເອງທັງຈາກ ການລົງພາກ ສະໜາມ ແລະ ຕົວຢ່ າງພ ດໃນພິພິທະພັນ ແລ້ວນ າມາຈັກລະບົບການຈ າແນກພ ດ (ດັ ່ງຮູບທີ2.16) ເຊິ ່ ງແນວຄວາມ ຄດິດັ ້ງເດມີ ອາໄສຈາກແນວວຄວາມຄິດຂອງ ເບສຊີແລ້ວນ າມາດັດແປງ ແລະ ປັບປຸງໃຫດ້ ຂີ ້ນໂດຍ ອາໃສງານຂອງ ທັກທາຈັນ. ລະບົບຂອງ ຄ ອງຄວີສ ນີ ້ແບ່ງພດ ອອກເປັນ 2 ເຫ ົ ່າໄດແ້ກ່ : ເຫ ົ ່າແມກັ ໂນລອີອບຊດີ າ (ພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ ) ແລະ ເຫ ົ ່າລີລີອອບຊີດາ (ພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ) ເຊິ ່ ງພດັທະນາຈາກເຜົ ່າຣານາເລສ, ໃນນັນ້ເຫ ົ ່າແມກັ ໂນລີອອບຊີດາແບ່ ງ ອອກເປັນ 6 ເຫ ົ ່າຍ່ອຍ, ທີ ່ມີ55 ເຜົ ່າ ແລະ ມີ352 ຕະກຸນ, ສ່ວນເຫ ົ ່າລີລີອອບຊີດາໄດ້ແບ່ ງອອເປັນ 5 ເຫ ົ ່າ, ທີ ່ມີ18 ເຜົ ່າ ແລະ ມີ61 ຕະກຸນ. ນອກນັນ້ລາວຍັງໄດ້ຂຽນໜັງສ An Integrated System of Flowering Plant (1981) ທີ ່ມລີ າຍລະອຽດກ່ ຽວກບັ ຮູບວຖິ ານ, ລະບຸເຫ ົ ່າ, ເຜົ ່າ ແລະ ຕະກຸນຂອງພ ດດອກ ເຮດັ ໃຫຜ້ ນົ ງານຂອງລາວເປັນທີ ່ ຍອມຮບັທົ ່ວໂລກ. ຮູບ 2.16: (ຊ້າຍ) ຄ ອງຄວີສ (Arthur John Cronquist, 1919-1992) ແລະ (ຂວາ) ແຜນພູມສະແດງຄວາມ ສ າພັນພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ຂອງຄ ອງຄວີສ. 3) ທອນ (Robert Folger Thorne, 1920-x) ເປັນນກັ ພ ດສາດຊາວອາເມລິກາທີ ່ ຈດັ ແບ່ງ ພ ດດອກ ເຊິ ່ ງລາວໄດເ້ຊ ່ອຖ ວ່າມນັມາຈາກຊາດພນັ ດຽວກນັອອກເປັນ 2 ເຫ ົ ່າໄດແ້ກ່ : ເຫ ົ ່າແມກັ ໂນລອີອບຊດີ າ (ພ ດໃບລ້ຽງ ຄູ່) ແລະ ເຫ ົ ່າລີລີອອບຊີດາ (ພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ), ນອກນັນ້ ລາວໄດ້ແບ່ ງລະດັບເຫ ົ ່າ ແລະ ເໜ ອເຜົ ່າ ເຊີ ່ ງຈັດໃຫ້ຢູ່ ໃກ້ ກັບ ໂປ໌ແອັງຈີໂອສະເປີຣ໌ມມີທີ ່ ສູນພນັ ໄປແລວ້ ແລະ ຈາກແຜນພູມຕ່ າງໆ ຈະລຽງກະຈາຍຄ້າຍລັດສະໝີອອກ ຈາກຈຸດກ າເນີດ ເຊິ ່ ງກ່ ຸມທີ ່ມລີກັ ສະນະແຕກຕ່າງຈາກບັນພະບູລຸດກ ່ ຈະຢ່ ູຫ່າງຈາກສູນກາງເຊັ ່ ນ: ເຜົ ່າແອສ ເທີຣາ ເລສ (Asterales). ລະບົບການຈ າແນກຂອງ ທອຣ໌ນ ອາໃສຂ ມ້ ູນຂອງຄວາມຄາ້ຍຄກ ນັ ແລະ ຄວາມສ າພັນຂອງ ໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານຫ າຍກວ່າທີ ່ ຈະຈ າແນກພດ ໂດຍອາໃສຄວາມສ າຄນັ ຂອງລກັ ສະນະທີ ່ ຄາດວ່ າເປັນລັກສະນະ ທີ ່ ສ າຄນັ ຕາມວວິ ດັທະນາການຊາດພນັ , ເຊິ ່ ງຫ ກັ ໃຫຍ່ໆຂອງລະບບົ ທອຣ໌ນ ນັນ້ ຄາ້ຍຄກ ບັ ລະບົບຂອງ ທັກທາຈັນ ແລະ ຄ ອງຄວີສ.

57 ຮູບ 2.17: (ຊ້າຍ) ທອນ (Robert Folger Thorne, 1920-x) ແລະ ຂວາ ດານເກ ັນ (Rolf Martin Theodor Dahlgren, 1932-1987) 4) ດານເກ ັນ (Rolf Martin Theodor Dahlgren, 1932-1987) ເປັນນັກພ ດສາດຊາວ ເດັນມາກ ແລະ ພັນລະຍາ (Gertrud Dahlgren) ໄດ້ສະເໜີແຜນພູມວິວັດທະນາການຂອງຊາດພັນ ແລະ ລະບົບລວມຄວາມ ຄິດເປັນແຜນພູມແບບສອງມິຕິ, ເຊິ ່ ງແບ່ງເຫ ົ ່າແມກັ ໂນລອີອບຊດີ າ (ພ ດດອກ) ເປັນ 2 ເຫ ົ ່າຍ່ ອຍຄ : ເຫ ົ ່າຍ່ ອຍແມັກ ໂນລີອີ(Magnoliidae, ພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ ) ເຊິ ່ ງມີ25 ເໜອ ເຜົ ່າ ແລະ ເຫ ົ ່າຍ່ ອຍລີລີອີດີ(Liliidae, ພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ) ເຊິ ່ ງມີ10 ເໜ ອເຜົ ່າ, ລາວເຊ ່ອວ່າພດ ດອກມຈີດຸ ກ າເນດີມາຈາກຊາດ ພັນດຽວກັນ ແລະ ລກັ ສະນະທີ ່ ປ່ ຽນແປງໄປ ເຊັ ່ນ: ການມີຈະລັງປະສົມ (companion cell) ຂອງໂຟແອັມ, ຖົງ ແອມັ ບ ໂີອທີ ່ມີ8 ນິວເຄຍ ເປັນຕົນ້ ແມ່ ນເກີດ ມາຈາກການປ່ ຽນແປງຂອງກ່ ຸມພດ ທີ ່ຈະພດັທະນາໄປເປັນ ພ ດດອກ, ເຊິ ່ ງໃນແຜນພູມສະແດງກ່ ຸມຂອງພດ ຈະແຕກ ຂະແໜງຢ່ າງບ ່ ເປັນລະບບົ ລະບຽບ, ເມ ່ອພດ ກ່ ຸມນັນ້ ມລີກັ ສະນະ ໃກຄ້ ຽງກບັກ່ ຸມທີ ່ ຄາ້ຍຄກ ນັ ແລະ ຂະໜາດຂອງ ກ່ ຸມພດ ຂ ້ນກບັ ຈ ານວນຊະນດິ ໃນແຕ່ ລະກ່ ຸມ, ນອກນັນ້ ລາວຍງັໃຊ້ຄ າວ່ າ -florae ເປັນຄ າລົງທ້າຍຂອງເໜ ອເຜົ ່ າ ເຊັ ່ນດຽວກັບ ທອນ. ຈາກຄວາມຫ າກຫ າຍຂອງລະບົບການຈ າແນກພ ດ ສາມາດສະຫຸ ບເປັນແຜນພູມປະຫວັດການພັດທະນາ ລະບົບການຈ າແນກພ ດໄດ້ນັກພ ດສາດທີ ່ ໄດ້ຈ າແນກພ ດນັນ້ ໄດ້ອາໃສລະບົບການຈ າແນກທີ ່ມີມາກ່ ອນເຊັ ່ນ: ລະບົບ ຂອງຮອນລີເອີແລະ ເບສຊີເປັນຕົນ້ ແລະ ນ າມາປັບປຸງຕາມແນວຄວາມຄິດຂອງຕົນ, ເຊິ ່ ງໃນລະບົບການຈ າແນ ກພ ດດອກທີ ່ນິຍົມໃນປັດຈຸບັນເຊັ ່ນ: ລະບົບຂອງຄ ອງຄວີສ, ທອນ, ດານເກ ັນ, ສະເທັບບິນ ແລະ ທັກທາຈັນແມ່ ນມີ ຄວາມຄ້າຍຄ ກັນຫ າຍກວ່ າທີ ່ ຈະເປັນລະບົບທີ ່ ແຕກຕ່ າງກັນ, ເຊິ ່ ງລະບບົ ການຈ າແນກພ ດໃນປັດຈຸບັນນີກ້ ່ອາດຈະ ແຕກຕ່ າງຈາກລະບົບຈ າແນກພ ດໃນອະນາຄົດ ເພາະວ່ າຈະມີຂ ມູນ້ ກ່ ຽວກັບພ ດຈະມີຫ າຍຂ ້ນ. ຍຸກທີ7: ລະບຽບວທິ ີສະໄໝໃໝ່ ໂດຍອາໃສ ຟີໂນໄທ ຫ ອະນຸກມົ ວິຖານແບບຕວົ ເລກ (modern phonetic methods or taxomatrics) ເຮວູດ (Heywood, 1974) ແລະ ຣາເວນ (Raven, 1976) ເຊ ່ອວ່ າການຈ າແນກພ ດດອກທີ ່ ອາໄສລັກສະ ນະສັນຖານວິທະຍາ ຫ ຟີໂນໄທ (phonetic classification) ສະແດງຜົນໃນທາງປະຕິບັດໄດ້ດີກວ່ າການຈ າແນກ ຕາມວິວັດທະນາການຊາດພັນ, ເຊິ ່ ງແນວຄວາມຄດິ ນີກ້ ງົກບັ ແນວຄວາມຄິດດາ້ນອະນຸກມົ ວຖິ ານ ໃນຮູບແບບຕົວ ເລກ (numerical taxonomy), ແທັກຊີແມຕ ິກ (taximetrics) ຫ ຟີເນຕິກ (phonetics) ຂອງ ສະນິດ (sneath, 1957), ມີເຊເນີ(Michener) ແລະ ໂຊຄອນ (Sokal, 1957) ທີ ່ສ ກສາແບັກທີເຣຍ ແລະ ເຜິ ້ ງຕາມລ າດບັ , ແຕ່ ໃນ ຄວາມຈງິແລວ້ ອະນຸກມົ ວຖິ ານແບບຄດິ ໄລ່ ບ ່ ແມ່ນວທິ ກີ ານຫາຂ ມ້ ູນໃໝ່ ຫ ເປັນລະ ບົບການຈ າແນກພ ດແບບໃໝ່ ແຕ່ເປັນວທິ ກີ ານຈດັການຂ ມ້ ູນໃໝ່ທີ ່ ໄດຈ້າກການຈ າແນກໂດຍຢ ດຖຫ ກັ ການວ່າທຸກລກັ ສະ ນະມຄີ່າເທົ ່າທຽມກນັ ,

58 ສະນັນ້ ຍິ ່ ງມຂີ ມ້ ູນຫ າຍກ ຈະເຮດັ ໃຫລ້ ະບົບທີ ່ ດີດວ້ ຍ, ການຈ າແນກແບບນີ ້ອາໃສ ລກັ ສະນະທີ ່ມຄີວາມຄາ້ຍຄ ກນັ ຂອງ ຟີໂນໄທ (phonetic similarity) ເຊິ ່ ງໝາຍເຖິງສັນຖານວິທະຍານັນ້ ເອງ ໂດຍບ ່ ຄ ານ ງເຖິງຈຸກ າເນີດ ແລະ ວິວັດທະນາການຂອງພ ດເປັນສ າຄັນ, ດັ ່ງນັນ້ຜົນຂອງການສ ກສານີ ້ອາດຈະສະແດງຄວາມສ າພັນໃກ້ຊິດກັນຂອງພ ດ ແຕ່ບ ່ ໄດ້ສະທ້ອນໃຫ້ເຫັນເຖິງວິວັດທະນາການ ເຊິ ່ ງການສກ ສາດາ້ນນີ ້ນກັ ອະນຸກມົ ວິຖານຈະຕ້ອງເລ ອກໜ່ ວຍສ ກ ສາ (operation taxonomic units ຫ OYUs ເປັນຂັນ້ທ າອິດ ແລະ ໜ່ ວຍການສ ກສານັນ້ ອາດຈະເປັນພ ດແຕ່ ລະ ຕົນ້, ກຸ່ ມປະຊາກອນຕ່ າງໆ ຂອງພ ດຊະນິດໜ ່ ງ, ພ ດຕ່ າງຊະນິດໃນສະກຸນດຽວກັນ ຫ ພ ດຕ່ າງສະກຸນໃນຕະກຸນດຽວ ກັນ ເປັນຕົນ້, ຈາກນັນ້ກ ເລອ ກລກັ ສະນະພດ ເພ ່ອສກ ສາປຽບທຽບລະ ຫວ່ າງໜວຍສ ກສາ ແລະ ລກັ ສະນະທີ ່ຈະໃຊ້ ອາດເປັນລັກສະນະປະລິມານ (quantitative character) ເຊັ ່ນ: ຄວາມກວ້າງ, ຍາວ, ຈ ານວນຂອງໄຂ່ຕ ່ຮັງໄຂ່ ເປັນ ຕົນ້ ຫ ລັກສະນະຄຸນນະພາບ (quantative character) ເຊັ ່ ນ: ລັກສະນະສີຂອງກີບດອກ, ຊະນິດຂອງໝາກ, ລັກສະນະຂອງຂອບໃບ ເປັນຕົນ້ , ໂດຍເລ ອກລັກສະນະຕ່ າງໆຂອງໜ່ ວຍການສ ກສາໃຫ້ຫ າຍທີ ່ ສຸດເທົ ່າທີ ່ ຈະຫ າຍ ໄດ້ເພາະຖ ວ່ າໃຊ້ລັກສະນະຫ າຍເທົ ່າໃດກ ່ຈະໃຫ້ຜົນໃກ້ຄຽງກັບຄວາມເປັນຈິ ່ ງເທົ ່ານັນ້ ແລະ ມີການສະເໜີວ່ າຄວນ ໃຊ້ປະມານ 100 ລັກສະນະ, ເຊິ ່ ງ ສະນິດ ແລະ ໂຊຄອນ (1973) ສະເໜີວ່ າຄວນໃຊ້60 ລັກສະນະ ເຮດັ ໃຫເ້ລ ່ອງ ນີກ້ າຍເປັນທີ ່ຖ ກຖົກຖຽງກນັ ວ່າຄວນຈະໃຊ້ເທົ ່າໃດ, ຢ່ າງໃດກ ຕາມ ວິກ (Wyk, 1982) ແລະ ດຣ. ປຣະນອມ ຈັນທອນໂຍໄທ (1989) ສ ກສາພຽງ 20-21 ລັກສະນະຕາມລ າດັບກ ສາມາດແຍກກຸ່ ມພ ດໄດ້, ຈາກນັນ້ກ ວເິຄາະຈດັ ກຸ່ ມ (cluster analusis) ດ້ວຍຄອມພິວເຕີເພ ່ ອສ ກສາຫາຄ່ າສ າປະສິດຂອງຄວາມຄ້າຍຄ ກັນ (coefficients of similarity) ຂອງໜ່ ວຍສ ກສາ ຫ ກຸ່ ມຂອງໜ່ ວຍສ ກສາ. ຜົນການສ ກສາຍຄູ່ຂອງພົງສາວະດີ(dendrogram) ໜ່ ວຍສ ກສາທີ ່ມີຄວາມຄາ້ຍຄກ ນັກ ່ຈະຢ່ ູໃກກ້ ນັ , ກ່ ຸມທີ ່ ຕ່ າງຊະນິດກັນກ ຈະຢູ່ ຫ່ າງກັນ, ທຸກໜ່ ວຍການສ ກສາມີຄວາມຄ້າຍຄ ກັນ ລະດັບ 85-100% ອາດຈະຍອມຮັບວ່ າ ເປັນພ ດຊະນິດດຽວກັນ ແລະ ທີ ່ລະດບັ 65% ອາດຈະຍອມຮັບໃນ ລະດັບສະກຸນ, ໃນນັນ້ການແປຜນົຂອງການ ວເິຄາະນັນ້ ຂ ້ນຢ່ ູກບັຄວາມຮູຄ້ ວາມເຂົ ້າໃຈໃນພດ ທີ ່ ສກ ສາຂອງນກັ ອະນຸກມົ ວຖິ ານພດ .

59 ບດົທີ6 ການຈາ ແນກພດ (Plant classification) 1. ຄວາມໝາຍຂອງການຈາ ແນກພດ ຄ າວ່ າ classification ມີເຄົ ້າມາຈາກພາສາລາຕທິ ີ ່ວ່ າ clasis ໝາຍເຖິງການລວບລວມ ຫ ເອີ ້ນມາລວມກັນ (to call together) ເຊິ ່ ງເປັນການລວມເອາົສິ ່ ງມີຊີວິດທີ ່ ຄ້າຍຄ ກັນໄວ້ໃນກຸ່ ມດຽວກັນ, ແຕ່ເນ ່ອງຈາກສິ ່ ງທີ ່ ນ າມາ ລວມກັນນັນ້ມີຈ ານວນຫ າຍ, ດັ ່ງນັນ້ ໃນການລວມຂອງສິ ່ ງມີຊີວິດດັ ່ງກ່າວໃຫ້ເປັນກຸ່ ມດຽວກັນ ຫ ໝູ່ດຽວກັນຍ່ ອມ ກ ່ ໃຫ້ເກີດຄວາມຫ າກຫ າຍພາຍໃນກຸ່ ມຂ ້ນມາ, ສະນັນ້ເມ ່ອເກີດຄວາມຫ າກຫ າຍນີ ້ ເຮັດໃຫ້ພາຍໃນກຸ່ ມເກີດຄວາມ ແຕກຕ່ າງກັນ ແລະ ເປັນການແຍກສິ ່ ງທີ ່ມາລວມກັນຈິ ່ ງເທົ ່າກັບເປັນການຈ າແນກສິ ່ ງທີ ່ມາລວມກນັ ນັນ້, ດັ ່ງນັນ້ ການ ຈ າແນກພ ດ (plant classification) ຈິ ່ ງໝາຍເຖິງການຈ າແນກພ ດອອກເປັນລະບົບຕ່ າງໆ ແລະ ມີການລຽງລະດັບ ຂອງໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານ. ເນ ່ອງຈາກວ່ າພ ດທີ ່ມີຢູ່ ໃນໂລກມີຈ ານວນຫ າຍ, ເຊິ ່ ງນກັ ພ ດສາດໄດ້ປະເມີນວ່ າໃນໂລກນີມີ ້ ພ ດຢູ່ ປະມານ 500,000 ຊະນິດໂດຍໄດ້ແບ່ ງອອກເປັນພ ດຂັນ້ ຕ ່ າປະມານ 240,000 ຊະນິດ ແລະ ແບ່ ງອອກເປັນພ ດຂັນ້ ສູງ ປະມານ 260,000 ຊະນິດ, ເຊິ ່ ງການຈດັແບ່ ງດັ ່ງກ່າວກ ່ ເພ ່ອຄວາມສະດວກໃນການສ ກສາ ແລະ ການໃຊ້ປະໂຫຍ ດທີ ່ກົງກັບຄວາມຈ າເປັນໃນການສ້າງຫ ັກເກນເພ ່ອປ້ອງກັນຄວາມສັບສົນ, ເພ ່ອເປັນສ ່ກາງ ແລະ ເພ ່ອສ ່ຄວາມໝາຍ ໃຫ້ເຂົ ້າໃຈກົງກັນ. 2. ລະບບົຂອງການຈາ ແນກພດ ໃນການຈ າແນກສິ ່ ງມີຊີວິດມີຫ າຍລະບົບ ເຊິ ່ ງສາມາດສະຫຸ ບໄດ້3 ລະບົບໃຫຍ່ດັ ່ງນີ ້ : 1) ລະບບົການຈາ ແນກແບບງ່າຍດາຍ (artificial system) ເປັນລະບົບການຈ າແນກແບ່ ງງາຍໆບ ່ ລະອຽດຫ າຍເທົ ່າໃດ ໂດຍພິຈາລະນາຈາກລັກສະນະພາຍນອກວ່ າຄ້າຍ ຄ ກັນ ຫ ຕ່ າງກັນແນວໃດ, ເຊິ ່ ງເປັນການຈ າແນກເພ ່ອຄວາມສະດວກເຊັ ່ນ: ຈ າແນກໂດຍອາໃສລັກສະນະວິໄສວ່ າ ເປັນໄມ້ຕົນ້, ໄມ້ພຸ່ ມ ຫ ໄມ້ລົມ້ ລຸກ ຫ ຈາ ແນກເປັນພ ດອາຫານ, ພ ດໃຊ້ເປັນຍາຮັກສາໂຮກ, ພ ດມີພິດ ເປັນຕົນ້,ເຊິ ່ ງ ລະບົບນີ ້ ເລີມ້ ໃຊ້ຕັ ້ງແຕ່ທ າອິດທີ ່ມີການຈ າແນກສິ ່ ງມີຊີວິດຈົນມາເຖິງສັດຕະວັດທີ18, ດັ ່ງຮູບ 3.1. 2) ລະບບົຈາ ແນກທີ ່ ໃຊຫ າຍ ້ ລກັ ສະນະ (natural system) ເປັນລະບົບທີ ່ ຈ າແນກໄດ້ລະອຽດກວ່ າລະບົບທ າອິດ ໂດຍການສັງເກດລັກສະນະຂອງພ ດໃຫ້ຫ າຍທີ ່ ສຸດເທົ ່າ ທີ ່ ຈະຫ າຍໄດ້, ແລ້ວນ າມາຈັດໝວດໝູ່ ໃຫ້ສອດຄ່ ອງກັບຄວາມເປັນຈິງໃນທ າມະຊາດ, ເຊິ ່ ງລະບົບນີ ້ໃຊ້ໃນກາງ ສັດຕະວັດທີ ່ 18 ຈົນເຖິງສະໄໝ ດາວນິ ຕັ ້ງທິດສະດີວິວັດທະນາການ ແລະ ໃນປະຈຸບັນລະບົບນີກ ້ ຍັງໃຊ້ກັນຢູ່ . 3) ລະບບົການຈາ ແນກຕາມວວິດັທະນາການຊາດພນັ (phylogenetic system) ເປັນລະບົບການຈ າແນກສິ ່ ງມີຊີວິດໂດຍສ ກສາຈາກລັກສະນະຕ່ າງໆ ແລະ ພິຈາລະນາຕາມວິວັດທະນາການ ຊາດພັນອີກດ້ວຍ, ໃນລະບົບນີມີ ້ ການຈັດລຽງພ ດກຸ່ ມໃດເກີດກ່ ອນ ແລະ ພ ດກຸ່ ມໃດເກີດຕາມ ແລະ ມີຄວາມ ສ າພັນກັນແນວໃດ, ເຊິ ່ ງໃນການສ ກສາຕ້ອງອາໃສຊາກດ ກດ າບັນ ແຕ່ເນ ່ອງຈາກບ ່ ພົບຊາກດ ກດ າບັນຂອງພັນໄມ້ ທຸກຊະນິດ, ຈິ ່ ງເຮັດໃຫ້ລະບົບນີ ້ຍັງບ ່ທັນສົມບູນແຕ່ກ ອາໃສການສ ກສາຫ າຍໆສາຂາມາປະກອບເຂົ ້າກນັ ເຊັ ່ນ: ການ ສ ກສາອົງປະກອບທາງເຄມີຂອງພ ດ ແລະ ລະອອງເກສອນວິທະຍາ.

60 ຮູບທີ3.1 ລັກສະນະທີ ່ ໃຊ້ໃນການຈ າແນກພ ດດອກແບບງ່າຍດາຍໂດຍໃຊ້ຈ ານວນເກສອນເພດຜູ້ແລະ ເພດແມ່ ຂອງ Linnaeus. 3. ຫວົໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖາ ິ ນຂອງການຈ າແນກພດ (unit of classification) ໃນສະໄໝກ່ ອນການຈ າແນກພ ດຍງັບ ່ທັນແນ່ ນອນ, ສະນັນ້ ເດີກອງໂດນ ຈິ ່ ງໄດ້ຈັດໃຫ້ມີການປະຊຸມກ່ ຽວ ກັບການຈັດໝວດໝູ່ ແລະ ວາງຫ ັກເກນໃນການຕັ ້ງຊ ່ວິທະຍາສາດຂອງພ ດ, ຫ ັງຈາກນັນ້ກ ່ມີການປະຊຸມເລ ້ອຍໆມາ ແລະ ໄດ້ກ ານົດວ່ າໃນການຈັດໝວດໝູ່ ຕ້ອງມີ“ ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານ (taxon-ເອກະພົດ ແລະ taxa- ພະຫຸ ພົດ ຫ rank, unit ຫ taxonomic unit ” ເຊັ ່ ນ: ຕະກຸນ, ສະກຸນ ແລະ ຊະນິດ ເຊິ ່ ງຕ່າງກ ່ ເປັນແຕ່ ລະຫົວໜ່ ວຍ ອະນຸກົມວິຖານ, ຕົວຢ່ າງເຊັ ່ ນ: Syzygium Siiamense ສະແດງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບຊະນິດ, ເຊິ ່ ງ Syzygium ສະແດງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບສະກຸນ ແລະ Myrtaceae ສະແດງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານ ລະດັບຕະກຸນ ເປັນຕົນ້. ໃນການຈ າແນກເລີ ່ມຕົນ້ ຈາກຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບຊະນິດ, ເຊິ ່ ງເປັນຫົວໜ່ ວຍພ ້ນຖານທີ ່ ນ້ອຍທີ ່ ສຸດ (basic unit of classification) ແລ້ວຈິ ່ ງໄລ່ ລ າດັບຫົວໜ່ ວຍແນຸກົມວິຖານຂ ້ນໄປເຖິງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິ

61 ຖານທີ ່ ໃຫຍ່ທີ ່ສຸດ ເຊິ ່ ງຈດັເປັນລະບົບຊັນ້ (hierarchical system), ໃນນັນ້ຈາກກົດເກນນາໆຊາດໃນການຕັ ້ງຊ ່ພ ດ ໄດ້ກ ານົດຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານໃຫຍ່ສຸດເຖິງນ້ອຍສຸດ (taxonomic categories) ດັ ່ງນີ ້ : Kingdom (ອານາຈັກ) Division (ສາຂາ) Class (ເຫ ົ ່າ) Order (ເຜົ ່າ) Family (ຕະກຸນ) Genus (ສະກຸນ) Species ( ຊະນິດ) ຕວົຢ່ າງ: ລ າດັບຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຂອງຕົນ້ ຈ າປາ ຮູບ 3.2: (ຊ້າຍ) ລັກສະນະຂອງຕົນ້ ຈ າປາ, (ຂວາ) ລ າດັບຂັນ້ການຈ າແນກຕົນ້ ຈ າປາ ໃນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານດັ ່ງກ່າວນີ ້ອາດຈະແບ່ ງລະອຽດຍ່ ອຍລົງໄປໄດ້ໂດຍການຕ ່ມຄ າວ່ າ “ຍ່ ອຍ ຫ ສ າຮອງ (sub)” ໄວ້ດ້ານໜ້າ ແລະ ເພີ ່ມຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານໃໝ່ອີກຈະໄດ້ອັນດັບຕ່າງໆດັ ່ງນີ ້ : Kingdom (ອານາຈັກ) Division (ສາຂາ) Subdivision (ເຫ ົ ່າຍ່ ອຍ ຫ ເຫ ົ ່າສ າຮອງ) Class (ເຫ ົ ່າ) Subclass (ເຫ ົ ່າສ າຮອງ) Order (ເຜົ ່າ) Suboder (ເຜົ ່າສ າຮອງ) Family (ຕະກຸນ) Subfamily (ຕະກຸນສ າຮອງ) Genus (ສະກຸນ) Subgenus (ສະກຸນສ າຮອງ Kingdom Plantae Division Tracheophyta Subdivision Pteropsida Class Angiospermae Subclass Dicotyledoneae Order Magnoliales Family Magnoliaceae Genus Michelia Species Michelia champaca

62 Species ( ຊະນິດ) Subspecies (ຊະນິດສ າຮອງ) ຕັ ້ງແຕ່ອານາຈັກລົງມາເຖິງເຜົ ່າສ າຮອງເອີ ້ນວ່ າ: ກຸ່ ມລະດັບໃຫຍ່ (major category ຫ artificial group) ເຊິ ່ ງເປັນກຸ່ ມທີ ່ ບ ່ ພົບໃນທ າມະຊາດ ແລະ ຕັ ້ງແຕ່ ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບສະກຸນລົງມາເຖິງຊະນິດເອີ ້ນວ່າ: ກຸ່ ມລະດັບນ້ອຍ (manor category ຫ natural group) ເປັນກຸ່ ມພ ດທີ ່ພົບໄດ້ໃນທ າມະຊາດ. 1. ຊະນດິ (species) ເປັນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ໃຊ້ໃນການຈ າແນກ ແລະ ເປັນສິ ່ ງທີ ່ ພົບໄດ້ໃນທ າ ມະຊາດ, ໃນນັນ້ພດ ແຕ່ ລະຊະນິດປະກອບພ ດແຕ່ລະຕົນ້ (individual) ຈ ານວນຫ າຍ ເຊິ ່ ງແຕ່ລະຕົນ້ ຂອງພດ ນັນ້ ຈະມີໄວຍະວະທີ ່ ມີໂຄງສ້າງ ແລະ ໜ້າທີ ່ ຢ່ າງດຽວກັນ, ມີລັກສະນະຄ ກັນ (common character) ຈິ ່ ງເຮັດໃຫ້ມີ ການຈັດກຸ່ ມຂອງພ ດທີ ່ມີລັກສະນະຄ ກັນໄວ້ນ າກັນ ແລະ ການທີ ່ພ ດແຕ່ລະຕົນ້ທີ ່ມີລັກສະນະຄ ກັນມາລວມກັນເປັນ ກຸ່ ມດຽວກັນນີ ້ຈັດເປັນພ ດຊະນິດດຽວກັນ ຫ ຈັດຢູ່ ໃນລະດັບຊະນິດດຽວກັນ. ໃນການທີ ່ພິສູດວ່ າເປັນຊະນິດດຽວ ກັນນັນ້ ຕ້ອງມີການລະບຸຕົວຢ່ າງຕົນ້ ແບບ (type specimen), ມີຜູ້ຕັ ້ງຊ ່ (author) ພ້ອມທັງບັນລະຍາຍລັກສະນະ, ມີການສະເໜີໃນສິ ່ ງພິມ ແລະ ສິ ່ ງພິມນັນ້ ຕ້ອງເປັນທີ ່ ຍອມຮັບໃນວົງການວິຊາການ (effective & valid publications) ອີກດ້ວຍ. 2. ສະກຸນ (genus) ເປັນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ສູງກວ່ າຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຊະນິດ ເຊິ ່ ງ ຈະ ລວມພ ດຫ າຍໆຊະນິດທີ ່ມີລັກສະນະຄ ກັນຂອງຊະນິດຕ່ າງທໃນສະກຸນນັນ້, ໃນນັນ້ ພ ດຕ່ າງຊະນິດທີ ່ມາລວມເປັນ ສະກຸນນັນ້ຍ່ ອມມີສາຍສ າພັນທາງວິວັດທະນາການໃກ້ຄຽງກັນ. 3. ຕະກຸນ (family) ເປັນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ໃຫຍ່ ຂ ້ນມາ, ເພາະເປັນການລວມເອົາພ ດຫ າຍໆ ສະກຸນທີ ່ມີຄວາມສ າພັນໃກ້ຄຽງກັນມາໄວ້ໃນຕະກຸນດຽວກັນ, ໃນນັນ້ ພົບໜ້ອຍທີ ່ ສຸດທີ ່ ຕະກຸນພ ດມີພຽງສະກຸນ ດຽວ (monogeneric family). ຈາກຫ ັກເກນຂາ້ງເທງິນີ ້ໃຊໄດ້ ້ ກັບຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານໃນລະດັບເຜົ ່າ, ເຫ ົ ່າ, ສາຂາ ແລະ ອານາຈັກ, ເຊິ ່ ງພດ ຫ າຍໆຕະກຸນລວມເປັນເຜົ ່າ, ຫ າຍໆເຜົ ່າລວມເປັນເຫ ົ ່າ ແລະ ປະຕິບັດໃນທ ານອງດຽວກັນຈົນເຖິງຫົວໜ່ ວຍ ອະນຸກົມວິຖານໃຫຍ່ ສຸດ, ດັ ່ງນັນ້ ຖ້າຈັບພ ດຂ ້ນມາ 1 ອັນພ ດອັນນັນ້ ຕ້ອງຢູ່ ໃນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຊະນິດ ແລ້ວສາມາດໄລ່ ຊ ້ນໄປຈົນເຖິງອານາຈັກ ຫ ຫົວໜ່ ວນອະນຸກົມວິຖານສູງສຸດໃນລະບົບການຈ າແນກພ ດ, ສະນັນ້ ການຈ າແນກຈິ ່ ງເປັນການລຽງລ າດັບຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຕັ ້ງແຕ່ນ້ອຍສຸດ ໄລ່ ລຽງໄປເຖິງລະດັບໃຫຍ່ທີ ່ ສຸດ, ເຊິ ່ ງກງົກນັຂາ້ມກັບການລະບຸຊະນິດ. ນອກນັນ້ ນັກພ ດສາດຍັງໄດ້ແບ່ ງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບຊະນິດໃຫ້ມີຫົວໜ່ ວຍທີ ່ ນ້ອຍລົງອີກ, ເຊິ ່ ງກ່ ຸມທີ ່ຕ ່າກວ່ າອະນຸກກົມວິຖານຊະນິດ (infraspecific unit of classification) ມີດັ ່ງນີ ້ : Subspecies (subsp.,ssp., ຊະນິດສ າຮອງ) Variety (var.,ພັນ) Subvariety (subvar., ພັນສ າຮອງ¨) Form (f., ແບບ) Subform (subf., ແບບສ າຮອງ¨) ໃນນີຫ້ ວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວະຖານທີ ່ ພົບເຫັນເລ ້ອຍໆ ໄດ້ແກ່ : ຫົວໜ່ ວຍອະນະກົມວິຖານໃນລະດັບຊະນິດ ຍ່ ອຍ, ພັນ ແລະ ແບບ. ຖ້າແຕ່ ລະກຸ່ ມປະຊາກອນຂອງພ ດຊະນິດໜ ່ ງມີລັກສະນະທີ ່ ແຕກຕ່ າງກັນຢ່ າງເຫັນໄດ້ຊັດເຈນ ແລະ ເປັນ ລັກສະນະທີ ່ຄົງທີ ່ ໄປຕະຫ ອດ, ບ ່ ແມ່ ນລັກສະນະທີ ່ມີແດ່ ຫ ບ ່ມີແດ່ເຊັ ່ນ: ປະຊາກອນກຸ່ ມໜ ່ ງຂອງກູຫ າບທີ ່ມີໜາມ ແລະ ເກີດປະຊາກອນອີກກຸ່ ມໜ ່ ງທີ ່ ບ ່ມີໜາມຂ ້ນມາ, ດັ ່ງນັນ້ ພດ ທັງສອງຊະນິດນີ ້ຈະມີປະຊາກອນທີ ່ມີລັກສະນະ

63 ແຕກຕ່ າງກັນ ແລະ ລັກສະນະທີ ່ ແຕກຕ່ າງກັນນີ ້ສາມາດຖ່ າຍທອດລັກສະນະທາງກ າມະພັນໄດ້, ສະນັນ້ ການຈ າ ແນກ ພ ດຊະນິດນີ ້ຈິ ່ ງຕ້ອງຄ ານ ງເຖິງຄວາມເໝາະສົມວ່ າຈະຈັດໃຫ້ປະຊາກອນກຸ່ ມໜ ່ ງເປັນຊະນິດໃໝ່ ຫ ບ ່ , ເຊິ ່ ງ ມັກຈະເປັນເຫດຜົນຂອງແຕ່ ລະຄົນ ແລະ ຖ້າບາງຄົນສະເໜີວ່ າຫາກລັກສະນະຕ່ າງກັນນັນ້ ບ ່ສ າຄັນຫ າຍເທົ ່າໃດກ ່ ບ ່ ແຍກເປັນຊະນິດໃໝ່ , ແຕ່ຖ້າບາງຄົນກ ່ຈະແຍກເປັນຊະນິດໃໝ່ກ ່ ໄດ້ເພາະຫ ັກເກນຕ່າງໆຂ ້ນຢູ່ ກັບຂ ມູນ້ ແລະ ການ ຕັດສິນໃຈຂອງຜູ້ທີ ່ສ ກສາ. 1. ຊະນດິສ າຮອງ (subspecies) ເປັນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ຕ ່າລົງມາຈາກຊະນິດ, ພ ດທີ ່ ຢ່ ູໃນຫົວ ໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານນີ ້ຈະມີລັກສະນະປະຊາກອນທີ ່ ແຕກຕ່ າງໄປຈາກປະຊາກອນອ ່ນໆ ທີ ່ ຢ່ ູໃນຊະນິດດຽວກັນ ພຽງເລັກນ້ອຍເທົ ່ານັນ້ ແລະ ລັກສະນະນັນ້ສາມາດຖ່ າຍທອດລັກສະນະທາງກ າມະພັນໄດ້, ເຊິ ່ ງຄວາມແຕກຕ່ າງຂອງ ລັກສະນະນີ ້ບ ່ ສ າຄັນພຽງພ ທີ ່ ຈະຈັດເປັນຊະນິດໃໝ່ ໄດ້, ສະນັນ້ ຈິ ່ ງຈັດເປັນຊະນິດຍ່ ອຍ ຫ ຊະນິດສ າຮອງ ແລະ ຂອບເຂດຂອງການກະຈາຍພັນຂອງແຕ່ ລະຊະນິດຍ່ ອຍຂອງພ ດຊະນິດດຽວກັນຈະບ ່ ຊ້ອນທັບກັນ (allopatric distribution) ເຊັ ່ນ: ຫວ້າເຂົາຫ ວງ (Syzygium cacuminis (craib) Chantar. & J. Parn ) ແລະ ຫວື້າອິນທະ ນົນ (Syzygium cacuminis subsp. Inthanonense Chantra. & J. Parn) ພ ດທັງສອງຊະນິດຍ່ ອຍນີ ້ມີ ລັກສະນະຄ້າຍຄ ກັນຫ າຍ, ແຕ່ລັກສະນະຂອງດອກ ແລະ ໃບຂອງຫວ້າອິນ ທະນົນມີຂະໜາດໃຫຍ່ກວ່ າຫວ້າເຂົາ ຫ ວງ, ນອກນັນ້ ພ ດທັງສອງຊະນິດຍ່ ອຍນີມີ ້ ຂອບເຂດຂອງການກະຈາຍພນັ ບ ່ ຊ້ອນທັບກັນເຊິ ່ ງຈະພົບຫວ້າອິນທະ ນົນສະເພາະໃນດອຍອິນທະນົນຈັງຫວັດຊຽງໃໝ່ ປະເທດໄທ (ໃນລະ ດັບຄວາມສູງ 2,500 ແມັດເໜ ອໜາ້ນ ້າທະ ເລ), ສ່ ວນຫວ້າເຂົາຫ ວງພົບທີ ່ຈັງຫວັດນະຄອນລາດຊະສີມາປະເທດໄທ (ໃນລະດັບຄວາມສູງ 1,300-1,700 ແມັດ ເໜ ອໜ້ານ ້າທະເລ) ເຊິ ່ ງໃນຄວາມຈິງທັງສອງອາດຈະແຍກເປັນແຕ່ລະຊະນິດໄດ້ແຕ່ ດຣ. ປຣະນອມ ຈັນທອນໂຍ ໄທ ແລະ ດຣ. ພາຣ໌ເນລລ໌(J. Parnell) (1993) ໄດ້ຈັດພ ດທັງສອງຢູ່ ໃນຊະນິດດຽວກັນແຕ່ຕ່ າງຊະນິດຍ່ ອຍກັນ, ໃນທ ານອງດຽວກັນ ຫວ້າຫ ວງ (Syzygium thumra (Roxb.) Merr. & L.M Perry) ແລະ ຫວ້າຫ ວງຈຸດ (Syzygium thumra subsp. punctifolium (Ridl.) Cantar. R J. Parn) ເປັນຕົ ້ນ. ສະນັນ້ ແນວຄວາມຄິດ ເລ ່ອງຊະນິດຍ່ ອຍນີ ້ແມ່ ນຂ ້ນຢູ່ ກັບຜູ້ຊ່ ຽງຊານທີ ່ ສ ກສາພ ດກຸ່ ມນັນ້ ໆເຫັນສົມຄວນວ່ າຈະໃຫ້ເປັນຊະນິດ ຫ ຊະນິດ ຍ່ ອຍ. ຮູບ 3.3: (ຊ້າຍ)ດຣ. ປຣະນອມ ຈັນທອນໂຍໄທ, (ກາງ) ຫວ້າເຂົາຫ ວງ (Syzygium cacuminis (craib) Chantar. & J. Parn ) ແລະ (ຂວາ) ຫວ້າອິນທະນົນ (Syzygium cacuminis subsp. Inthanonense Chantra. & J. Parn) 2. ພນັ (variety) ເປັນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ຢ່ ູຖັດຈາກໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຊະນິດຍ່ ອຍລົງມາ, ພ ດທີ ່ຈັດໃຫ້ຢູ່ ໃນລະດັບພັນນີ ້ຈະມີລັກສະນະປະຊາກອນທີ ່ ແຕກຕ່ າງໄປຈາກປະຊາກອນອ ່ນໆທີ ່ ຢ່ ູໃນຊະ ນິດດຽວ ກັນພຽງເລັກນ້ອຍ, ເຊິ ່ ງລະດບັ ຂອງຄວາມແຕກຕ່ າງກັນຂອງລັກສະນະລະຫວ່ າງຊະນິດ ແລະ ຊະນິດຍ່ ອຍ, ໃນນັນ້

64 ແລະ ພັນຈະບ ່ ແຕກຕ່ າງກັນຫ າຍເທົ ່າໃດແຕ່ການກະຈາຍພັນນັນ້ ຕ່ າງກັນ ໂດຍທີ ່ ພ ດທີ ່ມີຫ າຍພັນນັນ້ ການກະຈາຍ ພັນຈະຊ້ອນທັບກັນ (sympatric distribution) ເຊັ ່ ນ: ສະເມັດຊຸນ (Syzygium gratum (Wight) S. N. Mitra) ແລະ ສະເມັດພັງງາ (Syzygium gratum var. confertum Chantar. & J. Parn) ພ ດທັງສອງພັນມີ ຄວາມຄ້າຍຄ ກັນຫ າຍ, ແຕ່ມີດ້ານຫ ັງຂອງໃບສະເມັດພັງງາມີລັກສະນະເປັນຮູນ້ອຍໆ ຄ້າຍຄ ເຂັມແທງ ເຊິ ່ ງເປັນ ລັກສະນະທີ ່ ຖ່ າຍທອດທາງກ າມະພັນຕ ່ ໄປໄດ້, ສ່ ວນດ້ານຫ ັງຂອງສະເມັດຊຸນຈະມີຜິວໃບກ້ຽງ, ນອກນັນ້ ການ ກະຈາຍພັນຂອງຊະເມັດຊຸນສາມາດພົບໄດ້ທົ ່ວປະເທດໄທ (ລວມທັງໃນເຂດອາຊີຕາເວັນອອກສ່ ຽງໃຕ້) ຕັ ້ງແຕ່ຢູ່ ໃນ ລະດັບໜ້ານ ້າທະເລຈົນເຖິງລະດັບຄວາມສູງປະມານ 1,400 ແມັດເໜ ອໜ້ານ ້າທະເລ, ສ່ ວນສະເມັດພັງງາຈະພົວສະ ເພາະໃນຈັງຫວັດພັງງາ (ປະເທດໄທ) ໃນລະດັບຄວາມສູງ 900-1,000 ແມັດເໜ ອໜ້ານ ້າທະເລ ເຊິ ່ ງພ ດທັງສອງນີ ້ ສາມາດແຍກອອກເປັນຊະນິດໃໝ່ ໄດ້ແຕ່ ດຣ. ປຣະ ນອມ ຈັນທອນໂຍໄທ ແລະ ດຣ. ພາເນລ (J. Parnell) (1993) ໄດ້ຈັດພ ດທັງສອງຢູ່ ໃນຊະນິດດຽວກັນແຕ່ ຕ່ າງພັນກັນ, ໃນທ ານອງດຽວກັນ ມະຫ້າ (Syzygium olbatum (Roxb) Wall. Ex A.M. Cowan & Cowan) ແ ລ ະ ຫ ວ້າ ໃ ຕ້ (Syzygium olbatum var. laevicaule (Duthie) Chantar. & J. Parn.) ເປັນຕົນ້ . ສະນັນ້ ແນວຄວາມຄິດເລ ່ອງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານ ລະດັບພັນນີ ້ຂ ້ນຢູ່ ກັບຜູ້ຊ່ ຽງວຊານທີ ່ສ ກສາພ ດກຸ່ ມນັນ້ໆເຫັນສົມຄວນວ່ າຈະໃຫ້ເປັນຊະນິດ ຫ ພັນ. ຮູບທີ3.4: 1) ສະເມກັ ຊຸນ (Syzygium gratum (Wight) S. N. Mitra), 2) ສະເມັກພັງງາ (Syzygium gratum var. confertum Chantar. & J. Parn); 3) ກັນມະຫ້າ (Syzygium olbatum (Roxb) Wall. Ex A.M. Cowan & Cowan), 4) ຫວ້າໃຕ້(Syzygium olbatum var. laevicaule (Duthie) Chantar. & J. Parn.) 3. ແບບ (form) ເປັນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ນ້ອຍລົງໄປອີກ, ພ ດທີ ່ ເປັນແບບນີ ້ຈະມີລັກສະນະຂອງ ປະຊາກອນທີ ່ ແຕກຕ່ າງຈາກປະຊາກອນອ ່ນໆ ພຽງເລັກນ້ອຍເຊັ ່ນ: ອາດຈະແຕກຕ່ າງຈາກປະຊາກອນອ ່ ນທີ ່ ຢ່ ູໃນ ຊະນິດດຽວກັນພຽງ 1 ລັກສະນະເຊັ ່ນ: Saxifraga oppositifolia form albiflora (Lango) Fernald ເປັນພ ດ

65 ທີ ່ມີດອກສີຂາວ ເຊິ ່ ງແຕ່ເດີມພ ດຊະນິດນີມີດ້ ອກສີມ່ ວງ ແລະ ລັກສະນະຂອງການມີດອກສີຂາວນີ ້ຈັດເປັນລັກສະ ນະທີ ່ປຸ່ ຽນແປງເລັກນ້ອຍ (minor variant). 4. ລກັ ສະນະສ າຄນັທີ ່ ໃຊໃນ້ ການຈາ ແນກພດ 4.1 ລກັ ສະນະທາງສນັຖານວທິ ະຍາ (Mophology) ເຊິ ່ ງພິຈາລະນາດັ ່ງນີ ້ : - ຖິ ່ນອາໃສຕາມທ າມະຊາດຂອງພ ດແມ່ ນການຈ າແນກໂດຍອາໃສສະຖານທີ ່ ອາໃສຂອງພ ດໄດ້ແກ່: ພ ດທີ ່ ຢ່ ູ ນ ້າ (aquatic plant) ເຊິ ່ ງອາດຈະລອຍຢູ່ ເທິງໜາ້ນ ້າ ຫ ຈມົ ຢູ່ ພ ້ນນ ້າ ຫ ມບາງ ີ ສ່ ວນພົນ້ ຂ ້ນເທິງໜ້ານ ້າ ແລະ ພ ດທີ ່ຢ່ ູເທິງບົກ. - ລັກສະນະວິໄສເຊັ ່ນ: ເປັນພ ດລົມ້ ລຸກ (ໄດ້ແກ່ຕົນ້ເຂົ ້າ, ສາລີແລະ ອ້ອຍ ເປັນຕົນ້), ເປັນພ ດພຸ່ ມ (ໄດ້ແກ່ຕົນ້ ດອກເຂັມຊະນິດຕ່ າງໆ ເປັນຕົນ້), ເປັນພ ດຢ ນຕົນ້ (ໄດ້ແກ່ໝາກມ່ ວນ, ໝາກຂາມ ເປັນຕົນ້) ແລະ ເປັນພ ດ ປະເພດເຄ ອ (ໄດ້ແກ່ເຄ ອໝາກອ , ໝາກບວບ, ໝາກແຕງ ເປັນຕົນ້). - ອາຍຸຂອງພ ດ, ເຊິ ່ ງພດ ແຕ່ລະຊະນິດຈະມີອາຍຸທີ ່ ແຕກຕ່ າງກັນເຊັ ່ ນ: ພ ດທີ ່ມີອາຍຸ 1 ປີ(ໄດ້ແກ່ຖົ ່ ວເຫ ອງ, ໝາກເຜັດ, ໝາກໂມ ເປັນຕົນ້), ພ ດທີ ່ມີອາຍຸ 2 ປີ(ໄດ້ແກ່ກະຫ ່າປີເປັນຕົນ້) ແລະ ພ ດທີ ່ມີອາຍຸຫ າຍປີ(ໄດ້ ແກ່ຕົນ້ ໝາກຫຸ່ ງ, ໝາກມ່ ວງ ເປັນຕົນ້) 4.2 ລກັ ສະນະທາງກາຍຍະວພິ າກ (Anatomy) ເຊິ ່ ງພຈິ າລະນາດັ ່ງນີ ້ : - ການມີຫ ບ ່ມີເນ ້ອໄມ້ເຊັ ່ນ: ພ ດລົມ້ ລຸກ ຫ ພດ ທີ ່ ເປັນເຄ ອບາງຊະນິດທີ ່ ບ ່ມີເນ ້ອໄມ້, ສ່ ວນພ ດເປັນພຸ່ ມ, ພ ດ ຢ ນຕົນ້ ແລະ ພ ດເຄ ອບາງຊະນິດມີເນ ້ອໄມ້ເປັນຕົນ້. - ການມີຫ ບ ່ມີທ ່ລ າລຽງເຊັ ່ນ: ໄບ ໂອໄຟ ເປັນພ ດທີ ່ ບ ່ມີທ ່ລ າລຽງ, ສ່ ວນພ ດກຸ່ ມອ ່ນໆແມ່ ນມີທ ່ລ າລຽງໄດ້ແກ່ cycads, gymnosperm, angiosperm ເປັນຕົນ້. 4.3 ລກັ ສະນະໂຄງສາ້ງທີ ່ ບ ່ກ່ ຽວຂອ້ງກບັ ເພດຂອງ Gametophyte ແລະ Sporophyte ເຊິ ່ ງພຈິ າລະນາດັ ່ງນີ ້ : - ລັກສະນະຂອງ Gametophyte ທີ ່ ເປັນ Thallus ແລະ ລັກສະນະທີ ່ ຄ້າຍຄ ຮາກ, ລ າຕົນ້ ແລະ ໃບໃນໄບ ໂອໄຟ (Bryophyte) ເຮັດໃຫ້ສາມາດແຍກ ໄບໂອໄຟ ອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມເຊັ ່ ນພວກທີ ່ ມີຮູບຮ່ າງເປັນ Thallus (ໄດ້ແກ່ Liverworts ແລະ Hornworts) ແລະ ພວກທີ ່ມີຮູບຮ່ າງຄ້າບຄ ລ າຕົນ, ຮາກ ແລະ ໃບ (ໄດ້ແກ່ Moss ແລະ Liverworts ບາງຊະນິດ) - ສາຍພົວພັນລະຫວ່ າງ Gametophyte ແລະ Sporophyte ເຊັ ່ ນ: ການເປັນອິດສະຫ ະຕ ່ ກັນເຊິ ່ ງພົບໃນ ຈ າພວກຜັກກູດ ແລະ ຝ່ າຍໃດຝ່ າຍໜ ່ ງເປັນຜູ້ອາໃສເຊິ ່ ງພົບໃນຈ າພວກ Bryophyte ເຊິ ່ ງຕົ ້ນ Sporophyte ອາໃສຢູ່ ໃນ Gametophyte ຕະຫ ອດຊີວິດ ໂດຍໄດ້ທັງທີ ່ ຢ່ ູອາໃສ ແລະ ໄດ້ອາຫານ, ສ າ ລັບພ ດທີ ່ມີເມັດຈະມີລັກສະນະທີ ່ ກົງກັນຂ້າມກັບ Bryophyte ຄ : Gametophyte ຈະມີຂະໜາດນ້ອຍ ແລະ ອາໃສຢູ່ ເທິງ Sporophyte ດັ ່ງຮູບລຸ່ ມນີ ້ :

66 ຮູບທີ3.5: (ຊ້າຍ)ສະແດງຕົນ້ Sporophyte ອາໃສຢູ່ ໃນ Gametophyte ຂອງໄບ ໂອໄຟຕ໌(Bryophyte), (ຂວາ) Gametophyte ອາໃສຢູ່ ເທິງ Sporophyte ໃນພ ດທີ ່ມີເມັດ. - ລັກສະນະ Sporophyte ເຊັ ່ ນ: ມີໃບປະເພດ microphyll ຫ megaphyll ເຊິ ່ ງໂດຍທົ ່ ວໄປແລ້ວ microphyll ຈະເປັນໃບທີ ່ມີຂະໜາດນ້ອຍ, ບ ່ມີກ້ານໃບ, ບ ່ມີleaf gap ແລະ ແຜ່ ນໃບມີເສັນ້ ແໜງເສັນ້ ດຽວບ ່ ແຍກສາຂາ ເຊິ ່ ງເປັນລກັ ສະນະທີ ່ພົບໃນພ ດທີ ່ ໃກ້ຄຽງກັບຜັກກູດໄດເກ່: ສາມຮ້ອຍຍອດ ແລະ ຕີນ ກັບແກ້ເປັນຕົນ້ , ສ່ ວນໃບປະເພດ megaphyll ເປັນໃບທີ ່ມີທັງຂະໜາດນ້ອຍ (ໄດ້ແກ່ສົນທະເລ) ແລະ ໃບທີ ່ມີຂະໜາດໃຫຍ່ທີ ່ ພົບທົ ່ ວໄປທີ ່ມີກ້ານໃບ ຫ ບ ່ມີກ້ານໃບ, ມີleaf gap ແລະ ເສັນ້ ໃບມີການແຍກ ສາຂາເຮັດໃຫ້ສາມາດເກັນເສັນ້ກ່ າງໃບແບບຕ່ າງໆ ເຊິ ່ ງເປັນລັກສະນະທີ ່ພົບໃນຜັກກູດ ແລະ ພ ດມີເມັດ. - ຊະນິດຂອງໃບ: ເປັນພ ດໃບດ່ ຽວ ຫ ໃບປະສົມ, ເຊິ ່ ງໃບດ່ ຽວຈະເປັນໃບທີ ່ມີແຜ່ ນໃບພຽງແຜ່ ນດຽວ, ມີ ກ້ານໃບ ຫ ບ ່ມີກ້ານ ເຊິ ່ ງໃບພ ດປະເພດ microphyll ທຸກຊະນິດເປັນໃບດ່ ຽວ, ສ່ ວນໃບປະສົມຈະພົບ ສະເພາະໃນໃບພ ດແບບ megaphyll. ຮູບທີ3.6: (ຊ້າຍ) ສະແດງໃບແບບ microphyll ແລະ (ຂວາ) ໃບແບບ megaphyll 4.4 ລກັ ສະນະໂຄງສາ້ງຂອງພາກສ່ວນທີ ່ ໃຊສ້ ບ ພນັ - ການມີຫ ບ ່ມີອັບແຊນ (Gametangium) ທີ ່ ໃຊ້ໃນການສ ບພັນຂອງພ ດ ເຊິ ່ ງໄດ້ແກ່ anteridium ແລະ archegonium ເຊັ ່ນ: Bryophyte, Fern ແລະ ພ ດທີ ່ ໃກ້ຄຽງ Fern ຈະມີອັບແຊນທັງສອງຊະນິດ, ສ່ ວນ ພ ດຈ າພວກ gymnosperm ຈະບ ່ມີການສ້າງ anteridium ແລະ ບາງກຸ່ ມກ ມີການສ້າງ archegonium, ສ່ ວນໃນພ ດທີ ່ມີດອກຈະບ ່ມີການສ້າງອັບແຊນທັງສອງຊະນິດນີ ້ . - ໂຄງສ້າງ ແລະ ຕ າແໜ່ງຂອງ gametangium ສ ບພັນ, ເຊິ ່ ງໂຄງສ້າງທີ ່ສົມບູນຂອງ gametangium ຈະພົບ ໃນພ ດຈ າພວກ Bryophyte, Fern ແລະ ພ ດທີ ່ ໃກ້ຄຽງ Fern, ສ່ ວນພ ດຈ າພວກ gymnosperm ຈະຫຸ ດ ຄວາມສັບຊ້ອນຂອງ archegonium ລົງ ເຊິ ່ ງຕ າແໜ່ງຂອງ gametangium ອາດຈະເກີດທີ ່ ຂອບຂອງ gametophyte ຫ ອາດຝັງຢູ່ ໃນ gametophyte.

67 ຮູບທີ3.7: ສະແດງການປະກອບມີ anteridium ແລະ archegonium ໃນພ ດພວກ Bryophyte ຮູບທີ3.8: ສະແດງການປະກອບມີ archegonium ໃນພ ດພວກ gymnosperm. - ຕົວກາງທີ ່ sperm ໃຊ້ໃນການເຄ ່ອນທີ ່ ເຂົ ້າໄປປະສົມກັບໄຂ່ເຊັ ່ນ: Bryophyte, Fern ແລະ ພ ດທີ ່ ໃກ້ຄຽງ Fern ແມ່ ນຈະໃຊ້ນ ້າເປັນຕົວກາງເປັນການນ າພາ. - ການມີຫ ບ ່ ມີລະອອງເກສອນ (pollen) ແລະ ການສົ ່ງລະອອງເກສອນ (pollination) ຈະພົບໃນພ ດ ຈ າພວກ gymnosperm ແລະ angiosperm. - ຊະນິດຂອງ spore ສາມາດແບ່ ງພ ດອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມຄ : ກຸ່ ມທີ ່ ສ້າງ spore ຊະນິດດຽວ (leptosporous plant) ໄດ້ແກ່ Bryophyte ແລະ Fern ເປັນສ່ ວນໃຫຍ່ ແລະ ກຸ່ ມພ ດທີ ່ ສ້າງ spore ຫ າຍຊະນິດ (heterisporous plant) ໄດ້ແກ່: ຕີນກັບແກ້ແລະ ພ ດທີເມັດ. - ການມີຫ ບ ່ ມີເມັດ (seed) ເປັນໂຄງສ້າງທີ ່ ສ າຄັນຂອງພ ດທີ ່ມີການປັບຕົວໃຫ້ຂະຫຍາຍ ຕົວຢູ່ ເທິງບົກ ແລະ ສາມາດກະຈາຍພັນໄດ້ດີ, ເຊິ ່ ງແບ່ ງພ ດອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມຄ : ກຸ່ ມພ ດທີ ່ ບ ່ມີເມັດ (cryptogam) ແລະ ກຸ່ ມພ ດທີ ່ມີເມັດ ( phanerogam).

68 ບດົທີ7 ການວເິຄາະຊະນດິພດ ( Plant Identification ) 1. ຄວາມໝາຍຂອງການວເຄາະ ິ ຊະນດິພດ ການວິເຄາະພ ດ ເປັນການພຈິ າລະນາວ່າພດ ທີ ່ຕອ້ ງການກວດສອບນັນ້ ວ່າມລີກັ ສະນະຄາ້ຍຄກ ນັ ຫ ແຕກຕ່ າງ ກັບພ ດທີ ່ ໄດຮູ້ຈ້ ກັ ມາແລວ້ ຫ ບ ່ , ມີຊ ່ ວິທະຍາສາດແນວໃດ ເຊິ ່ ງບາງຄັ ້ງອາດພົບພ ດຊະນິດໃໝ່ ທີ ່ ຍັງບ ່ ທັນ ມີຊ ່ ວິທະຍາສາດ ຫ ຍງັບ ່ທນັ ໄດຈ້ ດັ ເຂົ ້າຢ່ ູໃນກ່ ຸມຂອງພດ ກ່ ຸມໃດກ່ ຸມໜ ່ ງໂດຍສະເພາະ, ດັ ່ງນັນ້ ການວເິຄາະພດ ຈິ ່ ງ ເປັນ ສ່ວນໜ ່ ງຂອງການສດ ສາທາງດາ້ນອະນຸກມົ ວຖິ ານພດ . 2. ວທິ ກີ ານວເິຄາະຊະນດິພດ (methods of plant identification) ວິທີໃນການວິເຄາະຊະນິດພ ດມີຫ າຍວິທີຄ : 1) ການປຽບທຽບ: ແມ່ນວທິ ກີ ານນ າພດ ທີ ່ ຍງັບ ່ທນັ ຮູຈກັ ມາປຽບທຽບກບັ ພດ ທີ ່ ຮູຈ້ ກັ ແລວ້ , ເຊິ ່ ງອາດ ຈະ ປຽບທຽບກັບຕົວຢ່ າງພັນພ ດທີ ່ ເກັບໄວໃ້ ນພິພິທະພັນພ ດເຊັ ່ ນ: ຕົວຢ່ າງທີ ່ ເປັນພັນພ ດອົບແຫງ້ (dried plant specimen), ຕົວຢ່ າງພັນພ ດດອງ, ຮູບຖ່ າຍ, ຮູບແຕ້ມ ຫ ຄ າບັນຍາຍລັກສະນະຂອງພ ດຈາກໜັງສ ອະນຸກົມວິຖານ ພ ດ, ວທິ ກີ ານນີ ້ ເປັນວທິ ີທີ ່ ງ່າຍແຕ່ ຕອ້ ງໃຊເ້ວລາຫ າຍ ແລະ ສາມາດດ າເນີນການເມ ່ອບ ່ ສາມາດກວດສອບພ ດໄດ້ ເລີຍ. ຮູບທີ4.1: ສະແດງບາງລັກສະນະທີ ່ ໃຊ້ໃນການປຽບທຽບເພ ່ອວິເຄາະຊະນິດພ ດ 2) ການໃຊ້ຄວາມຈ າ: ແມ່ນວທິ ກີ ານທີ ່ ຕອ້ ງອາໄສປະສົບການ ແລະ ຄວາມຮູ້ທາງອະນຸກົມວິຖານພ ດ, ເຊິ ່ ງ ເມ ່ອຜູສ້ ກ ສາພດ ມາກວດສອບຫາກຮູຈ້ ກັມາກ່ອນກ ່ສາມາດກວດສອບໄດ້ແລະ ຖາ້ບ ່ຮູຈ້ກັກ ່ບ ່ສາມາດກວດ ສອບ ໄດ້. 3) ການສອບຖາມຈາກຜູ້ຊ່ ຽວຊານ: ຜູຊ້່ ຽວຊານເປັນຜູທ້ ີ ່ ສ ກສາເຮັດການວິໄຈ ແລະ ສ ກສາກ່ ຽວກັບ ພດ ນັນ້ໆ, ເຊິ ່ ງການກວດສອບວທິ ນີ ີ ້ ເປັນວທິ ທີ ີ ່ດແີຕ່ບາງຄັ ້ງກ ່ມບີນັຫາໃນການຕດິຕ ່ສອບຖາມຈາກຜູຊ້່ ຽວຊານ. 4) ການໃຊ້ຮູບວິຖານ (Key): ແມ່ ນວິທີການກວດສອບທີ ່ດີທີ ່ ສຸດ ແລະ ນິຍົມກັນຢ່ າງກວ້າງຂວາງເພາະບ ່ ຕ້ອງເສຍເວລາຫ າຍ, ເຊິ ່ ງຜູສ້ ກ ສາບ ່ຈາ ເປັນຕອ້ງມປີະສບົການມາກ່ອນກ ່ສາມາດກວດສອບໄດ້ ເພາະໃນການກວດ ສອບແມ່ ນໃຊ້ເຮັດກັບຄູ່ ມ ຫ ໜງັສທ າງອະນຸກມົ ວຖິ ານພດ ທີ ່ມຮີູບວຖິ ານ.

69 3. ຂັນ້ຕອນຂອງການວເຄາະ ິ ພນັພດ 3.1 ລະດບັຕະກຸນສາມາດແບ່ງອອກເປັນຂັນ້ຕອນດັ ່ງນີ ້ : 1. ຂັນ້ ຕອນທີ1 ແມ່ນຕອ້ ງແຍກພ ດຂັນ້ ຕ ່າ, ເຊິ ່ ງໃນນີ ້ຈະກ່າວເຖິງພວກຜັກກູດ (fern) Pteridaceae ຫ ພວກທີ ່ ກ່ ຽວ ຂ້ອງກັບຜັກກູດອອກຈາກພ ດຂັ ້ງສູງຄ ພ ດທີ ່ມີເມັດໃຫ້ໄດ້ສາກ່ ອນ ແລະ ຜກັ ກູດເປັນພດ ຂັນ້ ຕ ່ານັນ້ ແມ່ນຈະບ ່ມີດອກແຕ່ ມີສະປ ເຊິ ່ ງສາມາດສງັເກດໄດງ້່າຍໂດບເບິ ່ ງຈາກລກັ ສະນະຂອງໃບ, ສ່ວນຕະກຸນທີ ່ກ່ ຽວຂອ້ ງ ກັບຜັກກູດຄ : ຕະກຸນ Selaginellaceae ແລະ Lycopodiaceae (ທັງສອງຕະກຸນນີ ້ບາງຄັ ້ງກ ຄ້າຍຄ ກັບພວກ Moss ຂະໜາດໃຫຍ່), Isoetaceae (ຄ້າຍຄ ພວກຫຍ້າ), Psilotaceae ແລະ Equisetaceae (horsetails), ໃນນີ ້ ພວກທີ ່ກ່ ຽວຂ້ອງກັບຜັກກູດນັນ້ມບີ ່ມີຫ າຍຊະນິດ ແລະ ເມ ່ອເຮົາ ໄດ້ພົບຄັ ້ງໜ ່ ງແລວ້ກ ່ຈະ ຈ ່ຈາ ໄດງ້່າຍຂ ້ນ. Selaginellaceae Lycopodiaceae Isoetaceae Psilotaceae Equisetaceae Pteridaceae ຮູບທີ4.2. ສະແດງກຸ່ ມພ ດຂັນ້ ຕ ຸ່ຳໃນຕະກຸນຕ່ າງໆ 2. ຂັນ້ ຕອນທີ2 ການສັງເກດພວກພ ດເມັດເປ ອຍ (gymnosperms) ເຊິ ່ ງພ ດເມັດເປ ອຍນີ ້ຈະບ ່ ມີດອກ ທີ ່ ແທຈ້ ງິ, ໄຂ່ ອ່ ອນຈະບ ່ມສີ ິ ່ ງຫ ່ຫຸມ້ (ບ ່ ຢ່ ູໃນຮງັໄຂ່) ໂດຍທົ ່ວໄປອບັ ສະປ ແລະ ໄຂ່ ອ່ ອນຈະເກີດຢູ່ ໃນ strobili ຫ ໂຄງສ້າງທີ ່ຄ້າຍຄ ໂຄນ (cone). ໃນນັນ້ພ ດເມັດເປ ອຍມີorder ຕ່ າງໆຄ : Cycadales, Ginkgoales, Coniferae ແລະ Gnetales (ຍົກເວັນ້ ຕະກຸນ Gnetaceae ທີ ່ມີລັກສະນະຄ້າຍຄ ພ ດໃບລ້ຽງຄູ່) ສະນັນ້ເມ ່ອເຮົາ ໄດ້ພົບຄັ ້ງໜ ່ ງ ແລວ້ກ ່ຈະຈ ່ຈາ ໄດງ້່າຍຂ ້ນ. Cycadales Ginkgoales Coniferae

70 Gnetaceae Gnetales ຮູບທີ4.3. ສະແດງກຸ່ ມພ ດເມັດເປ ອຍໃນຕະກຸນຕ່ າງໆ 3. ຂັນ້ ຕອງທີ3 ພ ດດອກ (angiosperms) ໃນໂລກນີ ້ແມ່ນມີຫ າຍ ້ ຕະກຸນ ໂດຍມີຕັ ້ງແຕ່ ຕະກຸນທີ ່ ມີພ ດ ຊະນິດດຽວ (monotypic families) ຈົນເຖິງຕະກຸນໃຫຍ່ທີ ່ ມີສະມາຊິກ 100 ກວ່ າສະກຸນ, ໃນນັນ້ ພ ດຕະກຸນ ນ້ອຍໆມັກຈະມີເຂດການກະຈາຍພັນບ່ ອນແຄບໆ ແລະ ຈ ່ຈ າໄດຕ້ ເມ ່ອຜູທ້ ີ ່ ສນົ ໃຈສກ ສາພດ ໃນເຂດນັນ້ ໆ, ຖ້າເຮົາ ເລີ ່ມຕົນ້ ຈ ່ລກັ ສະນະຕະກຸນພດ ທີ ່ ພບົ ເຫນັ ເລ ້ອຍໆຈະເປັນວທິ ທີ ີ ່ ດທີ ີ ່ ສຸດ ເຊິ ່ ງພດ ໃນຕະກຸນເຫ ົ ່ານີ ້ບາງຄັ ້ງອາດຈະມີ ຄວາມແຕກຕ່າງກນັ ໄປຕາມແຕ່ລະທອ້ງຖີ ່ ນ, ສ່ວນພດ ຫ າຍຕະກຸນທີ ່ມກີ ານແພ່ກະຈາຍຢ່ າງກວ້າງຂວາງ ເຊິ ່ ງສາມາດ ພບົ ເຫນັ ໄດໃ້ນທຸກໆທອ້ງຖິ ່ນ ຫ ທຸກໆເຂດ ແລະ ໃນບາງທອ້ງຖິ ່ ນກ ມພີດ ບາງຕະກຸນທີ ່ ງ່າຍຕ ່ການຈ ່ຈາ ໃນຂະນະທີ ່ ບາງຕະກຸນຈ ່ ໄດຍ້ າກກວ່ າ, ແຕ່ ເໜ ອສິ ່ ງອ ່ ນໃດການການວິເຄາະພ ດນັນ້ ຕອ້ ງອາໄສປະສົບການ ແລະ ການຈ ່ຈ າ ລັກສະນະສະເພາະປະຈ າຂອງຕະກຸນພ ດນັນ້ໆ ໃນພ ດດອກ (angiosperms) ສິ ່ ງທ າອິດທີ ່ ຕອ້ ງແຍກໃຫອ້ ອກຄ ຄວາມແຕກຕ່າງລະຫວ່ າງ ພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ (dicotyledons) ແລະ ພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ (monocotyledons) ເຊິ ່ ງມລັກສະນະ ີ ໃຫຍ່ທີ ່ ພ ສາມາດສັງເກດໄດ້(ດັ ່ງ ຕາຕະລາງ 4.1) ເມ ່ອຕວົ ຢ່ າງທີ ່ ແຍກອອກໄດແລ້ວວ່ າເປັນພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ ຫ ພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວຕ ່ ໄປກ ໃຫ້ພິຈາລະ ນາ ລັກສະນະຕາງໆເຫ ົ ່ານີ ້ : 1) ເບິ ່ ງວ່ າເປັນໃບດ່ ຽວ ຫ ໃບປະສົມ ແລະ ຖ້າເປັນໃບປະສົມແມ່ ນເປັນຊະນິດໃດ - ໃບຕິດແບບໃດ (ກົງກັນຂ້າມ ຫ ລຽງສະຫ ັບ). - ຂອບໃບກ້ຽງ ຫ ເປັນວັກ. - ມີຫູໃບ ຫ ບ ່ . - ເບີ ່ ງວ່ າດອກອອກບ ລິເວນໃດ ແລະ ເປັນດອກແບບໃດ - ດອກມີການເຄິ ່ ງຄແບບ ລັດສະໝີ(actinomorphic) ຫ ເຄິ ່ ງຄແ ບບດ້ານຂ້າງ (zygomorphic). - ກີບດອກແຍກ ຫ ເຊ ່ອມຕິດກັນ - ສ່ ວນຕ່ າງຂອງດອກມີຈ ານວນເທົ ່າໃດ ແລະ ຈັດລຽງແບບໃດທັງກີບລ້ຽງ, ກີບດອກ, ເກ ສອນເພດຜູ້ ແລະ ເກສອນເພດແມ່. - ກວດເບິ ່ ງເກສອນເພດແມ່ (gynoecium) ນັບຈ ານວນເກສອນເພດແມ່ (pistils), ກ້ານເກສອນເພດແມ່ (styles) ແລະ ຍອດເກສອນເພດແມ່ (stigmas). - ຜ່ າດອກທາງລວງຍາວຕາມແກນກາງຂອງດອກແລວ້ ເບິ ່ ງຕ າແໜ່ ງທີ ່ ຕັ ້ງຂອງຮັງໄຂ່ (ovary) ວ່ າເປັນ ຊະນິດຕິດເໜ ອວົງກີບ (superior), ຕິດໃຕ້ວົງກີບ (inferior) ແລະ ແບບຕິດແບບເຄິ ່ ງກາງ (halfinferior) ດັ ່ງຮູບ 4.4 ລຸ່ ມນີ ້ .

71 ຮູບທີ4.4. ສະແດງຕ າແໜ່ ງຂອງຮັງໄຂ່ (ຊ້າຍ) ຕິດແບບ superior, (ກາງ) ຕິດແບບ half-inferior ແລະ (ຂວາ) ຮັງໄຂ່ ຕິດແບບ inferior. - ດ ງກີບດອກ ແລະ ເກສອນເພດຜູ້ອອກໃຫ້ໝົດ ແລ້ວຕັດຮັງໄຂ່ ຕາມລວງຂວາງ ຈາກນັນ້ ກ ນບັ ຈ ານວນ ຊ່ ອງຮັງໄຂ່ ແລະ ຈ ານວນໄຂ່ ແບບປະມານ (ovules) ແລ້ວເບິ ່ ງວ່ າ placenta ເປັນແບບໃດ marginal, axile, parietal ຫ free-central placentation, ໃນນັນ້ ບາງເທ ່ ອໄຂ່ ຈະມີພຽງເມັດດຽວ ຫ ອາດຈະ ສອງສາມເມດັ ເຊິ ່ ງໃນກ ລະນນີ ີກ້ ໃຫວ້ ນິ ໄິສວ່າ placenta ຈະເປັນ basal ຫຼື pendulous (ດັ ່ງຮູບ 4.5). 2) ໝາກເປັນແນວໃດ ຮູບທີ4.5. ສະແດງລັກສະນະຂອງຮັງໄຂ່ , ຈ ານວນຊ່ ອງຮັງໄຂ່ ແລະ ລັກສະນະຂອງ placenta ຕາຕະລາງ 4.1: ສະແດງຄວາມແຕກຕ່ າງລະຫວ່ າງພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ ກັບພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ. ພ ດໃບລ້ຽງຄູ່ (dicotyledons) ພ ດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ (monocotyledons) ເປັນໄມເ້ນ ້ອແຂງ ເປັນໄມເ້ນ ້ອອ່ອນ ແລະ ບາງຄັ ້ງພບົ ເປັນໄມຢ້ ນຕົນ້ເຊັ ່ນ: ປາມ, ຕົນ້ ພາ້ວ, ຕົນ້ ໝາກ ແລະ ຕົນ້ກວ້ຍເປັນຕົນ້ ມເີສັນ້ກ່າງໃບແບບດາງແຫ (netted vein), ຂອບໃບ ກ້ຽງ ຫ ວັກ, ມີກ້ານໃຍ (ຫາຍາກທີ ່ກາ້ນໃບເປັນ ກາບ) ແລະ ມັກຈະມີຫູໃບ ມເີສັນ້ ກ່າງໃບແບບຂະໜານ, ຂອບໃບກ້ຽງ ແລະ ຫາ ຍາກທີ ່ມກີ າ້ນໃບ ເຊິ ່ ງກາ້ນໃບມກັ ຈະແຜ່ອອກເປັນກາບ ຫຸ່ ມລ າ ແລະ ບ ່ມຫີ ູໃບ ສ່ ວນປະກອບຂອງດອກມີຈ ານວນ 4 - 5 ຫ ທະວີຄູນ ຂອງ 4 - 5 ສ່ ວນປະກອບຂອງດອກມີຈ ານວນ3 ຫ ທະວີຄູນຂອງ 3 ຕົນ້ ອ່ ອນມີໃບລ້ຽງ 2 ໃບ ຕົນ້ ອ່ ອນມີໃບລ້ຽງ 1 ໃບ

72 ລັກສະນະຕ່າງໆທີ ່ຄ ກັນ ແລະ ຕ່ າງກັນຂອງພ ດເຫ ົ ່ານີ ້ຈະປະກົດຢູ່ ໃນຕະກຸນພ ດຕ່ າງກັນ ຈະເຮັດໃຫ້ວິເຄາະ ພ ດສູ່ກຸ່ ມຕະກຸນໄດ້ເຊັ ່ນ: ຖ້າຕົວຢ່ າງພ ດທີ ່ມີຢູ່ ເປັບພ ດໃບດ່ ຽວ, ຕິດກົງກັນຂ້າມກັນ, ຂອບໃບລຽບ, ມີຫູໃບ, ດອກ ເຕິ ່ ງຄແ ບບລດັ ສະໝ, ີກບີດອກເຊ ່ອມຕດິກບັ ເປັນຮູບທ ່ ແລະ ຮງັໄຂ່ ຕດິໃຕວ້ງົກບີພດ ນັນ້ອາດຈະ ເປັນສະມາຊິກໃນ ຕະກຸນ Rubiaceae ຫ ຖ້າພ ດມີໃບດ່ ຽວ, ຕິດແບບກົງກັນຂ້າມ, ຂອບໃບເປັນຫວກັ ເປັນຄ ້ນ ພດ ນັນ້ ອາດຈະຢ່ ູໃນ ຕະກຸນ Labiatae, Acanthaceae, Gesneriaceae ຫ Scrophulariaceae, ຫ ັງຈາກນັນ້ກ ່ຕ້ອງກວດເບິ ່ ງລັກສະ ນະອ ່ນໆເພ ່ອຈາ ແນກພດ ຕ ໄປ. ສະມາຊິກພ ດໃນຕະກຸນ Rubiaceae Labiatae Gesneriaceae Scrophulariaceae Acanthaceae ຮູບທີ4.6. ສະແດງພ ດມີດອກບາງຕະກູນ ຖ້າຕ້ອງການຈະໃຫ້ແນ່ ໃຈວ່ າເຮົາໄດ້ວິເຄາະພດ ນັນ້ ໆວ່າຢ່ ູໃນຕະກຸນທີ ່ຖ ກຕອ້ ງແລວ້ ກ ່ຄວນຈະກວດສອບ ເບິ ່ ງກບັ ລກັ ສະນະປະຈ າຂອງຕະກຸນອກີ ເທ ່ອໜ ່ ງ, ເຊິ ່ ງສາມາດຫາອ່ານໄດຈ້ າກນໜງັສພ ນັ ພກ ສາຊາດຕ່າງໆທີ ່ ແນະ ນ າໄວ້, ອກີທງັຕວົຢ່ າງພນັ ພດ ຂອງເຮາົເປັນຕວົ ຢ່ າງທີ ່ ສມົ ບູນເຮາົກ ່ສາມາດໃຊຮູ້ບວຖິ ານໃນໜງັສວ ເິຄາະຫາໄດໂ້ດຍ ເລອ ກຮູບວຖິ ານທີ ່ຄວນບຄຸມພດ ທົ ່ວໄປໃນທຸກພ ້ນທີ ່ . 3.2 ລະດບັສະກຸນ ຖ້າເປັນພ ດສະກຸນທີ ່ ບ ່ ຮູຈ້ ກັ ນັນ້ ການຈະວິເຄາະກ ່ຈະຂອ້ ນຂາ້ງຍາກ ເຊິ ່ ງເປັນເລ ່ອງຈງິໃນພດ ຕະກຸນໃຫຍ່ ໆ ເຊັ ່ ນ: Compositae, Orchidaceae ຫ Leguminosae ເຊິ ່ ງພ ດໃນຕະກຸນເຫ ົ ່ານີຜູ້ ້ ທີ ່ ຈະຈ ່ສະກຸນໄດ້ຕ້ອງເປັນຜູ້ ຊ່ ຽວຊານສະເພາະຕະກຸນ ແລະ ຖ້າເຮົາໄດ້ຮູ້ຈັກສະກຸນຫ ກັ ໆຂອງພດ ຕະກຸນຕ່າງໆໃນແຖບພູມີພາກຂອງເຮາົໄວກ້ ່ ຈະເປັນການດີ, ໂດຍສະເພາະສະກຸນທີ ່ ເປັນໄມເ້ດັ ່ນຢ່ ູໃນສງັຄມົ ພດ ແຖບບາ້ນເຮາົ ເຊິ ່ ງລກັ ສະນະຂອງສະກຸນເຫ ົ ່ານີ ້ ເຮົາຈະຕ້ອງໄດ້ສ ກສາໄວ້ເພ ່ ອເປັນການຈ ່ຈ າພ ດສະກຸນນັນ້ ໆເຊັ ່ ນ: ພ ດສະກຸນຍາງ Dipterocarpus, ພະຍອມ Shorea, ກ ່ Lithocarpus, Castanopsis ແລະ Quercus ເປັນຕົນ້. ສ່ ວນພ ດສະກຸນທີ ່ ບ ່ ຮູ້ຈັກ ແມ່ ນສາມາດວິເຄາະໄດ້ໂດຍໃຊ້ຄູ່ ມ ຫ ໜັງສ Flora ດັ ່ງທີ ່ ກ່ າວມາແລ້ວ, ນອກ ຈາກນັນ້ ຍງັສາມາດເບິ ່ ງໄດຈ້ າກບນັ ຊລີ າຍຊ ່ພດ (check-list) ຂອງພດ ທອ້ ງຖິ ່ ນ, ແຕ່ຖາ້ບ ມຄີ່ ູມເ ລຍີກ ່ສາມາດເຮດັ ໄດ້ແຕ່ ຕ້ອງໃຊ້ເວລາຫ າຍ ໂດຍໄປເບິ ່ ງຕວົ ຢ່ າງໃນຫ ພນັ ພ ດເຊິ ່ ງຕອ້ ງເບິ ່ ງລາຍຊ ່ ສະກຸນໃນແຕ່ ລະຕະກຸນ ແລະ ເບິ ່ ງ ທອ້ງຖິ ່ນຂອງພດ ໄປນ າ, ເມ ່ອໄດກ້ ວດເບິ ່ ງແລວ້ ຈະໄດລ້າຍຊ ່ພດ ທີ ່ ເກດີຢ່ ູໃນທອ້ງຖິ ່ ນທີ ່ ເຮາົສ າຫ ວດ, ເຊິ ່ ງຈະໃຊໃ້ນ ການຈ າແນກພ ດ ແລະ ສາມາດໃຊໄ້ປໄດເ້ລ ້ອຍໆແຕ່ຄວນຈະກວດສອງກບັ ເອກະສານອາ້ງອງິດວ້ ຍ, ເພາະບາງສະ

73 ກຸນອາດຈະບ ່ມຕີວົ ຢ່ າງເກບັ ໄວໃ້ນຫ ພັນພ ດ ຫ ໄດລ້ ວມໄວໃ້ນສະກຸນອ ່ ນ ຫ ແຍກເປັນສະກຸນ ໃໝ່ ໄປແລ້ວ, ຫ ັງ ຈາກນັນ້ຈງິນ າເອາົພດ ທີ ່ສງົໃສໄປປຽບທຽບກບັຕວົຢ່ າງພດ ທີ ່ມຊີ ່ຢ່ ູໃນຫ ພນັ ໄມຕ້ ່ ໄປ. Compositae Orchidaceae Leguminosae Dipterocarpus Shorea Lithocarpus ຮູບທີ4.7. ສະແດງຕົວຢ່ າງພ ດຕະ ກຸນໃຫຍ່ ໆ (ເທິງ) ແລະ ສະກຸນທີ ່ ເປັນໄມເ້ດັ ່ນຢ່ ູໃນແຖບບາ້ນເຮາົ ດັ ່ງນັນ້ເຮາົຈິ ່ ງຄວນຈ ່ຈາ ລກັ ສະນະປະຈາ ຂອງຕະກຸນພດ ໄວ້ໂດຍສະເພາະພ ດຕະກຸນໃຫຍ່ ໆ ເຊິ ່ ງເຮາົຕອ້ ງໄດ້ ພະຍາຍາມຈ ່ລັກສະນະທີ ່ ໃຊແ້ ຍກກ່ ຸມພດ ເປັນຕະກຸນຍ່ ອຍ (Subfamilies) ເຊິ ່ ງຈະເຮັດໃຫ້ເຮົາຕັດຈ ານວນສະ ກຸນທີ ່ບ ່ກ່ ຽວຂ້ອງອອກໄປ, ແຕ່ຖ້າເປັນພດ ທີ ່ ເຮາົຮູຖ້ ິ ່ນກ າເນດີກ ່ສາມາດໄປໃຊຮູ້ບວຖິ ານໃນໜງັສ Flora ປະຈ າຖິ ່ ນ ໄດ້ເລີຍ. 3.3 ລະດບັຊະນດິ ການວເິຄາະພດ ສ່ ູຊະນດິນັນ້ກ ່ຄກ ນັກບັການວເິຄາະໃນລະດບັ ຕະກຸນ ແລະ ສຸກຸນ, ໂດຍການຈ ່ຈາ ຊະນິດພ ດ ຫ ວເິຄາະໂດຍການປຽບທຽບກບັ ຕົວຢ່ າງພ ດທີ ່ມຊີ ່ ແລວ້ ໃນຫ ພັນພ ດ ຫ ໂດຍການໃຊ້ຮູບວິຖານ, ແຕ່ ຖ້າຈະໃຊ້ ເອກະສານອາ້ງອງິກ ່ຈາ ເປັນຕອ້ ງຮູວ້່າເອກະສານໃດທີ ່ກ່ ຽວຂອ້ງກບັພດ ກ່ ຸມທີ ່ສກ ສາ, ເຊິ ່ ງເອກະສານ ພວກນີ ້ໄດແ້ກ່ : Monograph, Revision ຫ ຖ້າໃນພູມີພາກກ ່ຈະອອກມາໃນຮູບແບບຂອງ Floora ຫ Checklists. 4. ຮູບວຖິ ານ (key) ເປັນເຄ ່ອງມທ ີ ່ ນກັ ອະນຸກມົ ວຖິ ານສາ້ງຂ ້ນມາ ເພ ່ອຊ່ວຍໃນການກວດສອບ ແລະ ກ ານດົຊ ່ວທິ ະຍາສາດຂອງ ພດ ທີ ່ ຍງັບ ່ທນັ ຮູຈ້ ກັ ໃຫງ້່າຍ ແລະ ໄວ, ໃນນັນ້ ຮູບວຖິ ານບ ່ມຄີ າບນັ ຍາຍລກັ ສະນະຂອງພດ ແຕ່ ຈະກ່າວເຖິງລັກສະ ນະສ າຄນັທີ ່ ໃຊໃ້ນການບອກລກັ ສະນະຂອງພດ ແລະ ລກັ ສະນະຂອງພດ ທີ ່ ນ າມາໃຊໃ້ນການປຽບທຽບໃນຮູບວິ ຖານຕອ້ງຊດັ ເຈນເຊັ ່ນ: ລັກສະນະຂອງໃບດ່ ຽວປຽບທຽບກັບໃບປະສົມ, ກີບດອກເຊ ່ອມຕດິກບັປຽບທຽບກບັກີບ ດອກແຍກຈາກກັນ ເປັນຕົນ້, ເຊິ ່ ງການປຽບທຽບຄວາມແຕກຕ່າງກນັ ຂອງລກັ ສະນະໂດຍນ າມາປຽບທຽບ ເປັນຄູ່ ໆ ນີ ້ ເອີ ້ນວ່າ: ຮູບວິຖານແຍກ 2 ແສກ (dichotomous key), ສ່ວນຮູບວຖິ ານຊີິ ້ນສຸດນັນ້ (determinator) ນັນ້ ມີຄ າ ບນັ ຍາຍລກັ ສະນະຫ າຍເກນີ ໄປຈິ ່ ງເຮດັ ໃຫເ້ສຍເວລາໃນການວເິຄາະ, ສະນັນ້ ສ າລບັ ການລຽງລ າດັບຂອງຄູ່ ລັກ ສະ ນະນັນ້ ເປັນການຈດັ ເພ ່ ອຄວາມສະດວກ ແລະ ງ່າຍຕ ່ ການໃຊ. ້ດັ ່ງນັນ້ ຮູບວິຖານ ຈິ ່ ງຈດັ ເປັນຮູບວິຖານແບບງ່າຍ ດາຍ (artificial key) ອີກດ້ວຍ, ໃນນັນ້ຮູບວຖິ ານມຫີ າຍປະເພດເຊັ ່ນ: ຮູບວຖິ ານວເິຄາະເຫ ົ ່າ (key to class) ແຕ່

74 ບ ່ ເປັນທີ ່ນິຍົມໃຊ້ເພາະມັນຈະເຮັດໃຫ້ຮູ້ເຖິງເຫ ົ ່າແລ້ວນິຍົມໃຊ້ຮູບວິຖານວິເຄາະຕະກຸນ (key to families), ຮູບວິ ຖານວິເຄາະສະກຸນ (key to genera) ແລະ ຮູບວິຖານວິເຄາະຊະນິດ (key to species). ຮູບທີ4.8. ສະແດງຕົວຢ່ າງຮູບວິຖານແບບ 2 ແຍກ (dichotomous key) 4.1 ໂຄງສາ້ງຂອງຮູບວຖານ ິ ຮູບວິຖານມີໂຄງສ້າງ 2 ແບບຄ : 1. ຮູບວິຖານແບບຂະໜານ (bracketed key) ເປັນຮູບວຖິ ານທີ ່ຂຽນຂະໜານກນັ ໄປ ເລ ້ອຍໆເຊັ ່ນ: ຮູບວິ ຖານວເິຄາະສະກຸນໄມຈ້ກິ ເຊິ ່ ງດດັແປງມາຈາກ Chantaranathai (1995) ດັ ່ງລ່ ຸມນີ ້ : 1) ວງົກບີລຽ້ງເຊ ່ອມຕດິກນັຄາ້ຍຄໝ ວກ ແລະ ແຍກອອກເປັນສ່ ວນໃນຂະນະດອກບານ.....2 ວງົກບິລຽ້ງບ ່ ເຊ ່ອມຕດິກນັຄາ້ຍຄໝ ວກ ແລະ ແສກກີບລ້ຽງຊ້ອນເຫ ອມກັນ………..…4 2) ຊ ່ດອກຫອ້ ຍ…………………………………………………... B. racemosa ຊ ່ດອກຕັ ້ງ………………………………………………………….…………3 3) ແສກກີບລ້ຽງຍາວຫ າຍກວ່ າ 2 cm…………………………………… B. asiatica ແສກກີບລ້ຽງຍາວໜ້ອຍກວ່ າ 2 cm………………………… B. khaoluangensis 4) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ມີປີກ……………………………….……………..5 ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ບ ່ມີປີກ…………………………….………………6 5) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍມີຂົນ ແລະ ໃບຍາວຫ າຍກວ່ າ 30 cm………….. B. augusta ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍຜິວກ້ຽງ ແລະ ໃບຍາວໜ້ອຍກວ່ າ…………… B. scortechinii 6) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ມີກ້ານດອກຍ່ ອຍ……………………….…………..7 ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ບ ່ມກ້ານ ີ ດອກຍ່ ອຍ……………………….………...10 7) ຊ ່ດອກຕັ ້ງ ແລະ ຮັງໄຂ່ມີຫ າຍກວ່ າ 7 ໜ່ວຍຕ ່ຫອ້ງ (10-14)………........B. pauciflora ຊ ່ດອກຫ້ອຍ ແລະ ຮັງໄຂ່ມີໜ້ອຍກວ່ າ 7 ໜ່ ວຍຕ ່ຫ້ອງ (1-5)………………….….…8 8) ໃບຍາວຫ າຍກວ່ າ 35 cm……………………………………. B. macorocarpa ໃບຍາວໜ້ອຍກວ່ າ 35 cm………………………………………….………….9

75 9) ຖານໃບບ ່ ເປັນຄີແລະດອກຍາວ 5,5-10 ມມ,ກວ້າງ 2,5-6 ມມ………B. acutangula ຖານດອກເປັນຄີແລະດອກຍາວ 12-12,5 ມມ,ກວ້າງ 7,5-11,5 ມມ…….. B. longipes 10) ຖານດອກຮູບຖ້ວຍເມ ່ອແຫ້ງມີເສັນ້ຜ່ າສູນກາງໜ້ອຍກວ່ າ 3 ມມ…...... B. acutangula ຖານດອກຮູບຖ້ວຍເມ ່ອແຫ້ງມີເສັນ້ຜ່ າສູນກາງຫ າຍກວ່ າ3 ມມ……………….……..11 11) ຖານດອກຮູບຖ້ວຍຜິວກ້ຽງ…………………………..……… B. macrostachya ຖານດອກຮູບຖ້ວຍມີຂົນ……………………………………......…. B. augusta 2. ຮູບວິຖານແບບສະຫ ຽງ (yoked key ro indented key) ເປັນຮູບວິຖານທີ ່ຂຽນຖັດ ກນັ ເຊັ ່ນ: ຮູບວິຖານ ຈາ ແນກສະກຸນໄມຈ້ກິ ເຊິ ່ ງດດັແປງມາຈາກ Chantaranathai (1995) ດັ ່ງລ່ ຸມນີ ້ : 1) ວົງກີບເຊ ່ອມຕິດກັນຄ້າຍຄ ໝວກ ແລະ ແຍກອອກເປັນສ່ ວຍໃນຂະນະທີ ່ດອກບານ 2) ຊ ່ດອກຫອ້ ຍ…………………...……………………..………... B. racemosa 2) ຊ ່ດອກຕັ ້ງ 3) ແສກກີບລ້ຽງຍາວຫ າຍກວ່ າ 2 cm……………………..………. B. asiatica 3) ແສກກີບລ້ຽງຍາວໜ້ອຍກວ່ າ 2 cm……..…..……… B. khaoluangensis 1) ວງົກບິລຽ້ງບ ່ ເຊ ່ອມຕດິກນັຄາ້ຍຄໝ ວກ ແລະ ແສກກີບລ້ຽງຊ້ອນເຫ ອມກັນ 4) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ມີປີກ 5) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍມີຂົນ ແລະ ໃບຍາວຫ າຍກວ່ າ 30 cm…….. B. augusta 5) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍຜິວກ້ຽງ ແລະ ໃບຍາວໜ້ອຍກວ່ າ……… B. scortechinii 4) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ບ ່ມີປີກ 6) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ມີກ້ານດອກຍ່ ອຍ 7) ຊ ່ດອກຕັ ້ງ ຮັງໄຂ່ມີຫ າຍກວ່ າ 7 ໜ່ວຍຕ ່ຫອ້ງ (10-14)...........B. pauciflora 7) ຊ ່ດອກຫ້ອຍ ແລະ ຮັງໄຂ່ມີໜ້ອຍກວ່ າ 7 ໜ່ ວຍຕ ່ຫ້ອງ (1-5) 8) ໃບຍາວຫ າຍກວ່ າ 35 cm…………..……...…. B. macorocarpa 8) ໃບຍາວໜ້ອຍກວ່ າ 35 cm 9) ຖານໃບບ ່ ເປັນຄີດອກຍາວ 5,5-10 ມມ,ກວ້າງ 2,5-6 ມມ…..…B. Acutangula 9)ຖານດອກເປັນຄີດອກຍາວ 12-12,5 ມມ,ກວ້າງ 7,5-11,5 ມມ… B. longipes 6) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ບ ່ມກ້ານ ີ ດອກຍ່ ອຍ 10) ຖານດອກຮູບຖ້ວຍເມ ່ອແຫ້ງມີເສັນ້ຜ່ າສູນກາງໜ້ອຍກວ່ າ 3 ມມ…..... B. Acutangula 10) ຖານດອກຮູບຖ້ວຍເມ ່ອແຫ້ງມີເສັນ້ຜ່ າສູນກາງຫ າຍກວ່ າ 3 ມມ 11) ຖານດອກຮູບຖ້ວຍຜິວກ້ຽງ……………… B. macrostachya 11) ຖານດອກຮູບຖ້ວຍມີຂົນ……………………......…. B. augusta ຮູບວຖິ ານທງັສອງແບບນີມ້ ລີກັ ສະນະທີ ່ ແນກຕ່າງກນັຢ່ ູທີ ່ ການວາງຮູບແບບ, ໃນນັນ້ ຄ າຂ ້ນຕົນ້ ຂອງແຕ່ລະ ຄູ່ (couplet ຫ paired choice) ຂອງຮູບວິຖານແບບຂະໜາກຈະຂຽນຕິກັນ ຫ ໃກ້ກັນແຕ່ ໃນຮູບວິຖານ ແບບ ສະຫ ຽງຮັຮ້ ແຕ່ ລະຄ່ ູຈະແຍກຫ່າງຈາກກນັ , ເຊິ ່ ງໃນແຕ່ລະແບບກ ່ມປີ ະໂຫຍດໃນຕວົ ເອງແລວ້ ແຕ່ ວ່າຜູໃ້ຊຈ້ ະສະ ດວກ ຫ ຊີ ້ນເຄຍີກບັແບບໃດ, ແນວໃດກ ຕາມເທ ່ອປຽບທຽບຮູບວຖິ ານທງັສອງແບບຈະພບົ ວ່າຜນົ ໄດຮ້ ບັ ໃນ ການ ວິດເຄາະພ ດໄດ້ຄ ກັນ, ເຊິ ່ ງຫາກວ່າຮູບວຖິ ານຊະນດິມີ ່ຈາ ນວນຄ່ ູຂອງລກັ ສະນະຫ າຍຄ່ ູເພີ ່ ນມັກນິຍົມໃຊ້ຮູບວິຖານ

76 ແບບຂະໜານ ເພາະຈະເຮັດໃຫປ້ ະຫຍັດເນ ້ອທີ ່ ຂອງໜາ້ເຈຍ້ ເຊັ ່ ນ: ຮູບວິຖານໃນວາລະສານຂອງຄິວ (Kew Bulletin), ສ່ ວນໜັງສ ພ ດສາດຂອງໄທ (Flora of Thailand) ແມ່ ນໃຊ້ຮູບວິຖານແບບສະຫ ຽງ. 4.2 ການສາ້ງຮູບວຖິ ານ ເມ ່ອຜູ້ທີ ່ ສ ກສາໄດ້ຕົວຢ່ າງພ ດຫ າຍຊະນິດແລ້ວມີຄວາມຕ້ອງການຈະສ້າງຮູບວີຖານ, ຕ້ອງດ າເນີນ ຕາມຂັນ້ ການສາ້ງດັ ່ງນີ ້ : - ສກ ສາລກັ ສະນະຕ່າງໆຂອງກ່ ຸມ າດທີ ່ນ າມາສກ ສາ - ສາ້ງຕາຕະລາງປຽບທຽບຄວາມແຕກຕ່າງລະຫວ່າງພດ ເຫ ົ ່ານັນ້ - ຂຽນຮູບວິຖານໂດຍແບ່ ງລັກສະນະອອກເປັນຄູໆ ແລະ ກ່າວເຖິງລັກສະນະດຽວກນັ ນັນ້ ແຕ່ ຕ້ອງໃຫ້ມີ ຄວາມແຕກຕ່າງກນັຈິ ່ ງຈະສາມາດເຮດັ ໃຫພ້ ດ ແຍກອອກເປັນ 2 ກ່ ຸມໄດເ້ຊັ ່ນ: 1) ໃບດຽວ……………………………………………………. 1) ໃບປະສົມ………………………………………………….... 2) ກບິດອກເຊ ່ອມກນັ………………………………………. 2) ກີບດອກແຍກກັນ………………………………………. 3) ເກສອນຜູ້ມີ6 ອັນ…………………………………………… 3) ເກສອນຜູ້ມີ12 ອັນ…………………………………………… 4) ຮັງໄຂ່ ຢູ່ ເທິງວົງກີບ………………………………………. 4) ຮັງໄຂ່ ຢູ່ ກ້ອງວົງກີບ……………………………………… - ຄ າຂ ້ນຕົນ້ (lead) ຂອງລກັ ສະນະທີ ່ ໃຊໃ້ນແຕຶ່ ລະຄູ່ ຕ້ອງໃຊ້ລັກສະນະດຽວກັນ ແລະ ລັກສະ ນະທີ ່ ໃຊຕ້ ອ້ ງ ບ ່ ໃຫຫ້ າຍລກັ ສະນະ, ໃນນັນ້ການໃຊໜ້ ອ້ ຍລກັ ສະນະຕອ້ງໃຫຄ້ ວບຄຸມພຽງພ ທີ ່ຈະຕດັ ສນິ ໃຈໄດ.້ - ລັກສະນະທີ ່ ກ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ຂະໜາດຕອ້ ງຊັດເຈນ ແລະ ຄວນບອກຂະໜາດທີ ່ ແນ່ ນອນເຊັ ່ ນ: ໃບກວ້າງ 2 mm ຫ ໃບກວ້າງ 5 cm ແລະ ຫາກເປັນຊ່ ວງໄລຍະຂອງຄວາມຍາວສາມາດຂຽນໄດດ້ ັ ່ງນີ ້ໃບກວ້າງ 2-4 cm ເປັນຕົນ້, ໃນນັນ້ບ ່ຄວນໃຊລ້ ກັ ສະນະທີ ່ກ າລວມເຊັ ່ນ: ໃບກວ້າງກັບໃບແຄບ ເພາະວ່ າຈະເຮັດໃຫ້ຕັດສິນໃຈ ໄດຍ້າກວ່າຂະໜາດມຂີະໜາດເທົ ່າໃດຈິ ່ ງວ່າກວາ້ງ ແລະ ຂະໜາດເທົ ່າໃດຈິ ່ ງວ່າແຄບ ເປັນຕົນ້. - ໃນກ ລະນທີ ີ ່ພດ ມດີອກເພດຜູ້ແລະ ເພດແມ່ ຢູ່ ຕ່ າງດອກ ຫ ຕ່າງຕົນ້ກນັຕອ້ງສາ້ງຮູບວຖິ ານທີ ່ ໃຊດ້ ອກເພດຜູ້ ແລະ ຮູບວຖິ ານທີ ່ ໃຊດ້ ອກເພດແມ່ເພ ່ອສະດວນໃນການວເິຄາະ, ເຊິ ່ ງກ ລະນນີ ີ ້ສາມາດໃຊໄ້ດໃ້ນ ກ ລະນທີ ີ ່ ໃຊດ້ ອກຊະນດິໃດຊະນດິໜ ່ ງເທົ ່ານັນ້ ຕາຕະລາງ 3.1: ຕວົຢ່ າງການສາ້ງຮູບວຖິ ານຂອງພດ ທີ ່ມດີອກ ພ ດ ລັກສະນະ ໝາກມ່ ວງ ຫາງນົກຍູງຝຣັ ່ງ ຫາງນົກຍູງໄທ ເຕັງ ລັກສະນະນິໄສ ໄມຢ້ ນຕົນ້ ໄມຍ້ນ ຕົນ້ ໄມ້ພຸ່ ມ ໄມຍ້ນ ຕົນ້ ຊະນິເຂອງໃບ ດ່ ຽວ ປະສົມ ປະສົມ ດ່ ຽວ ການລຽງຕົວຂອງໃບ ສະຫ ັບ ສະຫ ັບ ສະຫ ັບ ສະຫ ັບ ໝາກ ບ ່ມີປີກ ບ ່ມີປີກ ບ ່ມີປີກ ມີປີກ ເມ ່ອກວດສອບຈາກຕາຕະລາງຂ ມູນ້ ພົບວ່ າ: ແຕ່ລະລັກສະນະສາມາດແຍກພ ດອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມໄດ້ຍກົ ເວັນ້ ລັກສະນະການຈັກລຽງຂອງໃບ, ດັ ່ງນັນ້ ລກັ ສະນະນີ ້ຈິ ່ ງໃຊໃ້ນການຈ າແນກບ ່ ໄດຕ້ ອ້ ງຕັດຖີມ້ , ລັກສະນະຈາກ 3 ລກັ ສະນະທີ ່ນ າມາສກ ສານີ ້ສາມາດນ າໄປສາ້ງຮູບວຖິ ານໄດດ້ ັ ່ງນີ ້ :

77 1) ລັກສະນະວິໄສ: ສາມາດແບ່ ງພ ດໄດ້ເປັນ 2 ກຸ່ ມໄດ້ແກ່: ກຸ່ ມພ ດຢ ນຕົນ້ (ຕົນ້ ໝາກມ່ ວງ: ຫາງນົກ ຍູງຝຣັງ ແລະ ເຕັງ) ແລະ ກຸ່ ມພ ດພຸ່ ມ (ຫາງນົກຍູງໄທ). 2) ຊະນິດຂອງໃບ: ສາມາດແບ່ ງພ ດອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມໄດ້ແກ່ : ກ່ ຸມພ ດທີ ່ ມີໃບແບບໃບດ່ ຽວ (ຕົນ້ ໝາກມ່ ວງ ແລະ ເຕັງ) ແລະ ກຸ່ ມພ ດທີ ່ມີໃບແບບປະສົມ (ຫາງນົກຍູງຝຣັ ່ງ ແລະ ຫາງນົກຍູງໄທ). 3) ໝາກ: ສາມາດແບ່ ງພ ດອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມໄດ້ແກ່ : ກຸ່ ມໝາກມີປີກ (ເຕັງ) ແລະ ກ່ ຸມໝາກບ ່ມປີີກ (ໝາກມ່ ວງ, ຫາງນກົ ຍູງຝຣັ ່ງ ແລະ ຫາງນົກຍູງໄທ). ໃນການຂຽນຮູບວຖິ ານນັນ້ ຈະສາມາດເລອ ກເອາົລກັ ສະນະໃດມາຂຽນກ່ອນກ ່ ໄດເ້ຊັ ່ນ: ແບບທີ1: a) ໃບດ່ ຽວ……………………………………………………..………….b ໃບປະສົມ…………………………………………..…………….…….c b) ໝາກມີປີກ…………………………………………………………….ເຕັງ ໝາກບ ່ມີປີກ……………………………………………….…….ໝາກມ່ ວງ c) ພ ດຢ ນຕົນ້ ………………………………..……………….…ຫາງນົກຍູງຝຣັ ່ງ ພ ດພຸ່ ມ…………………………………………………...…..ຫາງນົກຍູງໄທ ແບບທີ2: a) ໝາກມີປີກ…………………………………………………………….ເຕັງ ໝາກບ ່ມີປີກ……………………………………………….……………b b) ພ ດພຸ່ ມ…………………………………………………...…..ຫາງນົກຍູງໄທ ພ ດຢ ນຕົນ້………………………………..……………….……………..c c) ໃບດ່ ຽວ……………………………………………………..……ໝາກມ່ ວງ ໃບປະສົມ…………………………………………..…………ຫາງນົກຍູງຝຣັ ່ງ ແບບທິ3: a) ພ ດພຸ່ ມ…………………………………………………...…..ຫາງນົກຍູງໄທ ພ ດຢ ນຕົນ້………………………………..……………….……………..b b) ໃບດ່ ຽວ……………………………………………………..……….…..c ໃບປະສົມ…………………………………………..…….…..ຫາງນົກຍູງຝຣັ ່ງ c) ໝາກມີປີກ………………………………………………………….….ເຕັງ ໝາກບ ່ມີປີກ……………………………………………….…….ໝາກມ່ ວງ ນອກນັນ້ການສ້າງຮູບວິຖານຍັງສາມາດສາ້ງໃນຮູບແບບອ ່ນໆໄດອ້ ກີ ເພາະວ່າຍິ ່ ງສກ ສາຫ າຍລກັ ສະ ນະ ເທົ ່າໃດ ກ ່ ເປັນການເພີ ່ມໂອກາດທີ ່ຈະສາ້ງຮູບວຖິ ານໄດຫ້ າຍເທົ ່ານັນ້ ຈາກຕວົຢ່ າງການຈດັຮູບວຂິ າ້ງເທງິນີ ້ , ສາມາດນ າມາຂຽນອອກເປັນແຜນວາດໄດກ້ ່ ເພ ່ອເຮດັ ໃຫເ້ຂົ ້າໃຈ ໄດງ້່າຍຂ ່ນດັ ່ງລາຍລະອຽດລ່ ຸມນີ ້ : ຈາກແບບທີ1: ພດ ທີ ່ສກ ສາ (ໝາກມ່ ວງ, ຫາງນົກຍູງຝຣັ ່ງ, ຫາງນົກຍູງໄທ ແລະ ເຕັງ) ໃບດ່ ຽວ (ເຕັງ ແລະ ໝາກມ່ ວງ) ໃບປະສົມ (ຫາງນກົ ຍູງຝຣັ ່ງ ແລະ ຫາງນົກຍູງໄທ) ໝາກມີປີກ ໝາກບ ່ມປີີກ ພດ ຢ ນຕົນ້ ພ ດພຸ່ ມ (ເຕັງ) (ໝາກມ່ ວງ) (ຫາງນກົ ຍູງຝຣັ ່ງ) (ຫາງນົກຍູງໄທ)

78 ຈາກແບບທີ2: ພດ ທີ ່ສກ ສາ (ໝາກມ່ ວງ, ຫາງນົກຍູງຝຣັ ່ງ, ຫາງນົກຍູງໄທ ແລະ ເຕັງ) ໝາກມີປີກ ໝາກບ ່ມປີີກ (ເຕັງ) (ໝາກມ່ ວງ, ຫາງນກົ ຍູງຝຣັ ່ງ ແລະ ຫາງນົກຍູງໄທ) ພ ດພຸ່ ມ ພດ ຢ ນຕົນ້ (ຫາງນົກຍູງໄທ) (ໝາກມ່ ວງ, ຫາງນກົ ຍູງຝຣັ ່ງ) ໃບດ່ ຽວ ໃບປະສົມ (ໝາກມ່ ວງ) (ຫາງນກົ ຍູງຝຣັ ່ງ) ຈາກແບບທີ3: ພດ ທີ ່ສກ ສາ (ໝາກມ່ ວງ, ຫາງນົກຍູງຝຣັ ່ງ, ຫາງນົກຍູງໄທ ແລະ ເຕັງ) ພ ດພຸ່ ມ ພດ ຢ ນຕົນ້ (ຫາງນົກຍູງໄທ) (ໝາກມ່ ວງ, ເຕັງ ແລະ ຫາງນກົ ຍູງຝຣັ ່ງ) ໃບດ່ ຽວ ໃບປະສົມ (ເຕັງ ແລະ ໝາກມ່ ວງ) (ຫາງນກົ ຍູງຝຣັ ່ງ) ໝາກມີປີກ ໝາກບ ່ມປີີກ (ເຕັງ) (ໝາກມ່ ວງ) 4.3 ການໃຊຮູ້ບວຖິ ານ ເມ ່ອນ າເອາົຕວົຢ່ າງພດ ທີ ່ຮູຈ້ ກັມາວເິຄາະ ແລະ ຊອກຫາຊ ່ນັນ້ວທິ ທີ ີ ່ ດໄີດແ້ກ່: ການວິເຄາະພ ດໂດຍ ໃຊ້ຮູບວິ ຖານ ເຊິ ່ ງມຂີ ັນ້ ຕອນໃນການໃຊດ້ ັ ່ງນີ ້ : 1) ພດ ທີ ່ ນ າມາວເິຄາະຕອ້ ງສມົ ບູນທີ ່ ສຸດເທົ ່າທີ ່ ຈະເຮດັ ໄດ, ້ຄວນມກີ ານບນັທກ ລກັ ສະນະຂອງພດ ທີ ່ ຕອ້ ງ ການສກ ສາເຊັ ່ນ: ລັກສະນະວິໄສ, ໃບ, ດອກ, ໝາກ ແລະ ເມັດ ເປັນຕົນ້ ແລະ ສະພາບນິເວດວິທະຍາ ຂອງພ ດອີກດ້ວຍ, ໃນນັນ້ຄວນໃຊຕ້ ວົ ຢ່ າງພດ ສດົ ເພາະຈະເປັນການດກີວ່າການໃຊພ້ ດ ແຫງ້, ແຕ່ ຖ້າເປັນ ຕົວຢ່ າງ ແຫງ້ຄວນຈະມລີ າຍລະອຽດຕ່າງໆເຊັ ່ນ: ສີຂອງພາກສ່ ວນຕ່ າງໆ, ສິຂອງດອກ ແລະ ກິ ່ນ ເປັນ ຕົນ້ . ໃນການວິເຄາະພ ດບາງຕະກຸນຈ າເປັນຕ້ອງໃຊ້ລັກສະນະຂອງໝາກຈິ ່ ງຈະສາມາດກວດສອບໄດ້ ໄດ້ແກ່: ການວິເຄາະຕະກຸນ ຜັກຊີແລະ ຕະກຸນຜັກ.

79 2) ຕ້ອງຮູ້ຈັກສັບສະເພາະທາງພ ກສາດ (botanical terminology) ເພາະວ່ າຮູບວິຖານນັນ້ ໃຊ້ສັບສະເພາະ, ດັ ່ງນັນ້ຜູທ້ ີ ່ຈະສກ ສາຕອ້ງສາ້ງຄວາມຄຸນ້ເຄຍີກບັຄ າສບັ ແລະ ຄ າສບັ ເຫ ົ ່ານີມ້ ຮີາກສບັມາຈາກພາສາ ຕ່ າງໆ ໄດ້ແກ່ : ພາສາລາຕິນ, ເກ ັກ ແລະ ພາສາອັງກິດ, ສະນັນ້ເມ ່ອພບົ ເຫນັ ຄ າສບັ ຕອ້ ງສກ ສາໃຫເ້ຂົ ້າໃຈ ແລະ ຮັບ ຮູເ້ຖິງຄວາມໝາຍທີ ່ ກ່ ຽວຂອ້ ງກັບລັກສະນະພ ດວ່ າມີລັກສະນະຄ ແນວໃດ. ສັບທາງພ ດສາດນີ ້ ສາມາດສ ກສາໄດ້ຈາກໜັງສ Botanical Latin ທີ ່ ລວບລວມໂດຍ ສະເທີຣ໌ນ (William Thomas Stern, 1911) ແລະ ໜັງສ ສັບພ ດສາດ ອັງກິດ-ໄທ ສະບັບຣາດຊະບັນດິດຍະສະຖານ. 3) ການເລອ ກໃຊຮູ້ບວຖິ ານນັນ້ ຕອ້ງເລອ ກຮູບວຖິ ານທີ ່ກງົກບັຈດຸ ປະສງົ ແລະ ຜູ້ສ ກສາຕ້ອງໄດ້ຄ ານ ງເຖິງ ແຫ່ ງທີ ່ ພົບຕົວຢ່ າງພ ດທີ ່ ສ ກສານັນ້ ວ່ າໄດມ້ າຈາກໃສ, ສົມມຸດວ່ າໄດ້ຕົວຢ່ າງພ ດມາຈາກພາກຕາເວັນ ອອກສ່ ຽງເໜອ ກ ເລອ ກໃຊໜ້ ງັສທ ີ ່ ກ່ ຽວກບັ ພນັ ພດ ໃນພາກນີ ້ແຕ່ຖາ້ບ ່ມໜີ ງັສດ ັ ່ງກ່າວກ ຄວນໃຊຫ້ ງັສ ກ່ ຽວກັບພັນ ໄມຂ້ ອງປະເທດນັນ້ ໆ ແລະ ຖາ້ໜງັສນ ີ ້ບ ່ ກ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ພດ ທີ ່ ສດ ສາກ ່ຄວນໃຊ້ຫໜັງສ ພັນ ພ ດໃນພູມູພາກອິນ ໂດຈີນ (Flora Générale de L' Indo-chine) ຫ ພັນພ ດໃນເຂດ ບ ີຕີສອິນເດຍ ແລະ ພະມ້າ (Flora of British India). 4) ດ າເນີນການວິເຄາະພ ດໂດຍໃຊ້ຮູບວິຖານ ໂດຍການນ າຕວົ ຢ່ າງທີ ່ຕອ້ ງການສດ ສາມາກວດສອບ ກັບຮູບ ວຖິ ານທີ ່ ເລອ ກໄວ, ້ຈາກນັນ້ ກ ່ດ າເນນີການກວດສອບຕາມຮູບວິຖານ ເຊິ ່ ງປຽບທຽບລກັ ສະນະເປັນຄ່ ູໆ ເຊັ ່ນ: ກີບດອກແຍກ ຫ ກບີດອກເຊ ່ອມຕດິກນັ , ໃບມີຂົນ ຫ ໃບກ້ຽງ, ໃບດ່ ຽວ ຫ ໃບປະສົມ ເປັນຕົນ້. 5) ການກວດສອບຊ ່ວທິ ະຍາສາດ, ເມ ່ອໄດຊ້ ່ຂອງຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານທີ ່ ສກ ສາແລວ້ ກ ່ຕອ້ ງນ າເອົາ ພດ ໄປກວດສອບກບັ ລກັ ສະນະຂອງພດ ທີ ່ ໄດບ້ ນັ ຍາຍໄວໃ້ນໜງັສທ າງອະນຸກມົ ວຖິ ານພດ ວ່າກງົກນັ ຫ ບ ່ , ຖາ້ລກັ ສະນະຂອງພດ ກງົກບັລາຍລະອຽດໃນໜງັສນ ັນ້ກ ່ສະແດງວ່າການວເິຄາະນັນ້ຖກ ຕອ້ງ ຫ ອາດ ຈະນ າເອົາໄປ ປຽບທຽບກບັຕວົຢ່ າງພນັ ໄມແ້ຫງ້ທີ ່ຮບັ ຮູມ້ າແລວ້ ເພ ່ອເປັນການຢ ນຢັນວ່າໄດດ າເນີນການ ້ ຢ່ າງຖ ກຕ້ອງ. 5. ໜງັສທາງ ອະນຸກມົ ວຖານ ິ ພດ ໃນການສກ ສາທາງອະນຸກມົ ວຖິ ານພດ ນີ ້ , ໜງັສທ ີ ່ນກັ ອະນຸກມົ ວຖິ ານພດ ໄດຂ້ ຽນໄວນ້ ັນ້ມຈີາ ເປັນຢ່ າງຍິ ່ ງທີ ່ ຈະຕ້ອງໄດ້ສ ກສາ, ເຊິ ່ ງມໜັງສ ີ ທີ ່ສ າຄັນດັ ່ງນີ ້ : 1. ໜັງສ ດັດຊະນີ(Index) ເປັນໜັງສ ທີ ່ ລວບລວມຊ ່ພນັ ພດ ຊະນດິຕ່າງໆ ໂດຍລຽງຕາມລ າດັບ ອກັ ສອນຊ ່ ສະກຸນ, ເຊິ ່ ງແຕ່ລະຊ ່ສະກຸນກ ລຽງຕາມລະດບັອກັ ສອນຊ ່ຊະນດິ , ມຊີ ່ຂອງຜູທ້ ີ ່ຕັ ້ງຊ ່ວທິ ະຍາສາດ, ວນັທີ ່ຕພີມິ ວ່າລງົ ໃນໜງັສຫ ຍງັພອ້ມກບັມຊີ ່ພອ້ງຂອງພດ ແລະ ຖິ ່ນກ າເນດີຂອງພດ ນັນ້ເຊັ ່ນ: Index of Kewensis ເປັນຕົນ້. 2. ໜັງສ ທົບທວນພັນພ ດລະດັບໂລກ (Monograph) ເປັນໜັງສ ທີ ່ ບັນລະຍາຍພັນພ ດສະເພາະ ຕະກຸນໃດ ໜ ່ ງ ຫ ສະກຸນໃດໜ ່ ງທີ ່ ຄອບຄຸມທົ ່ ວໂລກ, ເຊິ ່ ງໜັງສ ນີ ້ໄດບ້ ັນລະຍາຍຢ່ າງລະອຽດໃນດາ້ນຕ່າງໆຂອງ ພ ດເຊັ ່ ນ: ລັກສະນະທາງສັນຖານວິທະຍາ, ຈຸລັງວິທະຍາ, ກາຍະວິພາກສາດ, ພ ກສາເຄມີ, ພູມສາດຂອງພ ດ ແລະ ນິເວດ ວິທະຍາ ຕວົຢ່ າງເຊັ ່ນ: ໜັງສ Monograph of Utricularia ໂດຍ ເທເລີ(Taylor) ເປັນຕົນ້. 3. ໜັງສ ທົບທວນພັນພ ດລະດັບເຂດ (Revision) ເປັນໜັງສ ທີ ່ ຄ້າຍຄ ກັບໜັງສ ທົບທວນພັນພ ດລະ ດັບ ໂລກ, ແຕ່ໜງັສນ ີ ້ຈະສກ ສາພນັ ພດ ສະເພາະໃນລະດບັ ເຂດພູມມສິ າດ ຫ ປະເທດ, ເຊິ ່ ງການບນັ ລະຍາຍ ລັກສະນະ ຂອງພດ ສັນ້ ກວ່າ ແລະ ມກັ ຈະກ່າວເຖິງລກັ ສະນະທີ ່ ເດັ ່ນຂອງພດ ນັນ້ , ແຕ່ ໃນສ່ ວນທີ ່ ຄກ ບັ ໜງັສທ ບົທວນພນັ ພດ ລະດັບໂລກນັນ້ ມີຄ ມຮີູບແຕມ້ ລາຍເສັນ້ ຂອງພ ດ ເຊັ ່ ນ: Revision of Barringtonia in Thailand ໂດຍ ດຣ. ປຣະນອມ ຈັນທອນໂຍໄທ ເປັນຕົນ້. 4. ໜງັສລ າຍຊ ່ພດ (Conspectus) ເປັນໜັງສ ທີ ່ ຄ້າຍຄ ກັບໜັງສ ທົບທວນພັນພ ດລະດັບເຂດ, ເຊິ ່ ງມກີ ານ ລວບລວມລາຍຊ ່ພ ດ, ໃນນັນ້ ອາດຈະມີຊ ່ພ້ອງ ຫ ຄ າບັນຍາຍສັນ້ ໆ ແລະ ໂດຍປົກກະຕິແລ້ວແມ່ ນບ ່ມີຄ າບັນ ຍາຍ

80 ລັກສະນະ, ນອກຈາກນີ ້ຈະມລີາຍລະອຽດຂອງເຂດການແພ່ກະຈາຍພນັ ອກີດວ້ ຍເຊັ ່ນ: Species Plantarum ເປັນ ຕົນ້. 5. ຫ ັງສ ສະຫຸ ບລາຍຊ ່ພ ດ (Synopsis) ເປັນໜັສສ ທີ ່ ລວບລວມລາຍຊ ່ພດ ແລະ ບັນຍາຍລັກສະນະ ຂອງ ພດ ສັນ້ໆ ວ່າມຄີວາມແຕກຕ່າງຈາກຊະນດິອ ່ນໆຄແ ນວໃດ. 6. ໜັງສ ພັນພ ກສາຊາດ (Flora) ເປັນໜັງສ ທີ ່ ນັກອະນຸກົມວິຖານພ ດສ້າງຂ ້ນ ເຊິ ່ ງປະກອບດວ້ ຍການ ຈ າແນກພ ດເປັນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຕ່ າງໆຈົນເຖິງຊະນິດ ຫ ພັນ, ມຊີ ່ວທິ ະຍາສາດ, ຊ ່ ເອີ ື້ນ, ບັນຍາຍລັກສະ ນະ, ຮູບວິຖານ, ການກະຈາຍພັນ ແລະ ສະພາບນິເວດວິທະຍາ. ໜງັສນ ີ ້ໄດລ້ ວບລວມພນັ ພດ ໃນບ ລເິວນໃດໜ ່ ງໃນ ແຕ່ລະພ ້ນທີ ່ ອາດຈະເປັນແຂວງ, ປະເທດ ຫ ເຂດໃດໜ ່ ງຂອງໂລກ ແລະ ໜງັສນ ີມ້ ກັ ຈະສກ ສາກ່ ຽວກບັ ພດ ດອກ ເຊັ ່ນ: ໜັງສ Flora of Thailand, Flora of Java ແລະ Flora of Malesiana ເປັນຕົນ້. 7. ຄູ່ມ (Manual ຫ Handbook) ເປັນໜງັສທ ີ ່ ຂຽນບັນລະຍາຍລກັ ສະນະຂອງກ່ ຸມພ ດນັນ້ ແລະ ມີການ ແບ່ງກ່ ຸມຍ່ອຍຕ ່ ໄປ:, ນອກຈາກນີ ້ອາດມກີ ານກະຈາຍພນັ , ວທິ ກີ ານເພາະປູກເຊັ ່ນ: ໜັງສ Manual of Cultivated Plants ຂອງ ໄບເລຍ໌(L.H. Bailey) ທີ ່ ເປັນໜັງສ ກ່ ຽວກັບພ ດປູກຂອງສະ ຫາລັດອາເມລິກາ ແລະ ແຄນາດາ ເຊິ ່ ງ ສາມາດນ າໜງັສນ ີມ້ າກວດສວບກບັພດ ທີ ່ນ າມາຈາກສອງປະເທດ ນີ ້ໄດ.້ 8. ວາລະສານວິຊາການ (Bulletin ຫ Journal) ເປັນໜງັສທ ີ ່ລວບລວມຜນົ ງານການວໄິຈໃໝ່ໆ ເຊັ ່ນ: Kew Bulletin, Botanical Journal of the Linnean Society, Thai Forest Bulletin (Botany), The Gardens' Bulletin Singapore, Australian Journal of Botany, Journal of Arnold Arboretum, Novon, Phytologia ແລະ Nordic Journal of Botany ເປັນຕົນ້.

81 ບດົທີ8 ການຕັ ້ງຊ ່ພດ (Plant Nomenclature) ການຕັ ້ງຊ ່ວທິ ະຍາສາດ (Plant Nomenclature) ເປັນສິ ່ ງສ າຄນັ ປະການໜ ່ ງໃນການສກ ສາທາງອະນຸກມົ ວິ ຖານພດ ທີ ່ ສກ ສາກ່ ຽວຫ ກັ ເກນ, ກົດ ແລະ ຂ ບ້ ງັຄບັ ກ່ ຽວກັບຊ ລະ ການຕັ ້ງຊ ່ວທິ ະຍາສາດ. ໃນນັນ້ ຊ ່ວທິ ະຍາສາດ (scientific name) ຕ້ອງເປັນຊ ່ທີ ່ ຕັ ້ງຂ ້ນຕາມຫ ັກເກນການຕັ ້ງຊ ່ ແລະ ເປັນທີ ່ ຍອມຮັບ ຂອງນາໆຊາດທົ ່ວໂລກອກີ ດ້ວຍ. ❖ ສາເຫດທີ ່ຕອ້ງມກີ ານຕັ ້ງຊ ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພດ ໃຫເ້ປັນສາກນົ ເພາະວ່ າ: 1. ໃນແຕ່ ລະຊາດ ຫ ແຕ່ລະທອ້ງຖິ ່ນນັນ້ເອີ ້ນຊ ່ພດ ຊະນດິດຽວກນັແຕ່ບ ່ ຄກ ນັ ເຊັ ່ນ: ໝາກນັດ ເປັນຊ ່ ເອີ ້ນທີ ່ ໃຊ້ໃນ ສ.ປ.ປ ລາວ ແຕ່ ໃນປະເທດໄທພດັ ເອີ ້ນວ່າ ໝາກສັບປະຣົດ ຫ ໝາກຫຸ່ ງເປັນພາ ສາກາງທີ ່ ໃຊ້ໃນ ສ.ປ.ປ ລາວ ແຕ່ ໃນປະເທດໄທເ້ອີ ້ນວ່າມະລະກ , ນອກນັນ້ ໃນປະເທດເຮາົກ ຍງັມຊີ ່ ເອີ ້ນ ພດ ບາງຊະນດິທີ ່ ບ ່ ຄກ ນັທງັທີ ່ ເປັນ ພດ ຊະນດິດຽວກນັ ເຊັ ່ນ: ໝາກເຜດັ ເປັນພາສາການທີ ່ ໃຊໃ້ນທົ ່ ວປະເທດ ແຕ່ທາງພາກໄຕເ້ອີ ້ນວ່າໝາກພກິ , ສ່ ວນ ພາກເໜອ ເອີ ້ນວ່າໝາກເອອ ດ. 2. ພດ ຕ່າງຊະນດິກນັແຕ່ມຊີ ່ທອ້ງຖິ ່ ນ ຫ ຊ ່ທີ ່ ເອີ ້ນຊ ້າກນັ , ເຊິ ່ ງເປັນສາເຫດໜ ່ ງທີ ່ ເຮດັ ໃຫເ້ກດີຄວາມເຂົ ້າໃຈ ຜິດໄດເ້ຊັ ່ ນ: ຫູປາຄ ່ (Acalypha sp) ທີ ່ ເປັນພ ດພຸ່ ມນ້ອຍ, ມີໃບສີຂຽວ, ສີແດງ ຫ ໃບດ່ າງ, ດອກເກີດເປັນຊ ່ ແບບຫ່ ງກະຮອກ ແລະ ດອກແຍກເພດ ເຊິ ່ ງນຍິມົ ປູກເປັນພດ ປະດບັ ແລະ ເປັນ ພດ ທີ ່ ຢ່ ູໃນຕະກຸນນ ້ານມົ ລາດຊະ ສີ, ກບັຫູປາຄ ່ (Emilia sp) ກ ເປັນພ ດອີກຊະນິດໜ ່ ງທີ ່ ເປັນພ ດລົມ້ ລຸກຂະໜາດນ້ອຍທີ ່ມີດອກເກີດເປັນຊ ່ ແບບ ຄອມໂພສີດ (composite) ເຊິ ່ ງເປັນວັດຊະພ ດທີ ່ມີຢູ່ ທົ ່ວໄປ ແລະ ພດ ຊະນດິນີ ້ຢ່ ູໃນຕະກຸນດາວເຮ ອງ. ນອກນັນ້ ໃນປະເທດເຮາົກ ່ມຊີ ່ ເອີ ້ນໃນລກັ ສະນະນີ ້ ເຊັ ່ນກນັຄ: ໝາກຄ ທ້ າງພາກເໜອ ມເີປ ອກ ແລະ ຊີ ້ນເປັນສອີດິ , ມີໃນຂະ ໜາດນ້ອຍ ແລະ ມີລົດຊສດຫວານ, ສ່ ວນໝາກຄ ທ້ າງພາກໄຕທ້ ີ ່ມໃີນຂະໜາດໃຫຍ່ , ເປ ອກເປັນສີຂຽວ ຫ ຂ້ອນ ຂາ້ງເຫ ອ ງເມ ່ອ ສຸກ ແລະ ຊີ ້ ເປັນສສີ ົມ້ ເຊິ ່ ງມລີດົຊາດທີ ່ສົມ້ ແລະ ອ ່ນໆ. ຄ າວ່ າ: ໝາກນັດ ຫ ໝາກສັບປະຣົດ, ໝາກຫຸ່ ງ ຫ ໝາກມະລະກ ໝາກເຜັດ, ໝາກພິກ ແລະ ໝາກເອ ອດ ແລະ ອ ່ ນໆ ເຊິ ່ ງຊ ່ ເຫ ົ ່ານີ ້ ເປັນຊ ່ທອ້ ງຖິ ່ ນ (local name) ຫ ຊ ່ ພ ້ນເມອ ງ (vernacular name) ທີ ່ ເອີ ້ນສະເພາະໃນ ທ້ອງຖິ ່ນໃດໜ ່ ງເທົ ່ານັນ້. ດັ ່ງນັນ້ເມ ່ອມຫີ າຍຊ ່ຄແ ນວນີ ້ຈິ ່ ງເຮດັ ໃຫກ້ ານສ ່ຄວາມເຂົ ້າໃຈກ່ ຽວກບັພດ ຜດິພາດ, ສະນັນ້ ຈິ ່ ງຈ າເປັນຕອ້ ງມ ຊີ ຶ່ ກາງທີ ່ ໃຊໃ້ນທົ ່ວໂລກເອີ ້ນວ່າ ຊ ່ວທິ ະຍາສາດ, ເຊິ ່ ງໃນການຕັ ້ງຊ ່ວທິ ະຍາສາດນັນ້ ຕອ້ ງໃຊເ້ປັນ ພາສາລາຕິນທີ ່ ເປັນພາສາທີ ່ ບ ່ ໄດໃ້ຊໃ້ນປະຈຸບັນ ແລະ ພາສາລາ ຕິນມີລັກສະນະຄົງທີ ່ , ແນ່ ນອນ ແລະ ຮັດກຸມ, ສະນັນ້ພາສານີ ້ຈິ ່ ງເໝາະສົມທີ ່ຈະນ າມາໃຊໃ້ນການຕັ ້ງຊ ່ພດ . ຮູບທີ5.1. (ຊ້າຍ) : ຫູປາຄ ່ (Acalypha sp) ແລະ (ຂວາ) ຫູປາຄ ່ (Emillia sp)

82 ໃນສະໄໝກ່ ອນປະມານກາງສັດຕະວັດທີ18 ຊ ່ຂອງພດ ແມ່ນປະກອບດວ້ ຍຫ າຍຄ າ ເຊິ ່ ງເປັນ ລະບບົຫ າຍຊ ່ (polynomial nomenclature) ເຊັ ່ນ: ຫົວສິງໄຄມີຊ ່ປະກອບດວ້ ຍ 3 ຄ າວ່ າ Cymbopogon citrates odoratus ເປັນຕົນ້ . ໃນນັນ້ ພດ ບາງຊະນດິດ ມຮຊ ່ປະກອບດວ້ ຍ 4-5 ເຊິ ່ ງເຮດັ ໃຫລ້ ະບບົ ນີມ້ ຄີວາມຫຍຸ່ງຍາກໃນການສກ ສາ, ຈ ຈ າ ແລະ ບ ່ມຫີ ກັ ເກນທີ ່ ແນ່ນອນໃນການຕັ ້ງຊ ່ , ສະນັນ້ ໃນການຕັ ້ງຊ ່ວທິ ະນາສາດຂອງພດ ຈ ່ ງບ ່ນຍິມົ ກນັ . ສະໄໝຕ ່ມາໄດມ້ ນີກັ ພດ ສາດທີ ່ພະຍາຍາມທີ ່ຈະຫາຫ ກັ ເກນໃນການຕັ ້ງຊ ່ວທິ ະຍາສາດເຊັ ່ນ: ໂບ ແອັງ ໄດ້ສ ກ ສາພ ດ ແລະ ລວບລວມຊ ່ພອ້ ງປະມານ 5,000 ຊະນິດ ພ້ອມທັງບັນຍາມລັກສະນະຕ່ າງໆ ຂອງພດ ດັ ່ງກ່າວ, ຕ ່ມາ ເຊີເລີ(Johann Heinrich Cherler, 1570-1610) ຜູທ້ ີ ່ ເປັນລູກເຂຍີໄດ້ນ າເອົາຜົນງານຂອງ ໂບແອັງ ມາພິມໃນໜັ ງສ Historia Plantraum Universalis (1650) ເຊິ ່ ງມີຈ ານວນ 3 ເຫ ັມ້ , ເຊິ ່ ງຖ ໄດ້ວ່ າເປັນກ້າວທ າອິດໃນ ປະຫວັດສາດຂອງວໄງການພ ດສາດທີ ່ ເລີາມມກີ ານກວດ ສອບລັກສະນະຂອງພ ດຢ່ າງລະອຽດ, ນອກນັນ້ ກາ ສະພາຣ໌ດ ທີ ່ ເປັນນອ້ ງຊາຍຂອງ ໂບແອັງ ກ ໄດ້ພິມໜັງສ Pinax Theatri Botanici (1623) ທີ ່ ລວບລວມຊ ່ ພ ດ ພອ້ ມທງັຊ ່ພອ້ ງປະມານ 6,000 ຊະນິດ ແລະ ໄດຕ້ ັ ້ງຊ ່ລະດບັ ຂະນດິທີ ່ ປະກອບດວ້ ຍສອງຄ າ ໂດຍທີ ່ ຄ າທ າອິດຈະ ຂຽນຂ ້ນຕົນ້ ດວ້ ຍຕວົ ອກັ ສອນ ພມິ ໃຫຍ່ລະແດງເຖິງຊ ່ສະກຸນ (generic name), ສ່ ວນຄ າທີສອງເປັນຄ າບົລບອກ ຊະນິດ (specific epithet) ຈິ ່ ງຖ ວ່ າເປັນລະບົບທະວີນາມ, ດັ ່ ງນັນ້ ຊ ່ ວິທະຍາສາດລະດັບຊະນິດ (specific name) ຈິ ່ ງປະກອບດ້ວຍຊ ່ ສະກຸນ ແລະ ຄ າບົງບອກຊະນິດ, ແຕ່ເນ ່ອງຈາກລະບົບຂອງ ກາສະພາດ ບ ່ ໄດ້ວາງກົດ ເກນໃນການຕັ ້ງຊ ່ວິທະຍາສາດທີ ່ ແນ່ ນອນສະນັນ້ ລະບົບນີ ້ຈິ ່ ງບ ່ ເປັນທີ ່ ນຍິມົ ແຕ່ກ ສົ ່ງຜນົຕ ່ມາໃນສະໄໝ ລິນເນຍ ໄດ້ ນ າມາປະຍຸກໃຊ້, ດັ ່ງນັນ້ ຈິ ່ ງຖ ໄດວ້່ າຜົນງານຊອງຕະກຸນ ໂບແອັງ ນີ ້ ເປັນປະໂຫຍດຕ ່ ນກັ ພ ດ ສາດໃນລຸ້ນຫ ັງຢ່ າງ ຫ ວງຫ າຍ, ເຊິ ່ ງໄດມ້ ນີກັ ພດ ສາດອກີຫ າຍຄນົ ໄດສ້ກ ສາ ແລະ ພະຍາຍາມວາງເຫ ັກເກນ ໃນການຕັ ້ງ ່ວທິ ະຍາສາດຂອງ ພດ ເຊັ ່ນ: ເທິນຟອດ ໄດຕ້ ັ ້ງຊ ່ພດ ໃນລະດັບສະກຸນໄດຫ້ າຍສະກຸນ ແລະ ຍັງຄົງໃຊ້ກັນໃນປະຈຸບັນໄດ້ແກ່ : Acer, Betula, Salix, Verbena ເປັນຕົນ້. ສະໄໝລິນເນຍ ແມ່ ນໄດ້ສ ກສາຜົນງານຂອງນັກພ ດສາດລຸ້ນກ່ ອນເຊັ ່ ນ: ຜົນງານຂອງ ໂບແອັງ ແລະ ເທີນ ຟອດ ແລ້ວໄດ້ນ າເອົາແນວຄວາມຄິດກ່ ຽວກັບລະບົບທະວີນາມມາໃຊ້, ເຊິ ່ ງລນິ ເນຍໄດ້ບັນຍາມລັກສະນະຂອງພ ດ ລົງໃນໜັງສ Critica Botanica (1737) ແລະ ຂຽນຫ ັກເກນການຕັ ້ງຊ ່ວິທະຍາສາດແບບງ່າຍໆໃນໜັງສ PhiloSophia Botanica (1751) ພອ້ ມທັງກ່ າວເຖິງຫ ັກເກນການຕັ ້ງຊ ່ ພອ້ ງ ແລະ ການກະກາຍພັນ, ສ່ ວນໜັງສ Species Plantarum (1753) ເຊິ ່ ງຈດັ ເປັນໜັງສ ເຫ ັມ້ ທ າອິດທີ ່ ລວບລວມຊ ່ ພ ດທຸກຊະນິດທີ ່ ເປັນທະວີນາມ, ດັ ່ງນັນ້ ຈິ ່ ງຖ ວ່ າວັນທີ1 ພ ດສະພາ ປີຄ.ສ 1753 ເປັນວັນ ທ າອິດທີ ່ ໃຊຫ້ ັກເກນການຕັ ້ງຊ ່ ວິທະຍາສາດຂອງພ ດ (origin of botanical nomenclature). ນກັ ພດ ສາດໃນສະໄໝຕ ່ມາໄດນ້ າໃຊລ້ ະບົບການຕັ ້ງຊ ່ວິທະຍາສາດຂອງລິນເນຍ ແລະ ມກີ ານຄົນ້ ພົບພ ດ ຊະນດິ ໃໝ່ ໆຢ່ ູເລ ້ອຍໆ, ເຮັດໃຫ້ຫ ັກເກນ, ກົດ ແລະ ລະບຽບການຕ່ າງໆກ ໄດ້ຮັບການແກ້ໄຂປັບປຸງ ໃຫ້ເໝາະສົມ, ເຊິ ່ ງໃນປີຄ.ສ 1867 ເດີກອງໂດນ ໄດລ້ ວບລວມເອກະສານກ່ ຽວກບັກດົຂອງການຕັ ້ງຊ ່ ພ ດ (Laws of Botanical Nomenclature) ແລ້ວສົ ່ງໄປໃຫ້ນັກພ ດສາດປະເທດຕ່ າງໆທັງໃນເອີຣົບ ແລະ ອາເມລິກາ ພ້ອມທັງເຊີນໃຫ້ມາ ຮ່ ວມປະຊຸມຕົກລົງຫາຫ ັກເກນໃນການຕັ ້ງຊ ່ ພ ດໃນປີຄ.ສ 1867 ເຊິ ່ ງຈດັ ໃຫມ້ ີການປະຊຸມເປັນຄັ ້ງທ າອິດທີ ່ ນະຄອນຫ ວງປາຣີປະເທດຝຣັ ່ງ ແລະ ຫ ກັ ເກນການຕັ ້ງຊ ່ທີ ່ ໄດ້ຈາກກອງປະຊຸມຄັ ້ງນີ ້ ເອີ ້ນວ່າ: ລະຫັດປາຣີ(Paris Code) ເຊິ ່ ງຫ ກັ ເກນ ແລະ ກົດລະບຽບຂອງການຕັ ້ງຊ ່ນີ ້ ເອີ ້ນວ່ າ: ກດົ ນາໆຊາດໃນການຕັ ້ງຊ ່ພດ ສາດ, ຕ ່ມາກ ່ ໄດມ້ ີ ການປະຊຸ່ມເລ ້ອຍໆມາ ແລະ ການປະຊຸມຄັ ້ງ ລ້າສຸດໃນປີຄ.ສ 1999 ເຊິ ່ ງຈດັ ທີ ່ ເມ ່ ອງ ເຊັນ ຫຸ ຍ ສະຫາລັດ ອາເມລິກາ. ສ າລບັພນັພດ ທີ ່ ເກດີຂ ້ນໃໝ່ ຈາກການປະສມົ ພນັ ໂດຍມະນຸດເຮດັ ຂ ້ນມາ ກ ມີການໃຊຫ້ ກັ ເກນການຕັ ້ງ ຊ ່ ທີ ່ ແຍກອອກໄປຕ່ າງຫາກ ໂດຍເລີ ່ ມມີການໃຊກ້ ົດນາໆຊາດໃນການຕັ ້ງຊ ່ ພ ດປູກ (International Code of Cultivated Plants, ICCP) ໃນປີຄ.ສ 1959.

83 1. ຫ ກັ ເກນໃນການຕັ ້ງຊ ່ວທິ ະນາສາດຂອງພດ ປັດຈບຸ ນັ ນກັ ພ ດສາດທົ ່ ວໂລກໄດຍ້ ອມຮັບກດົ ນາໆຊາດໃນການຕັ ້ງຊ ່ພກ ສາດ ທີ ່ ໄດພ້ ມິ ເປັນພາສາລາຕິນ, ອັງກິດ, ຝຣັ ່ງ, ເຢຍລະມັນ ແລະ ສະເປນ ເຊິ ່ ງມຈີດຸ ປະສງົສ າຄນັດັ ່ງນີ ້ : 1) ເພ ່ອສະແດງຫວົໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານຕ່າງໆ. 2) ເພ ່ອໃຫພ້ ດ ມີ ່ຊ ່ວທິ ະຍາສາດທີ ່ຖກ ຕອ້ງ ແລະ ແນ່ ນອນ. 3) ເພ ່ອກ າຈດັຊ ່ຜດິ , ຄຸມເຄ ອ ຫ ຊ ່ທີ ່ມປີັນຫາໃຫໝ້ ດົ ໄປ. 4) ເປັນແນວທາງໃນການຕັ ້ງຊ ່ພອ ທີ ່ພບົ ໃໝ່ . 1.1 ກດົຂອງນາໆຊາດທີ ່ ໃຊໃ້ນການຕັ ້ງຊ ່ພກ ສາດນັນ້ປະກອບດວ້ ຍສ່ວນຕ່າງໆ 3 ຢ່ າງໄດແ້ກ່: 1) ຫ ັກເກນ (principles) ເປັນຫ ກັ ການທີ ່ສ າຄນັທີ ່ກ ານດົ ໃຫເ້ປັນພ ້ນຖານຂອງລະບບົການຕັ ້ງຊ ່ວທິ ະຍາສາດ ຂອງພ ດ ໂດຍໃຊ້ຫ ັກສາກົນຕາມ International Code of Botanical Namenclature ຫ ICBN ເຊິ ່ ງ ບ ່ ຄ ກັບ ແລະ ບ ່ ຂ ້ນກັບຫ ກັ ຂອງການຕັ ້ງຊ ່ສິ ່ ງມຊີວີດິ ອ ່ນໆເຊັ ່ນ: ການຕັ ້ງຊ ່ວທິ ະຍາສາດຂອງສດັ ແມ່ນ ໃຊ້ ຫ ັກສາກົນຕາມ International Code of Zoological Namenclature ຫ IBZN ເປັນຕົນ້. 2) ກົດ (rules) ເປັນຂ ບັງຄັບ ້ ທີ ່ຕ້ອງປະຕິບັດກ່ ຽວກບັການຕັ ້ງຊ ່ພກ ສາສາດ, ກົດຕ່ າງໆ ຍັງແບ່ ງຍ່ ອຍອອຫເປັນ ປີກຍ່ ອຍ (articles) ເປັນຈ ານວນຫ າຍ ແລະ ຊ ່ທີ ່ຕັ ້ງຂ ້ນມາຫາກບ ່ ເປັນໄປຕາມ ກດົແມ່ນໃຫຖ້ ວ ່າເປັນຊ ່ທີ ່ ບ ່ຖກ ຕອ້ງ 3) ຂ ແນະນ າ ້ (recommendations) ເປັນຂ ປ້ ະຕບິດັ ເພ ່ອເສມີ ໃກກ້ ດົຊດັ ເຈນຂ ້ນ. 1.2 ຫ ກັ ການໃນການຕັ ້ງຊ ່ພດ ມີ6 ຂ ້ດັ ່ງນີ ້ : 1) ໃນການຕັ ້ງຊ ່ພ ກສາສາດນັນ້ເປັນອິດສະຫ ະບ ່ກ່ ຽວຂ້ອງກັບການຕັ ້ງຊ ່ທາງສັດວິທະຍາ, ດັ ່ງນັນ້ຊ ່ຂອງພ ດຈິ ່ ງ ມີໂອກາດທີ ່ຈະຊ ້າກບັ ຊ ່ຂອງສັດແຕ່ກ ່ບ ່ ຈດັວ່າເປັນຊ ່ພອ້ງເຊັ ່ນ: Corydalis ທີ ່ ເປັນຊ ່ສະກຸນຂອງພ ດດອກ ໃນຕະກຸນ Fumariaceae ເຊິ ່ ງເປັນພ ດພ ້ນເມ ອງໃນເຂດຮ້ອນດ້ານຕາເວັນອອກຂອງອາຝຣິກາ ມຊີ ່ຊ ້າກນັ ກັບຊ ສະກຸນ ນົກລາກ (Lark) ທີ ່ມີສຽງຮ້ອງຄ ຮ້ອງເພັງ. 2) ໃນການຕັ ້ງຊ ່ແຕ່ລະຫວົໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານຕອ້ງມຕີວົ ຢ່ າງພດ ເປັນຕົນ້ ແບບ. 3) ຊ ່ຂອງພນັ ພດ ໃນແຕ່ລະຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານໃຫຢ້ ດຖ ການຕພີມິ ໃນໜງັສ ຫ ວາລະສານຕ່ າງໆກ່ ອນ ແລະ ຫ ັງ (priority of publication) ເປັນສ າຄັນ. 4) ແຕ່ ລະຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານ ຕອ້ ງມີຊ ່ ທີ ່ ຖ ກຕອ້ ງຕາມຫ ັກເກນການຕັ ້ງຊ ່ ພຽງຊ ່ ດຽວ (correct name) ເທົ ່ານັນ້ (ຍົກເວັນ້ ແຕ່ມີກ ລະນີພິເສດ) 5) ຊ ່ວິທະຍາສາດຂອງພ ດທຸກຊະນິດຕ້ອງໃຊ້ພາສາລາຕິນ ຫ ພາສາອ ່ນໆທີ ່ດບັແປງໃຫ້ເປັນພາສາລາຕິນແລ້ວ. 6) ກດົໃນການຕັ ້ງຊ ່ມຜີນົບງັຄບັຍອ້ນຫ ງັໄປດວ້ ຍ, ນອກຈາກນັນ້ຈະບງົບອກວ່າໃກຕ້ ັ ້ງຊ ່ ໃນປີໃດ. ຈາກຫ ກັ ເກນທີ ່ກ່າວມາຂາ້ງເທງິນີ ້ຍງັມກີດົທີ ່ມຂີ ປ້ ີກຍ່ອຍອກີຫ າຍຂ ພ້ ອ້ມທງັຂ ສ້ ະເໜີແນະຕ່າງໆທີ ່ມາເສມີ ໃຫກ້ ດົ ເດັ ່ນຊດັ ເຈນຂ ້ນ ເຊິ ່ ງສາມາດສະຫຸ ບເປັນຫ ກັ ແລະ ຂ ຄ້ ວນຮບັ ຮູ້11 ຫົວຂ ດ້ ັ ່ງນີ ້ : 1) ລ າດບັຊັນ້ ຂອງຫວົໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານຕ່າງໆ (ranks of faxa) ໃນກົດນາໆຊາດຂອງການຕັ ້ງຊ ່ພ ກສາສາດໄດ້ກ ານົດຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຕ່ າງໆ ຕັ ້ງແຕ່ຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸ ກົມວິຖານສູງສຸດລຽງໄປຈົນເຖິງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລ າດັບຊະນິດ ເຊິ ່ ງເປັນຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານພ ້ນ ຖານທີ ່ ນອ້ ຍທີ ່ ສຸດໃນການຈ າແນກ ແລະ ແຕ່ ລະຫົວໜ່ ວຍນັນ້ ນງັແບ່ງຍ່ ອຍລົງ ໄປອີກໂດຍຕ ່ມຄ າວ່ າ “super-, sub- ຫ infra-” ໃສ້ດ້ານໜ້າຂອງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຕ່ າງໆ (ດັ ່ງຕາຕະລາງ 5.1). ຕາຕະລາງ 5.1: ສະແດງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຂອງການຈ າແນກ, ເຊິ ່ ງຕວົ ອກັ ສອນພມິ ໃຫຍ່ ເປັນຫົວ ໜ່ວຍທີ ່ສ າຄນັ ແລະ ພບົ ເຫນັ ເລ ້ອຍໆ, ສ່ວນທີ ່ຢ່ ູໃນວງົເລບັ ບ ່ນຍິມົ ໃຊ້(ຈາກ Charles,1978)

84 ຊ ່ຫວົໜ່ວນອະນຸກມົ ວຖິ ານໃນພາສາລາຕນິ ຊ ່ຫວົໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານໃນພາສາອງັກດິ REGNUM KINGDOM Subkingdom Superdivision DIVISIO DIVISION Subdivisio Subdivision Superclass CLASSIS CLASS Subclassis Subclass Infraclass (Superordo) Superorder ORDO ORDER (Subordo) Suborder Infraorder Superfamily FAMILIA FAMILY Subfamilia Subfamily Supergenus GENUS GENUS Subgenus Subgenus Sectio Section Subsectio Subsection Series Series Subseries Subseries SPECIES SPECIES Subspecies Subspecies Varietas Variety (Subvarietas) Sub variety Forma Form (Subforma) Subform ໃນການຕັ ້ງຊ ່ພ ດທີ ່ຖ ກສູນພນັ ໄປແລວ້ ນັນ້ ແມ່ນໃຫນ້ າເອາົຊາກດກ ດ າບນັ ຂອງພດ ນັນ້ ມາ ສ ກສາປຽບທຽບ ກັບພ ດໃນປະຈຸບັນ ເຊິ ່ ງຖາ້ຫາກທຽບໄດກ້ ບັຫວົໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານລະດບັ ຕະກຸນກ ່ ໃຫໃ້ສ່ຊ ່ ໃນຫວົໜ່ວຍອະ ນຸ ກົມວິຖານສະກຸນ, ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຕະກຸນ ແລະ ກົວໜ່ ວຍອະນຸກົມ ວຖິ ານສູງຂ ້ນໄດ້ແລວ້ ຈດັພດ ນີ ້ຢ່ ູໃນ ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວິຖານທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ: ອ ແກນເຈເນີຣາ (organ-genera ຫ organo-geners) ແລະ ຖ້າຫາກຊາກ ດ ກດ າບັນຂອງພ ດນັນ້ ບ ່ສາມາດປຽບທຽບກັບຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບຕະກຸນໄດ້ກ ່ ໃຫ້ໃສ່ ຊ ່ ໃນຫົວ ໜ່ ວຍ ອະນຸກົມວິຖານສະກຸນ ແລະ ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ສູງກວ່ າຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບຕະກຸນ, ເຊິ ່ ງພດ ນີ ້ຈະຢູ່ ໃນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ: ຟອມເຈນາຣາ (form-genera ຫ forma-genera) ເຊັ ່ນ: ອ ແກນເຈເນີຣາ: Lepidicarpon Scott (Lepidocarpeceae) Mazocarpon (Scott) Benson (Sigillariaceae) ຟອມເຈນາຣາ Dadoxylon Endl. (Coniferopsida) Pecopteris (Brongn) Stern. (Pteropsida)

85 2) ຊ ່ຂອງຫວົໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖານ ິ (names of taxa) - ຊ ່ຂອງຫວົໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານທີ ່ຢ່ ູເໜອ ຫ ຢູ່ ເທິງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລ າ ດັບສະກຸນ (names of taxa above the rank of genus) ຕ້ອງເປັນຄ າດຽວ (unitary nomenclature) ດັ ່ງຕາຕະລາງ 5.2 - ຊ ່ຂອງຫວົໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານລະດບັ ສະກຸນ (names of genera) ຕ້ອງເປັນຄ າດຽວ ແລະ ຕ້ອງຂຽນ ເປັນພາສາລາຕນິທີ ່ ຢ່ ູໃນຮູບແບບຄ ານາມທີ ່ ເປັນເກກະພດົ ຫ ຄ າທີ ່ ແປງມາ ເປັນຄ ານາມ ແລະ ຂ ້ນຕົນ້ ຊ ່ ສະກຸນດວ້ ຍຕວົອກັ ສອນຕວົ ພມິ ໃຫຍ່ສະເໝເີຊັ ່ນ: Bauhinia L. (ສິງໂຄງ), Caesalpinia L (ຫາງນົກ ຍູງໄທ), Nelumbo Adans(ບົວຫ ວງ), Neptunia Lour.(ຜັກກະເສດ), Rosa L.(ກຸຫ າບ), Solanum L. (ໝາກເຂ ອ) ເປັນຕົນ້ . ໃນນັນ້ ຊ ່ສະກຸນບ ່ ຄວນປະກອບດວ້ ຍສອງຄ າ ແຕ່ອາດຈະມຂີດີຕ ່ (hyphen) ໄດ້ເຊິ ່ ງພບົ ເຫັນໜວ້ ຍທີ ່ສຸດເຊັ ່ນ: Uva-ursi Duhamel. ໃນການຕັ ້ງຊ ່ສະກຸນແມ່ນຕອ້ງໄດປ້ ະຕບິດັ ຕາມຫ ກັ ເກນດັ ່ງນີ ້ : - ຊ ່ຕອ້ງເປັນພາສາລາຕນິ ຫ ດັດແປງໃຫ້ເປັນພາສາລາຕິນ. - ບ ່ຄວນຕັ ້ງຊ ່ທີ ່ຍາວ ຫ ຍາກເກນີໄປທີ ່ຈະອອກສຽງໃນພາສາລາຕນິ . - ຫ້າມນ າເອົາຄ າທີ ່ຕ່ າງພາສາມາປະສົມກັນ - ຖ້າໃຊ້ຊ ່ຂອງບຸນຄົນເປັນຊ ່ສະກຸນ, ບຸກຄົນນັນ້ຕ້ອງກ່ ຽວຂ້ອງໃນວົງການພ ກສາສາດ ຫ ຢ່ າງໜອ້ ຍກ ່ຄວນ ຈະເປັນບຸກຄົນໃນສາຂາວິທະຍາສາດທ າມະຊາດ (natural science). - ຊ ່ສະກຸນທີ ່ ຕັ ້ງຂ ້ນມາຈະຕອ້ງແປງຊ ່ ໃຫຢ້່ ູໃນຮູບຂອງເພດຍງິ(feminine form) ບ ່ ວ່າຊ ່ນັນ້ ຈະມາຈາກຊ ່ຂອງ ເພດຊາຍກ ່ຕາມ. ຕາຕະລາງ 5.2: ສະແດງຄ າລົງທ້າຍ ແລະ ຫວົໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານທີ ່ ຢ່ ູເໜອ ສະກຸນ (ຄວາມໝາຍຂອງເລກ ກ າລງັໃນຕອນທາ້ຍຂອງຊ ່ແມ່ນຄ າລງົທາ້ຍທີ ່ ໃຊໃ້ນ: 1. ພ ດສີຂຽວ, 2. ເທົາ, 3. ເຫັດຣາ ແລະ 4. ພດ ຂັນ້ສູງ) ຫວົໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖານ ິ ຄ າລງົທາ້ຍ Division phyta 1 /-mycota 3 Subdivision phytina 1 /-mycotina 3 Class phyceae 2 /-mycetes 3 /-opsida Subclass phycidae 2 /-mycetidae 3 /-idae Order ales Suborder ineae Super family ------ Family aceae Subfamily oideae Tribe Eae Subtribe Inae ▪ ຊ ່ຂອງສະກຸນທີ ່ຕັ ້ງຂ ້ນມາມກັ ຈະສະແດງເຖງິສິ ່ ງຕ ່ ໄປນີ ້ : ຊ ່ ຂອງບຸກຄົນ ແມ່ ນຕັ ້ງຂ ້ນເພ ່ ອເປັນກຽດແກ່ ບຸກຄົນສ າຄັນທີ ່ ເຄີຍເຮັດປະໂຫຍດ ໃຫ້ແກ່ ວົງການ ພ ກສາສາດ ຫ ບຸນຄນົທີ ່ ໃຫຄ້ ວາມຮ່ ວມມໃ ນການຄົນ້ ຄວາ້ ແລະ ການວໄິຈເຊັ ່ນ: ໃຫ້ທ ນ, ຄ າແນະນ າ, ລວບລວມ

86 ແລະ ເກບັຕວົຢ່ າງພນັ ພດ ເຊັ ່ນ: ລເິນຍໄດຕ້ ັ ້ງຊ ່ພດ ສະກຸນສງິໂຄວ່າ Bauhinia ແມ່ ນເພ ່ອເປັນກຽດໃຫແ້ກ່ຕະກຸນໂບ ແອັງ, ຕັ ້ງຊ ່ພດ ສະກຸນຫາງນກົ ຍູງວ່າ Caesalpinia ແມ່ ນເພ ່ອເປັນ ກຽດໃຫ້ແກ່ ຊີຊານຟີໂນ ແລະ ຕັ ້ງຊ ່ພດ ສະກຸນ ແພງພອຍນ ້າ ແລະ ທຽນນາວ່ າ Jussiaea (ປັດຈຸບັນຊ ່ ສະກຸນປ່ ຽນເປັນ Ludwigia) ແມ່ ນເພ ່ ອເປັນກຽດໃຫແ້ກ່ ຕະກຸນຈຸສະຊີເອີເປັນຕົນ້. ໃນການຕັ ້ງຊ ່ຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລ າດັບສະກຸນທີ ່ ໃຊ້ຊ ່ບຸກຄົນນັນ້ ໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຍ່ ອຍ ແລະ ໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຜະແໜກກ ່ ໃຫໃ້ຊວ້ທິ ກີ ານດຽວກບັຊ ່ ໃນໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານລ າດບັ ສະກຸນ ເຊິ ່ ງມຫີ ກັ ການ ດັ ່ງນີ ້ : + ຖ້າຊ ່ບຸກຄົນລົງທ້າຍດວ້ ລະຫ ະແມນ້ ໃຫຕ້ ່ “a” ໃສ່ ຂ້າງທ້າຍຂອງຊ ່ນັນ້ເຊັ ່ນ: - Otto ເປັນ Ottoa Kunth - Sloana ເປັນ Sloanea Adans ຂ ຍົກ້ ເວັນ້: ຖ້າຊ ່ບຸນກຄົນລົງທ້າຍດ້ວຍ “a” ໃຫ້ຕ ່ມ “ea” ໃສ່ເຊັ ່ນ: - -Colla ເປັນ Collaea Lindl. + ຖ້າຫາກຊ ່ຂອງບຸກຄົນນັນ້ ມີຄ າລົງທ້າຍທີ ່ ເປັນພະນັນຊະນະແມ່ ນໃຫ້ຕ ່ມ “ia” ໃສ່ ຂ້າງຫ ັງຂອງຊ ່ ນັນ້ ເຊັ ່ນ: - Smith ເປັນ Smithia J.F.Gmel - Kerner ເປັນ Kerneria Schrank ຊ ່ ສະກຸນທີ ່ມາຈາກພາສາເກ ກັ ແລະ ພາສາລາຕນິປະສມົ ກນັ ເພ ່ອສະແດງລກັ ສະນະບາງປະກອນຂອງພດ ເຊັ ່ນ: + Xanthoxylum J.F.Gmel ເປັນພ ດທີ ່ມີເນ ້ອໄມ້ສີເຫ ອງ + Liliogladiolus Trew ເປັນພ ດະະກຸນໜ ່ ງໃນຕະກຸນແກນດີໂອລັສ ທີ ່ມດີອກຄາ້ນຄດ ອກລນິລີ ່ . ຮູບທີ5.2. (ຮູບທີ1) Xanthoxylum J.F.Gmel, (ຮູບທີ2 ນບັຈາກເບ ້ອງຊາ້ຍມ) Liliogladiolus Trew, (ຮູບທີ3) Pandanus L.f. (ເຕີຍ) ແລະ (ຮູບທີ4)Ravenala Adans (ກ້ວຍພັດ). ຊ ່ສະກຸນໄດມ້ າຈາກທອ້ງຖິ ່ນ ຫ ຈາກສະຖານທີ ່ພບົພດ ແລະ ໄດດ້ ດັແປງໃຫເ້ປັນພາສາລາຕນິ ເຊັ ່ນ: + Nelumbo Adans (ບົວຫ ວງ) ມາຈາກພາສາສິງຫົນ + Pandanus L.f. (ເຕີຍ) ມາຈາກຄ າວ່ າ Pandang ໃນພາສາມາລາຢູ + Ravenala Adans (ກ້ວຍພັດ) ມາຈາກພາສາມາດາກັດສະຄາ ແຕ່ ເນ ່ອງຈາກວ່າພາສາລາຕນິຕອ້ງສະແດງເພດອກີ ດວ້ ຍ, ສະນັນ້ ໃນຫານຕັ ້ງຊ ່ສະກຸນ ຈິ ່ ງມຂີ ສ້ງັເກດດັ ່ງນີ ້ :

87 + ຊ ່ສະກຸນທີ ່ ລົງທ້າຍດ່ ວຍ -a ແມ່ ນສະແດງເຖິງເພດຍິງ ເຊັ ່ນ: Eugenia L. (ໝາກຍົມຝຣັ ່ງ) Ravenala Adans (ກ້ວຍພັດ) Talauma Juss. (ຢີ ່ ຫຸບ) Michelia L. (ຈ າປີ) Rosa L. (ກຸຫ າບ) Tecoma Juss (ທອງອຸໄຣ) ເປັນຕົນ້ + ຊ ່ສະກຸນທີ ່ ລົງທ້າຍດ້ວຍ -us ສະແດງເຖິງເພດຊາຍ (masculine form) ເຊັ ່ນ: Amaranthus L. (ຜັກຫົມ) Pandanus L.f. (ເຕີຍ) Coleus Lour (ຣາສີປະສົມ) Cenchrus L (ຫຍ້າຍຂີຄອກ ້ ) Tribulus L. (ໂຄກກະສຸນ) ເປັນຕົນ້. ຮູບທີ5.3. ດ້ານເທິງນັບຈາກຊ້າຍຫາຂວາ (1) Eugenia L. (ໝາກຍົມຝຣັ ່ງ), (2) Talauma Juss. (ຢີ ່ ຫຸບ), (3) Michelia L. (ຈ າປີ) ແລະ (4) Tecoma Juss (ທອງອຸໄຣ). ດ້ານ ລຸ່ ມນັບຈາກຊ້າຍຫາຂວາ (1) Amaranthus L. (ຜັກຫົມ), (2) Coleus Lour (ຣາສີປະສົມ), (3) Cenchrus L (ຫຍ້າຂີ ້ຄອກ) ແລະ (4) Tribulus L. (ໂຄກກະສຸນ). ຂ ຍົກ້ ເວັນ້: ຊ ່ສະກຸນພດ ຢ ນຕົນ້ ບ ່ວ່າຈະລງົທາ້ຍດວ້ ຍ -us ກ ໃຫ້ຖ ວ່ າເປັນເພດຍິງເຊັ ່ນ: Dipterocarpus G. (ໄມ້ຍາງ) Pyrus L. (ແອບເປີ ້ນ) Tamarindus L. (ໝາກຂາມ) Xylocarpus Koen (ຕະບູນ) Pyrus L. Xylocarpus Koen CanariumL. Dendrobium Sw.

88 Oncidium Sw. Syzygium Gaertn. Diospyros L. Strychnos L. Carex L. Melastoma L. Rhododendron L. ຮູບທີ5.4. ສະແດງຕົວຢ່ າງພ ດດອກບາງສະກຸນ + ຊ ່ສະກຸນທີ ່ ລົງທ້າຍດ້ວຍ -um ສະແດງວ່າບ ່ມເີພດ (neuter form) ເຊັ ່ນ: Canarium L.(ໝາກກອກເກ ້ອນ) Chlorophytum Pohl.(ຫວ້ານເສດຖີ) Dendrobium Sw. ( ເອ ້ອງ) Oncidium Sw (ສາຍນອ້ຍເຕັນ້ລະບ າ) Solanum L .(ໝາກເຂ ອ) Syzygium Gaertn.(ຫວ້າ) ເປັນຕົນ້. + ຊ ່ສະກຸນບາງກ່ ຸມສະແດງເພດຍງິເຖງິວ່າຄ ານັນ້ ຈາ ມາຈາກຄ າທີ ່ສະແດງເພດຊາຍເຊັ ່ນ: Diospyros L. (ໝາກເກ ອ) Strychnos L. (ໝາກຕູມ) ນອກຈາກນີ ້ຍງັພບົ ວ່າ ຍງັມຊີ ່ສະກຸນເປັນຈາ ນວນຫ ວງຫ າຍທີ ່ມຄີ າລງົທາ້ຍແປກໄປຈາກ ຫ ກັ ເກນທີ ່ ໄດກ້່າວ ມາຂ້າງເທິງ, ເຊິ ່ ງສາມາດສະຫຸ ບໄດດ້ ັ ່ງນີ ້ : - ຊ ່ສະກຸນທີ ່ ລງົທາ້ຍດວ້ ຍ -achne, -chlamys, -daphne, -mecon, -osma, -oides ແລະ -odes ແມ່ ນ ສະແດງເພດຍງິເຊັ ່ ນ: Cyperoides Seguier ເຊິ ່ ງປັດຈຸບັນປ່ ຽນເປັນ Carex L. (ຫຍ້າຄົມບາງ) ດັ ່ງຮູບ 5.4. ຍກົ ເວັນ້: Dendromecon Benth ແລະ Hesperomecon E.L. Greene ສະແດງເພດຊາຍ. - ຊ ່ ສະກຸນທີ ່ ລົງທາ້ຍດວ້ ຍ -codon, -myces, -odon, -panax, -pogon ແລະ -stemon ແມ່ ນສະແດງ ເພດຊາຍເຊັ ່ນ:Cymbopogon Spreng. (ຫົວສິງໄຄ) ແລະ Cynodon Rich.(ຫຍ້າແຝກ) ດັ ່ງຮູບ 5.4 ຍົກເວັນ: Andropogon L. ລິນເນຍຈັດໃຫ້ຢູ່ ໃນຮູບທີ ່ບ ່ມີເພດ - ຊ ່ສະກຸນທີ ່ ລງົທາ້ຍດວ້ ຍ -ceras, -dendron, -nemea, -stigma ແລະ -stoma- ແມ່ ນບ ່ ສະແດງເພດ ເຊັ ່ນ:Melastoma L. (ໂຄງເຄງ) ແລະRhododendron L. (ກຸຫ າບພັນປີ) ດັ ່ງຮູບ 5.4. ແຕ່ Brow ແລະ Bunge ຈັດໃຫ້Aceras ແລະ Xanthoceras ເປັນເພດຍິງ.

89 - ຊ ່ສະກຸນທີ ່ ລງົທາ້ຍດວ້ ຍ -anthos (ຫ -anthus) ແລະ -chilos (ຫ -chilus, -cheilos) ໃນພາສາເກ ັກສະ ແດງບ ່ມີເພດ, ແຕ່ ໃນທາງພ ກສາສາດແລ້ວສະແດງເພດຊາຍ. ຊ ່ຂອງໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານທີ ່ ຢ່ ູລະຫວ່ າງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລ າດັບສະກຸນ ແລະ ຊະນິດ (name of taxa intermediate in rank between genus and spesies) ນີມ້ ຫ ັກີ ເກນວ່ າ: ຊ ່ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານຈະບ ່ ໃຊ້ຄ າດຽວແຕ່ ຈະມີຫ າຍຄ າລວມກັນ (combination) ເຊິ ່ ງຈະປະກອບດ້ວຍຊ ່ສະກຸນເປັນຄ າທ າອິດຕາມດ້ວຍຊ ່ ຂອງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ຕ ່ລົງມາ ແລະ ຊ ່ວິທະຍາສາດຂອງຫວົໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານນັນ້ເຊັ ່ນ: Costus subg. Metacostus Primula subg. Primula sect. Primula series Acaules Exacum sect. Exacum. ຊ ່ຂອງຫວົໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານຊະນດິ (specific name) ເປັນລະບົບທະວີນາມທີ ່ປະກອບດວ້ ຍຊ ່ສະກຸນ ແລະ ຄ າບົ ່ງນອກຊະນດິ , ເຊິ ່ ງການຂຽນຄ າບົ ່ງບອກຊະນດິຕອ້ ງຂຽນດວ້ ຍ ຕົວອັກສອນພິມນ້ອຍທັງໝົດ, ແຕ່ ອາດ ຈະພບົ ໃນໜງັສເ ກົ ່າບາງເຫ ັມ້ ທີ ່ ຂຽນຂ ້ນຕົນ້ ດວ້ ຍຕົວອກັ ສອນ ພິມໃຫຍ່ (ສະເພາະຊ ່ບຸກຄົນ) ຫ ຊ ່ທີ ່ ສະແດງຫົວ ໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານສະກຸນມາກ່ ອນແຕ່ ໃນປັດຈຸບັນບ ່ ນິຍົມໃຊ້ເຊັ ່ ນ: Bauhinia winittii Craib ແລະ B. Kerrii Gagnep. ▪ ຫ ັກເກນໃນການຂຽນຄ າຄຸນສັບສະແດງລັກສະນະໃນລ າດັບຊະນິດມີດັ ່ງນີ ້ : - ຊ ່ຕ້ອງເປັນພາສາລາຕິນ ຫ ດັດແປງໃຫ້ເປັນພາສາລາຕິນ - ບ ່ຄວນຕັ ້ງຊ ່ຍາວ ຫ ຍາກເກນີໄປທີ ່ຈະອອກສຽງໃນພາສາລາຕນິ - ຫ້າມນ າເອົາຄ າຈາກຕ່ າງພາສາມາປະສົມກັນ - ພະຍາຍາມຫ ີກລ້ຽງການໃຊ້ຂິດຕ ່ 2 ບ່ ອນ ຫ ຫ າຍກວ່ າ, ແຕ່ທີ ່ນິຍົມກັນແມ່ ນ 1 ບ່ ອນ ເຊັ ່ນ: pescaprae, pes-tigridis. - ຫ້າມນ າໃຊ້ຄ າທີ ່ສະແດງເຖິງລັກສະນະທີ ່ ຄ ກັນໃນພ ດທຸກຊະນິດທີ ່ຢ່ ູໃນສະກຸນດຽວກັນ. - ຫ້າມໃຊ້ຄ າທີ ່ມີຄວາມໝາຍເຊັ ່ນດຽວກບັຊ ່ສະກຸນ - ບ ່ຄວນໃຊຊ້ ່ສະຖານທີ ່ທີ ່ ບ ່ຮູຈ້ ກັ ຫ ເຂດນ້ອຍໆ, ຍກົ ເວັນ້ເສຍແຕ່ວ່າພດ ນັນ້ ພບົ ໄດສ້ ະໃນແຫ່ງນັນ້ ເທົ ່ານັນ້. ▪ ຊ ່ຄ າບົ ່ງບອກຊະນດິທີ ່ຕັ ້ງຂ ້ນມາສະແດງເຖງິສິ ່ ງຕ ່ ໄປນີ ້ : ກ. ສະແດງລັກສະນະຂອງພ ດ - ສະແດງລັກສະນະກ່ ຽວກັບສເີຊັ ່ນ: Alba (ສີຂາວ) bicolor (ສອງສີ) aureua (ສີທອງ) nigra (ສິດ າ) flava (ສີເຫ ອງ) rubra (ສີແດງ) fusca (ສີນ ້າຕານ) viridis (ສີຂຽວ) violaceous (ສີມ້ວງ) xanthinus (ສີເຫ ອງ) - ສະແດງລັກສະນະກ່ ຽວກັບນິໄສຂອງພ ດເຊັ ່ນ: erecta (ຕົນ້ ຊ ່ ) prostrate (ຕົນ້ເລ ອ) pendulous ( ເກາະຫ້ອຍ) lenceolata (ເລ ້ອຍ) scandens (ປີນ) stans (ຕັ ້ງຊ ່ ) - ສະແດງລັກສະນະກ່ ຽວກັບຂະໜາດ, ຮູບຮ່ າງ ຫ ລັກສະນະເຊັ ່ນ:

90 firma (ແຂງ) floribunda (ມິດອກຫ າຍ) gigantean (ຂະໜາດໃຫຍ່) lanceolata (ໃບຮູບຫອກ) nana (ແຄ ະ) obovatum (ຮູບໄຂ່ກັບ) punctatus (ມີຈຸດຫ ຕຸ່ ມນ້ອຍໆ) spinosa (ມີໜາມ) - ສະແດງລັກສະນະກ່ ຽວກັບກິ ່ນເຊັ ່ນ: Aromaticus (ກິ ່ນຫອມ) fragrans (ກິ ່ນຫອມ) foetida (ກິ ່ນເໝັນ) suaveolens (ກິ ່ນຫອມ) - ສະແດງລກັ ສະນະກ່ ຽວກບັສະພາບບ ລເິວນທີ ່ ພດ ເກດີຢ່ ູເຊັ ່ນ: aquatic (ໃນນ ້າ) amphibious (ໃນນັນ້ຫ ເທິງບົກ) arenicola (ໃນດິນຊາຍ) arvensis (ໃນສະໜາມ) - ສະແດງລັກສະນະກ່ ຽວກັບການໃຊ້ປະໂຫຍດ ຫ ອນັ ຕະລາຍເຊັ ່ນ: edulcis (ກິນໄດ້) esculentus (ກິນໄດ້) hortensis (ປູກເປັນພ ດປະດັບ) sativus (ປູກເປັນອາຫານ) venenica (ເປັນພິດ) ຂ. ສະແດງຊ ່ສະຖານທີ ່ ຫ ຊ ່ທອ້ງຖິ ່ນທີ ່ພບົພດ ນັນ້ໆ ເຊິ ່ ງມຄີ າລງົທາ້ຍດວ້ ຍ -ensis, -(a)nus,- inus, - ianus, ຫ -icus ເຊັ ່ນ: indica (ອິນເດຍ) chinensis (ຈີນ) japonica (ຍີ ່ປ່ ຸນ) anglicus (ອັງກິດ) javanica (ຊາວາ) siamensis (ໄທ) sootepensis (ດອຍສຸເທບ) Thailandicus (ໄທ) ຄ. ຄ າທີ ່ ເກດີຈາກພາສາເກ ກັ ຫ ລາຕນິຕັ ້ງແຕ່ສອງຄ າ ຫ ຫ າຍກວ່າມາລວມກນັ ເພ ່ອບນັລະຍາຍລກັ ສະນະ ເດັ ່ນຂອງພດ ເຊັ ່ນ: angustifolia (-ໃບແຄບ) grandiflora (ດອກໃຫຍ່) heptaphyllus (ມີ7 ໃບ) latifolia (ໃບກວ້າງ) macrohiza (ຮາກໃຫຍ່) monophyllus (ມີ1 ໃບ) trifolia (ມີ3 ໃບ) ງ. ຄ າທີ ່ມາຈາກຊ ່ບຸກຄນົ i. ຖ້າຊ ່ບຸກຄົນລົງທ້າຍດ້ວຍສະຫ ະແມ່ ນໃຫ້ຕ ່ມ “ i ” ເຂົ ້າຂາ້ງຫ ງັດັ ່ງນີ ້ : Glaziou ເປັນ Glazioui Phegklai ເປັນ Phegklaii Bureau ເປັນ Bureaui Keay ເປັນ Keayi ຍກົ ເວັນ້: ຊ ່ບຸນຄນົທີ ່ລງົທາ້ຍດວ້ ຍ “a” ແມ່ ນໃຫ້ຕ ່ມ “e” ເຂົ ້າຂ້າງຫ ັງເຊັ ່ນ: Balansa ເປັນ Balansae Palhinha ເປັນ Palhinhae ii. ຖາ້ຊ ່ບຸກຄນົທີ ່ ເປັນເພດຊາຍລົງທ້າຍດ້ວຍພະຍັນຊະນະໃຫ້ຕ ່ “ ii ” ໃສ່ຂ້າງຫ ັງ

91 Craib ເປັນ Craibii Winit ເປັນ Winitii ຍົກເວັນ້: ຊ ່ບຸນຄນົທີ ່ລງົທາ້ຍດວ້ ຍ “er” ແມ່ ນໃຫ້ຕ ່ມ “ i ” ເຂົ ້າຂ້າງຫ ັງເຊັ ່ນ Kerner ເປັນ Kerneri iii. ຖາ້ຊ ່ບຸກຄນົທີ ່ ເປັນເພດຍິງລົງທ້າຍດ້ວຍພະຍັນຊະນະໃຫ້ຕ ່ “ ae” ໃສ່ຂ້າງຫ ັງ Aksorn ເປັນ Aksornae Chai-anan ເປັນ Chai-ananae ຈ. ຄ າທີ ່ມາຈາກຄ ານາມທີ ່ຈະຊີ ້ໃຫເ້ຫນັ ເຖງິຄວາມສ າພນັ ແລະ ຄວາມຄາ້ຍຄກ ນັ ເຊັ ່ນ: Nymphoides ມີລັກສະນະຄ້າຍຄ Nymohaea Bignonoides ມີລັກສະນະຄ້າຍຄ Bignonin ສ. ທີ ່ ເປັນຄ ານາມມກັ ຈະມາຈາກຄ າລາຕນິ ຫ ເກ ກັ ໂບຮານທີ ່ໝາຍເຖງິພດ ບາງຊະນດິ ເຊັ ່ນ: - Pyrus malus L.(malus ເປັນພາສາໂຣມັນໂບຮານທີ ່ໝາຍເຖິງ ແອັບເປີ ້ນ) - Ipomoea babatas LamK. (babatas ເປັນຄ າພ ້ນເມ ອງຂອງໝູ່ເກາະອິນເດຍຕາເວັນຕົກ ທີ ່ໝາຍເຖງິ ມັນເທດ ຄ າບົ ່ງບອກຊະນດິນີ ້ຕອ້ງໃຫຢ້່ ູໃນຮູບແບບທີ ່ ສອດຄ່ອງກບັ ເພດຊອງຊ ່ສະກຸນ, ເຊິ ່ ງອາດ ເປັນເພດຊາຍ, ເພດ ຍິງ ຫ ບ ່ມເີພດ (ດັ ່ງຕາຕະລາງ 5.3), ໃນນັນ້ ກດົກ່ ຽວກບັ ເພດຂອງຄ ານານໃນພາສາລາ ຕິນຂ້ອນຂ້າງຫຍຸ ້ງຍາກ, ແຕ່ ອາດສງັເກດໄດຈ້າກຄ າບົ ່ງບອກຊະນດິເຊິ ່ ງສະແດງເພດທີ ່ມກັ ພບົ ເຫນັ ເປັນປະຈາ . ຊ ່ຂອງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ຢ່ ູຕ ່າກວ່ າຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຊະນິດ (names of below the rank of species) ຕອ້ງເປັນຊ ່ຊະນດິ ແລະ ຕາມມາດວ້ ຍຊ ່ຂອງຫວົໜ່ ວຍ ອະນຸກມົ ວຖິ ານທີ ່ ຕ ່າກວ່າເຊັ ່ນ: - Bauhinia viridescens Desv. var. hirsute K. & S. Larsen (ກາຫ ົງພູເຂົາ). - Sida rhombifolia L. ssp. retusa (L.) Borss. (ຫຍ້າໄມ້ກວາດ). ຕາຕະລາງ 5.3: ຕົວຢ່ າງຄ າຄຸສັບລັກສະນະຂອງພ ດ ເຊິ ່ ງຕອ້ງຂຽນໃຫສ້ ອດຄ່ ອງກບັ ເພດຂອງຊ ່ສະກຸນ. ເພດຊາຍ ເພດຍງິ ບ ່ມເີພດ ຄວາມໝາຍ albus alba album ສີຂາວ niger nigra nigrum ສີດ າ viridis viridis viridis ສີຂຽວ acer acris acre ປາຍແຫ ມ repens repens repens ເລ ອ japonicas japonica japonicum ຍີ ່ປ່ ຸນ vulgaris vulgaris vulgare ພບົທົ ່ວໄປ scandens scandens scandens ປີນໄຕ່ pubescens pubescens pubescens ມີຂົນ sativus sativa sativum ປູນເປັນອາຫານ indicus indica indicum ອິນເດຍ

92 3) ວທິ ການ ີ ເກບັກ່ ຽວຕົນ້ ແບບ (thr type methods ຫ typification) ການຕັ ້ງຊ ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພດ ໃນແຕ່ລະຫວົ ໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານ ຕັ ້ງແຕ່ຕະກຸນລມົ ມາ ຕ້ອງມີຕົວຢ່ າງພ ດ ເປັນຕົນ້ ແບບ ຫ ຕົວຢ່ າງຕົນ້ ແບບ (type specimen) ເຊັ ່ ນ: ການຕັ ້ງຊ ່ ພ ດໃນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວິຖານລ າດັບ ຊະນດິກ ເລອ ກເອາົຊິ ້ນສ່ ວນໃດສ່ວນໜ ່ ງມາເປັນຕວົ ແທນ, ຈາກນັນ້ກ ບນັຍາຍລກັ ສະນະຕ່າງໆຂອງພດ ນັນ້ ແລະ ຖ ວ່າສ່ ວນຂອງພດ ທີ ່ ເລອ ກມານັນ້ ຈດັ ເປັນຕົນ້ ແບບ, ສ່ ວນການ ຕັ ້ງຊ ່ພດ ໃນລ າດບັ ສະກຸນກ ເລອ ກເອາົພດ ຊະນດິ ໃດ ໜ ່ ງໃນຫ າຍຊະນດິຂອງພດ ສະກຸນນັນ້ ມາເປັນຕົນ້ ແບບຂອງສະກຸນ, ແລະ ໃນທ ານອງດຽວກນັການຕັ ້ງຊ ່ຫວົ ໜ່ ວຍ ອະນຸກົມວິຖານລ າດັບຕະກຸນກ ເລ ອກເອົາພ ດ ສະກຸນໃດໜ ່ ງໃນຫ າຍສະກຸນມາເປັນຕົນ້ ແບບຂອງຕະກຸນ. 3.1 ຫ ກັ ການໃນການກ ານດົຕົນ້ ແບບໃນແຕ່ ລະຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານ 1) ຊ ່ຂອງຫວົໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານໃນລ າດບັ ຕະກຸນ, ຕະກຸນຍ່ ອຍ ຕອ້ງໃຊຕ້ ົນ້ ແບບ ຈາກໜ່ ວຍອະນຸກົມ ວິຖານໃນລ າດັບສະກຸນ. 2) ຊ ່ຂອງຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານລ າດບັ ສະກຸນ ແລະ ສະກຸນຍ່ ອຍ ຕ້ອງໃຊ້ຕົນແບບ ຈາກໜ່ ວຍອະນຸ ກົມວິຖານລ າດັບຊະນິດ. 3) ຊ ່ຂອງຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານລ າດບັ ຊະນດິ , ຊະນິດຍ່ ອຍ, ພັນ, ພັນຍ່ ອຍ, ແບບ ແລະ ແບບຍ່ ອຍ ຕອ້ງໃຊຕ້ ົນ້ ແບບຈາກຕວົຢ່ າງພນັ ພດ ສ່ ວນໃດສ່ວນໜ ່ ງ. 4) ການຕັ ້ງຊ ່ຂອງຫວົໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານທີ ່ ສູງກວ່າໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານຕະກຸນຂ ້ນ ໄປແມ່ນບ ່ຕອ້ ງໃຊ້ ຕົນ້ ແບບ. ໃນການຕັ ້ງຊ ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພດ ໂດຍທີ ່ຕອ້ງອາໃສຕວົ ຢ່ າງພນັ ພດ ສ່ ວນໃດໜ ່ ງນັນ້ ຕອ້ ງ ເລ ອກເອົາສ່ ວນ ທີ ່ ສົມບູນທີ ່ ສຸດ, ມີສ່ ວນຕ່ າງໆຂອງພ ດຄົບ, ເຊິ ່ ງຖາ້ເປັນພ ດລົມ້ ລຸກຕອ້ ງມຮີ າກ, ລ າຕົນ້ , ໃບ, ດອກ, ໝາກ ແລະ ເມັດ, ແຕ່ຖາ້ເປັນພດ ຂະໜາດໃຫຍ່ຕອ້ ງເກບັ ດິ ່ ງທີ ່ມດີອກ ແລະ ໝາກຕິດມານ າ ດ້ວຍ ເຊິ ່ ງຖາ້ບ ່ສາດນ າມາໄດກ້ ່ ໃຫ້ ຖ່ າຍຮູບໄວ້ພ້ອມສະແດງ ສະເກລ ຂະໜາດ, ໃນນັນ້ ຮູບຖ່ າຍຈກັ ເປັນ ຕົນ້ ແບບໄດ້ແລະ ຕວົ ຢ່ າງພນັ ພ ດທີ ່ ນ າມາ ດອງກ ່ນ າມາເປັນຕົນ້ ແບບໄດເ້ຊັ ່ນດຽວກນັ . ຕົນ້ ແບບທີ ່ ເກບັ ໄວໃ້ນພິພທິ ະພັນໃດ ຕ້ອງພິມບອນໄວ້ດ້ວຍ ແລະ ການເກບັ ຕົນ້ ແບບຕອ້ ງໃສ່ ປົກພິເສດ ເຊັ ່ນ: ປົກສີແດງ ຫ ປົກສທິ າມະດາທີ ່ມສີແີດງຄາດ ເຊິ ່ ງແລວ້ ແຕ່ລະບຽບຂອງພພິທິ ະພນັ ພດ ທີ ່ ເກັບຈະມີວິທີປະຕິ ບັດແນວໃດ. 3.2 ປະເພດຂອງຕົນ້ ແບບ 1) ຕົວຢ່ າງຕົນ້ ແບບທ າອິດ (holotype) ເປັນຕົວຢ່ າງພ ດທີ ່ ຜູຕ້ ັ ້ງຊ ກ້ ານດົ ຂ ້ນເພ ່ອສກ ສາ ແລະ ໄດຕ້ ພີມິ ຊ ່ ພດ ນັນ້ເປັນຕັນ້ທ າອດິ . 2) ຕວົຢ່ າງເລອ ກເປັນຕວົ ຢ່ າງຕົນ້ ແບບ (lectotype) ເປັນຕົວຢ່ າງພ ດທີ ່ນ າມາແທນຕົວຢ່ າງຕົນ້ ແບບທ າອິດ ເມ ່ອຕົວຢ່ າງຕົນ້ ແບບທ າອິດສູນຫາຍ ຫ ຖ ກທ າລາຍໄປ, ໃນນັນ້ ຖາ້ພົບຕົວຢ່ າງຕົນ້ ແບບທ າອິດກ ໃຫ້ຍົກເລີກ ຕວົຢ່ າງເລອ ກເປັນຕວົຢ່ າງຕົນ້ ແບບທີ ່ ນ າໃສແທນ. 3) ຕວົຢ່ າງຄ່ ູຕວົ ຢ່ າງຕົນ້ ແບບ (isotype) ເປັນຕົວຢ່ າງພ ດທຸກສ່ ວນທີ ່ ເກັບມາຈາກຕົນ້ ດຽວກັບຕົວຢ່ າງຕົນ້ ແບບທ າອິດ, ໃນນັນ້ ການບັນທ ກຂ ມ້ ູນ, ໝາຍເລກຂອງຕົວຢ່ າງ, ສະຖານທີ ່ ແລະ ວັນເວລາທີ ່ ເກບັ ພ ດຄ ກນັ ກບັ ຕວົ ຢ່ າງຕົນ້ ແບບທ າອິດ, ເຊິ ່ ງໃນກ ລະນີຕົວຢ່ າງຕົນ້ ແບບທ າອກິ ຖ ກທ າລາຍ ຫ ສູນຫາຍໄປແມ່ ນໃຫ້ນ າຕົວຢ່ າງຄູ ຕວົຢ່ າງຕົນ້ ແບບມາເປັນຕວົຢ່ າງເລອ ກເປັນຕວົ ຢ່ າງຕົນ້ ແບບ. 4) ຕວົ ຢ່ າງຕົນ້ ແບບທີ ່ ຍງັບ ່ທນັ ໄດເ້ລອ ກ (syntype) ເປັນຕວົ ຢ່ າງພດ ຊີ ້ນສ່ ວນໜ ່ ງ ຫ ຫ າຍຊິ ້ນສ່ ວນຂອງ ພດ ທີ ່ ຕ່າງຕົນ້ ທີ ່ ຜູສ້ ກ ສານ າມາບນັ ຍາຍລກັ ສະນະ, ແຕ່ບ ່ ໄດກ້ ານດົ ວ່າຊິ ້ນສ່ ວນໃດເປັນ ຕົນ້ ແບບ, ດັ ່ງນັນ້ ຈິ ່ ງກ ານດົ ໃຫຊ້ ິ ້ນສ່ວນໜ ່ ງເປັນຕົນ້ ແບບເຊິ ່ ງເອີ ້ນວ່າ: ຕວົຢ່ າງເລອ ກເປັນຕວົຢ່ າງຕົນ້ ແບບ.

93 5) ຕວົຢ່ າງເພີ ່ມເຕມີ (paratype) ເປັນຕົງຢ່ າງພ ດທີ ່ມີເອກະສານອ້າງອິງ ແລະ ເປັນຕວົຢ່ າງທີ ່ ບ ່ ໃຊຕ້ ົວຢ່ າງ ຕົນ້ ແບບທ າອດິ , ຕວົຢ່ າງຄ່ ູຕວົຢ່ າງຕົນ້ ແບບ ຫ ຕວົຢ່ າງເລອ ກເປັນຕວົຢ່ າງຕົນ້ ແບບ. 6) ຕວົຢ່ າງໃໝ່ ແທນຕວົ ຢ່ າງຕົນ້ ແບບ (neotype) ເປັນຕົວຢ່ າງພ ດທີ ່ ເກັບໃໝ່ ນ າມາເປັນຕົນ້ ແບບ, ເຊິ ່ ງໃຊ້ ໃນກ ລະນທີ ີ ່ບ ່ມີຕົວຢ່ າງຕົນ້ ແບບທ າອິດ ຫ ຕວົຢ່ າງເລອ ກເປັນຕວົຢ່ າງຕົນ້ ແບບ. 7) ຕວົຢ່ າງຕົນ້ ແບບເສມີ (epitype) ເປັນຕົວຢ່ າງພ ດທີ ່ ເລ ອກມາເສີມຕົວຢ່ າງຕົນ້ ແບບ, ເນ ່ອງຈາກຕົວຢ່ າງ ຕົນ້ ແບບທ າອດິ ຫ ຕວົຢ່ າງເລອ ກເປັນຕວົຢ່ າງຕົນ້ ແບບບ ່ ສມົ ບູນ. 4) ລ າດບັການຕັ ້ງຊ ຸ່ກ່ອນຫ ງັ (priority of names) ກດົທີ ່ກ່ ຽວກບັລ າດບັການຕັ ້ງຊ ່ກ່ອນຫ ງັໄດກ້ ານດົ ໄວວ້່າ: ຊ ່ທີ ່ຖກ ຕອ້ງ ຕອ້ງເປັນຊ ່ທີ ່ ໄດຕ້ ັ ້ງຂ ້ນ ໃນຄັ ້ງທ າອດິ ແລະ ຖ ກຕອ້ ງຕາມກດົ ຂອງການຕັ ້ງຊ ່ (legitimate name), ໃນນັນ້ ລ າດບັ ຂອງການຕັ ້ງຊ ່ ກ່ ອນຫ ັງຂອງພ ດແຕ່ ລະ ກຸນຈະບ ່ຄກ ນັ (ດັ ່ງພາກຜະໜວກທີ3) ເຊິ ່ ງໃນກ ລະນກີ່ ຸມພດ ທີ ່ມທີ ່ລ າລຽງໃຫ້ຍ ດຖ ເອົາວັນທີ1 ພ ດສະພາ ປີຄ.ສ 1753 ເປັນວັນທ າອິດຂອງການໃຊ້ກົດການຕັ ້ງຊ ່ ເຊັ ່ ນ: Payema maingayi C.B. Clarke (1882) ແລະ Payema grandiflora Ridl. (1912) ເຊິ ່ ງຊ ່ທັງສອງນີ ້ ເປັນພ ດຊະນິດດຽວກັນ ແລະ ມກີ ານປະກາດທີ ່ຖ ກຕອ້ ງ ທຸກຢ່ າງ ແຕ່ ຣິດເລຍ໌(Henry Nicholas Ridley, 1855-1956) ໄດ້ຕັ ້ງຊ ່ພ ດພາຍຫ ັງ ຄລາຣ໌ກ (Charles Baron Clarke, 1832-1906), ສະນັນ້ຊ ່ Payema grandiflora ຈິ ່ ງບ ່ຖກ ຕອ້ງຕາມກດົ ຂອງການຕັ ້ງຊ ່ສະນັນ້ ຊ ່ນີ ້ຈິ ່ ງເປັນ ຊ ່ພອ້ ງ. ໃນອກີ ກ ລະນໜີ ່ ງມກີ ານພມິ ຜນົ ງານໃນເອກະສານດຽວກນັ ແມ່ນໃຫຍ້ ດ ຖ ໜາ້ທີ ່ ພມິ ກ່ອນຫ ັ ້ງ ຫ ຕາມລ າ ດັບຕົວອັກສອນເປັນສ າຄັນເຊັ ່ ນ: ເຟັດເຊີຣ໌(Harold Roy Fletcher, 1907-1978) ໄດ້ບັນຍາຍ ແລະ ຕັ ້ງຊ ່ ພກ ສາສາດຂອງຕົນ້ ຈກິ ນມົ ວ່າ Palaquim garrettii ໃນວາລະສານພ ກສາສາດຄິວ (Kew Bulletin) ໜ້າທີ374 ປີ ຄ.ສ 1937) ແລະ ພ ດອີກຊະນິດໜ ່ ງວາ Palaquim koratense ໃນໜ້າດຽວກັນ, ເຊິ ່ ງ ດຣ. ປຣະນອມ ຈັນທອນ ໂຍໄທ ໄດສ້ກ ສາພດ ຕະກຸນນີພ້ ບົ ວ່າພດ ທງັສອງເປັນພດ ຊະນດິ ດຽວກັນ ຈິ ່ ງເລອ ກຊ ່ Palaquim garrettii ເພາະ ວ່ າຕົວອັກສອນ “ g ” ມາກ່ ອນຕົວອັກສອນ “ k ”, ແຕ່ ສ າລັບຊ ່ ພ ດດອກ 8 ຕະກຸນທີ ່ ໄດ້ຕັ ້ງແລ້ວບ ່ ຖ ກຕາມກົດ ຂອງການຕັ ້ງຊ ່ ເນ ່ອງຈາກບ ່ມີຕົນ້ ແບບ ແລະ ຄ າລງົທາ້ຍຂອງຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານລ າດບັ ຕະກຸນບ ່ ເປັນໄປຕາມ ກົດ, ແຕ່ຊ ່ ເຫ ົ ່ານີກ້ ຍງັນຍິ ໃົຊກ້ ນັ ຈິ ່ ງ ຈດັ ໃຫເ້ປັນຊ ່ ອະນຸລກັ ໄວ້(alternative name ຫ nomina conservanda) ດັ ່ງຕາຕະລາງ 5.3 ລ່ ຸມນີ ້ : ຕາຕະລາງ 5.3: ສະແດງຊ ່ຕະກຸນທີ ່ອະນຸລກັ ໄວ້ ຊ ່ອະນຸລກັ ຊ ່ທີ ່ຖກ ຕອ້ງ ຕົນ້ ແບບ Compositae Asteraceae (ຕະກຸນດາວເຮ ອງ) Aster L. Cruciferae Brassicaceae (ຕະກຸນຜັກ) Brassica L. Gramineae Poaceae (ຕະກຸນຫຍ້າ) Poa L. Guttiferae Clusiaceae (ຕະກຸນສາລະພີ) Clusia L Labiatae Lamiaceae (ຕະກຸນກະເພົາ Lamium L. Leguminosae,Papilionaceae Fabaceae (ຕະກຸນຖົ ່ວ) Faba Mill Plamae Arececeae (ຕະກຸນປາມ) Areca L. Umbelliferae Apiaceae (ຕະກຸນຜັກຊີ) Apium L.

94 5) ການພມິ ຊ ່ທີ ່ຖກ ຕອ້ງ ແລະ ວທິ ີການສະເໜສີ ິ ່ ງພມິ ທີ ່ມຜີນົ ໃຊໄື້ດ້(effective and valid publication of names) ຊ ່ວທະຍາສາດຂອງພ ດທີ ່ຖ ກຕ້ອງ ຕ້ອງໄດ້ຮັບການພິມໃນເອກະສານທາງວຊິ າການທີ ່ ເຊ ່ອຖໄ ດ, ້ເຊິ ່ ງກດົ ໄດ້ ກ ານົດວ່ າ: ການພທິ ນີ ້ຈະມຜີນົ ໃຊໄ້ດກ້ ່ ຕ ່ ເມ ່ອສິ ່ ງພມິ ນັນ້ ໄດຮ້ ັບການເຜີຍແຜ່ ອາດຈະເປັນ ການຂາຍແລກປ່ ຽນ ຫ ຢ່ າງໜອ້ ຍກ ່ ແລກປ່ ຽນຕາມສະຖາບນັທາງວທິ ະຍາສາດ, ໃນນັນ້ ຊ ່ທີ ່ ຕັ ້ງຂ ້ນມາໃໝ່ ຈະບ ່ມຜີນົຖາ້ຫາກພມິ ໃນໜງັສ ທີ ່ ວົງການພ ດສາດບ ຍອມຮັບ ຫ ໜັງສ ທີ ່ ພິມແລວ້ ບ ່ ໄດແ້ ຈກ ຫ ຈ າໜ່ າຍ ໄປແຕ່ ເກັບໄວໃ້ນຫອ້ ງສະໝຸດເຊັ ່ ນ: ວິທະຍານິພົນ ຫ ພຽງແຕ່ບອກເລົ ່າໃນທີ ່ ປະຊຸມ ຫ ຕດິ ປະກາດຊ ່ ໄວ້ໃນສວນສາທາລະນະ ຫ ມແີຕ່ຕົນ້ ສະບບັ ເທົ ່າ ນັນ້. ວທິ ກີ ານສະເໜີສິ ່ ງພມິ ທີ ່ມຜີ ົນໃຊໄ້ດ, ້ ຕອ້ ງມກີ ານສະເໜີຊ ່ກຫົວໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານຂອງ ພ ດພ້ອມທັງ ບັນຍາຍລັກສະນະຕ່າງໆຂອງພດ ໃຫຫ້ າຍທີ ່ ສຸດ, ຖ້າບັນຍາຍລັກສະນະຂອງພ ດກ່ ອນວັນທີ1 ພ ດສະພາ ປີຄ.ສ 1753 (ໃນກ ລະນພີດ ທີ ່ມທີ ່ ລ າລຽງ) ກົດນາໆຊາດໃນການຕັ ້ງຊ ່ ພ ດສາດຍອມຮັບໃຫ້ບັນຍາຍລັກສະນະຂອງພ ດ ເປັນພາສາໃດກ ໄດ້, ແຕ່ຫ ັງຈາກວັນກ ານົດແມ່ ນໃຫ້ບັນຍາຍເປັນພາສາລາຕິນເທົ ່ານັນ້. ດັ ່ງນັນ້ ໃນການຕັ ້ງຊ ່ວິທະຍາ ສາດຂອງພດ ຖາ້ຫາກບ ່ມກີ ານພມິ ທີ ່ຖ ກຕອ້ ງ ແລະ ວິທີການສະເໜີສິ ່ ງພມິ ທີ ່ ບ ່ມຜີນົ ໃຊໄ້ດກ້ ຖ ວ່າຊ ່ນັນ້ ບ ່ຖ ກຕອ້ງ (illegitimate name). 6) ການອາ້ງຊ ຸ່ບຸນຄນົທີ ່ ຕັ ້ງຊ ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພດ (authority citations) ຊ ່ ຂອງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຕັ ້ງແຕ່ ຕະກຸນຍ່ ອຍລົງມາຈະຕອ້ ງມຊີ ່ ບຸກຄົນກ າກບັ ຈິ ່ ງຈະເປັນເປັນຊ ່ ມີ ່ ຖ ກຕ້ອງສົມບູນ ເຊິ ່ ງສ່ວນໃຫຍ່ມກັ ລະເລຍີຈິ ່ ງຖວ ່າເປັນສິ ່ ງທີ ່ ບ ່ຖກ ຕອ້ງ, ໃນນີ ້ຊ ່ບຸກຄນົທີ ່ຂຽນຕ ່ທາ້ຍນັນ້ ຈະບ ່ ແມ່ນ ຊ ່ວທິ ະຍາສາດແຕ່ກ ່ມຄີວາມສ າຄັນຫ າຍ ເພາະວ່ານອກຈາກຈະຮູເ້ຖິງຜູທ້ ີ ່ ຕັ ້ງຊ ່ ວທິ ະຍາສາດທີ ່ ຖ ກຕ້ອງຕາມຫ ັກ ເກນຂອງການຕັ ້ງຊ ່ແລວ້ ມນັຍງັບອກໄດວ້່າຊ ່ວທິ ະຍາສາດນັນ້ເປັນຊ ່ ເດີມຫ ັງຈາກມີການປ່ ຽນແປງໃນພາຍຫ ັງ ຫ ຊ ່ ທີ ່ ຄົນ້ ພົບໃໝ່ , ດັ ່ງນັນ້ ໃນເວລາຂຽນຊ ່ ບຸກຄົນຄວນຈະ ຂຽນຫຍ ້ໃຫສ້ ັນ້ ເຂົ ້າ ເຊິ ່ ງໃນການຫຍ ຊ້ ່ ນກັ ພ ດສາດນີມ້ ີ ທະບຽນເກັບໄວ້ສ ກສາໄດ້ຈາກ Authors of Plant Names (1992) ແລະ ຊ ່ ບຸກຄົນໃໝ່ ເມ ່ອຫຍ ຈ້ ະຊ ້າກບັ ຊ ່ ບຸກຄນົທີ ່ຫຍ ມ້ າແລວ້ ບ ່ ໄດ້ເຊັ ່ນ: Linnaeus ຫຍ ້ເປັນ L. ແລະ Lindley ຫຍ ້ເປັນ Lindl. ເປັນຕົນ້. ການອາ້ງຊ ້ບຸນຄນົທີ ່ ຕັ ້ງຊ ່ວທິ ະຍາສາດ ມີຫ າຍແບບດັ ່ງນີ ້ : 6.1 ຊ ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພ ດ + ຊ ່ບຸກຄນົ (scientific name + author) ເຊັ ່ນ: - ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຕະກຸນສ າຮອງ + Climacioideae Grout + Larsenophytonoideae Chantar - ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານສະກຸນ + Larsenophyton Chantar + Rosa L. - ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຊະນິດ + Barringtonia khaolaungensis Chantar + Madhuca smitinandii Chantar + Rosa damascena Mill (ກຸຫ າບມອນ) + Tridax procumbens L. (ຕີ ້ນກບັແກ)້ + Wedelia biflora DC. (ຜັກຄາດທະເລ)

95 ຮູບທີ5.5. (ຊ້າຍ) Rosa damascena Mill (ກຸຫ າບມອນ), Tridax procumbens L. (ຕີ ້ນກບັແກ) ້ກາງ ແລະ ຂວາ Wedelia biflora DC. (ຜັກຄາດທະເລ). 6.2 ຊ ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພ ດ + ຊ ່ບຸກຄນົ + in + ຊ ່ບຸກຄົນ (scientific name + author + in + author) ເຊັ ່ນ: - Viburnum tematum Rehder in sergeant ເປັນຕົນ້. ຈາກຕົວຢ່ າງຊ ່ພດ ໝາຍຄວາມວ່ າ ເຣັດເດີ(Rehder) ໄດຕ້ ັ ້ງຊ ່ວທິ ະຍາສາດໃນ ໜງັສທ ີ ່ ຊາເຈັນ (sergeant) ເປັນບັນນາທິການ, ດັ ່ງນັນ້ in sergeant ຈິ ່ ງສາມາດຕັດຖີມ້ ໄດ້, ສະນັນ້ ຊ ່ພ ດຈະຂຽນໄດ້ວ່ າ Viburnum tematum Rehder. 6.3 ຊ ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພ ດ + ຊ ່ບຸກຄນົ + ex + ຊ ່ບຸກຄົນ (scientific name + author + ex + author) ເຊັ ່ນ: - Gossypium tomentosum Nutt. ex Seem. (ຝ້າຍ) - Irvingia malayana Oliv. ex A. Benn.(ໝາກບົກ) - Shorea curtisii Dyer ex King (ສະຍາເຫ ອງ) - Shorea hemslayana King ex Foxw.(ພະຍອມເຂົາ) - Sindora coriacea Maing. Ex Prain (ໝາກແຕ້) ເປັນຕົນ້. ຮູບທີ5.6. ຊ້າຍ Gossypium tomentosum Nutt. ex Seem. (ຝ້າຍ), ກາງ Irvingia malayana Oliv. ex A. Benn.(ໝາກບົກ) ແລະ ຂວາ Shorea curtisii Dyer ex King (ສະຍາເຫ ອງ). ຈາກຕົວຢ່ າງຊ ່ຂອງພ ດ Gosspium tomentosum Nutt. ex Seem ໝາຍຄວາມວ່ າ ນັດທອລ (Nuttall) ໄດ້ຕັ ້ງຊ ່ ພ ດກ່ ອນ ໂດຍຂຽນໃສ່ ເຈ້ຍບັນທ ກທີ ່ ຕິດຕົວຢ່ າງພ ດ ຫ ພິມ ຊ ່ ພ ດແຕ່ ບ ່ ໄດບ້ ັກຍາຍລັກສະນະພ ດໄວ, ້ ດັ ່ງນັນ້ ຊ ່ທີ ່ ນັດທອລ ຕັ ້ງຂ ້ນຈິ ່ ງເປັນຊ ່ທີ ່ ບ ່ຖ ກຕອ້ ງ ເຊິ ່ ງໄລຍະ ຕ ່ມາຊແີມນ (Seemann) ໄດນ້ າຊ ່ພດ ມາພມິ ແລະ ແກໄ້ຂປັບປຸງໃຫຖ້ ກ ຕອ້ ງຕາມກດົ ຂອງການຕັ ້ງຊ ່ , ສະນັນ້ຊ ່ບຸກຄນົທີ ່ຢ່ ູໜາ້ ex ກ ສາມາດຈະຕັດຖີມ້ ກ ່ ໄດ້, ສະນັນ້ ຊ ່ ພ ດນີ ້ອາດຈະຂຽນໄດ້ວ່ າ Gosspium tomentosum Seem. 6.4 ຊ ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພ ດ + ຊ ່ບຸກຄນົ + et(&) + ຊ ່ບຸກຄົນ (scientific name + author + ex + author) ເຊັ ່ນ: - Syzygium craibii. Chantar & J. Parn. (ຫວ້າປ່ າ) - Anisopapus chinensis Hook. & Arn. (ດາວເຮ ອງພູ)