ວິຊາ ການຈັດແບ່ງພືດ

42 2) ໝາກສົດ ແລະ ໝາກແຫ້ງ ຫ ື ໝາກດ່ ຽວ, ໝາກລວມ ແລະ ໝາກກຸ່ ມ ຮູບ 3.3. ການວິເຄາະພັນພືດມີດອກໂດຍອິງຫ້ອງຮັງໄຂ ແລະ ຈໍານວນໄຂ່ (ທີ ່ມາ https://arksmy.wordpress.com/2013/06/11/placentation-in-angiospermic-plants/) ລັກສະນະຕ່າງໆທີ ່ ຄືກັນ ແລະ ຕ່ າງກັນຂອງພືດເຫ ົ ່ານີ ້ຈະປະກົດຢູ່ ໃນຕະກຸນພືດຕ່ າງກັນຈະເຮັດໃຫ້ວິເຄາະ ພືດສູ່ກຸ່ ມຕະກຸນໄດ້ເຊັ ່ນ: ຖ້າຕົວຢ່ າງພືດທີ ່ມີຢູ່ ເປັນພືດໃບດ່ ຽວ, ຕິດກົງກັນຂ້າມກັນ, ຂອບໃບລຽບ, ມີຫູໃບ, ດອກ ເຄິ ່ ງຄືແບບລັດສະໝີ, ກບີດອກເຊື ່ອມຕດິກບັ ເປັນຮູບທໍ ່ ແລະ ຮງັໄຂ່ຕດິ ໃຕວ້ງົກບີພດືນັນ້ອາດຈະເປັນສະມາຊກິ ໃນ ຕະກຸນ Rubiaceae ຫ ືຖ້າພືດມີໃບດ່ ຽວ, ຕິດແບບກົງກັນຂ້າມ, ຂອບໃບເປັນຫວກັ ເປັນຄື ້ນພດືນັນ້ ອາດຈະຢ່ ູໃນ ຕະກຸ ນ Labiatae, Acanthaceae, Gesneriaceae ຫ ືScrophulariaceae, ຫ ັງຈາກນັ ້ນກໍ ່ ຕ້ອງກວດເບິ ່ ງ ລັກສະນະອື ່ນໆເພື ່ອຈາໍ ແນກພືດຕໍໄປ. ຖ້າຕ້ອງການຈະໃຫ້ແນ່ ໃຈວ່ າເຮົາໄດ້ວິເຄາະພືດນັນ້ ໆວ່າຢ່ ູໃນຕະກຸນທີ ່ ຖືກຕອ້ ງແລວ້ ກໍ ່ຄວນຈະກວດສອບ ເບິ ່ ງກບັລກັ ສະນະປະຈາໍຂອງຕະກຸນອກີ ເທື ່ອໜຶ ່ ງ, ເຊິ ່ ງສາມາດຫາອ່ານໄດຈ້າກນໜງັສພືນັພກຶ ສາຊາດຕ່າງໆທີ ່ ແນະນໍາ ໄວ້, ອີກທັງຕວົ ຢ່ າງພນັ ພືດຂອງເຮາົເປັນຕວົ ຢ່ າງທີ ່ ສມົ ບູນເຮົາກໍ ່ ສາມາດໃຊຮູ້ບວິຖານໃນໜັງສືວິເຄາະຫາໄດໂ້ດຍ ເລອືກຮູບວຖິ ານທີ ່ຄວນບຄຸມພດືທົ ່ວໄປໃນທຸກພື ້ນທີ ່ . 2. ລະດັບສະກຸນ ຖ້າເປັນພືດສະກຸນທີ ່ ບໍ ່ ຮູຈ້ ກັ ນັນ້ ການຈະວິເຄາະກໍ ່ ຈະຂອ້ ນຂາ້ງຍາກເຊິ ່ ງເປັນເລື ່ ອງຈງິໃນພືດຕະກຸນໃຫຍ່ ໆ ເຊັ ່ ນ: Compositae, Orchidaceae ຫ ືLeguminosae ເຊິ ່ ງພດື ໃນຕະກຸນເຫ ົ ່ານີຜູ້ ້ ທີ ່ ຈະຈື ່ສະກຸນໄດ້ຕ້ອງເປັນຜູ້ ຊ່ ຽວຊານສະເພາະຕະກຸນ ແລະ ຖ້າເຮົາໄດ້ຮູ້ຈັກສະກຸນຫ ກັ ໆຂອງພດືຕະກຸນຕ່າງໆໃນແຖບພູມພີ າກຂອງເຮາົໄວກ້ ໍ ່ ຈະເປັນການດີ, ໂດຍສະເພາະສະກຸນທີ ່ ເປັນໄມເ້ດັ ່ນຢ່ ູໃນສງັຄມົ ພດືແຖບບາ້ນເຮາົເຊິ ່ ງລກັ ສະນະຂອງສະກຸນເຫ ົ ່ານີ ້ ເຮົາຈະຕອ້ ງໄດສ້ ຶກສາໄວເ້ພື ່ ອເປັນການຈື ່ຈໍາພືດສະກຸນນັນ້ ໆເຊັ ່ ນ: ພືດສະກຸນຍາງ (Dipterocarpus), ພະຍອມ (Shorea), ກໍ ່ (Lithocarpus), Castanopsis ແລະ Quercus ເປັນຕົນ້. ສ່ ວນພືດສະກຸນທີ ່ ບໍ ່ ຮູ້ຈັກ ແມ່ ນສາມາດວິເຄາະໄດ້ໂດຍໃຊ້ຄູ່ ມືຫ ືໜັງສືFlora ດັ ່ ງທີ ່ ກ່ າວມາແລ້ວ, ນອກຈາກນັນ້ ຍງັສາມາດເບິ ່ ງໄດຈ້າກບນັ ຊລີ າຍຊື ່ພດື (check-list) ຂອງພດືທອ້ງຖິ ່ ນ, ແຕ່ຖາ້ບໍ ່ມຄີ່ ູມເືລຍີກໍ ່ສາມາດ ເຮັດໄດແ້ ຕ່ ຕອ້ ງໃຊເ້ວລາຫ າຍໂດຍໄປເບິ ່ ງຕົວຢ່ າງໃນຫໍພັນພືດ ເຊິ ່ ງຕອ້ ງເບິ ່ ງລາຍຊື ່ ສະກຸນໃນແຕ່ ລະຕະກຸນແລະ

43 ເບິ ່ ງທອ້ງຖິ ່ ນຂອງພດື ໄປນໍາ, ເມື ່ອໄດກ້ ວດເບິ ່ ງແລວ້ ຈະໄດລ້າຍຊື ່ພດືທີ ່ ເກດີຢ່ ູໃນທອ້ງຖິ ່ນທີ ່ ເຮາົສໍາຫ ວດ, ເຊິ ່ ງຈະໃຊ້ ໃນການຈໍາແນກພືດ ແລະ ສາມາດໃຊໄ້ປໄດເ້ລື ້ອຍໆແຕ່ຄວນຈະກວດສອງກບັ ເອກະສານອາ້ງອິງດວ້ ຍ, ເພາະບາງ ສະກຸນອາດຈະບໍ ່ມຕີວົ ຢ່ າງເກບັ ໄວໃນຫໍພັນພືດ ້ ຫ ືໄດລ້ ວມໄວໃ້ນສະກຸນອື ່ນ ຫ ືແຍກເປັນສະກຸນໃໝ່ ໄປແລ້ວ, ຫ ັງ ຈາກນັນ້ຈິ ່ ງນໍາເອາົພດືທີ ່ສງົໃສໄປປຽບທຽບກບັຕວົຢ່ າງພດືທີ ່ມຊີ ື ່ຢ່ ູໃນຫໍພນັ ໄມຕ້ໍ ່ ໄປ. ດັ ່ງນັນ້ ເຮົາຈິ ່ ງຄວນຈື ່ຈໍາລກັ ສະນະປະຈໍາຂອງຕະກຸນພດື ໄວໂ້ດຍສະເພາະພືດຕະກຸນໃຫຍ່ໆເຊິ ່ ງເຮາົຕອ້ ງໄດ້ ພະຍາຍາມຈື ່ລກັ ສະນະທີ ່ ໃຊແ້ຍກກຸ່ ມພືດເປັນຕະກຸນຍ່ ອຍ (Subfamilies) ເຊິ ່ ງຈະເຮັດໃຫ້ເຮົາຕັດຈໍານວນສະກຸນ ທີ ່ບໍ ່ ກ່ ຽວຂ້ອງອອກໄປ, ແຕ່ຖ້າເປັນພດືທີ ່ ເຮາົຮູຖ້ ິ ່ ນກໍາເນດີກໍ ່ສາມາດໄປໃຊຮູ້ບວຖິ ານໃນໜງັສືFlora ປະຈໍາຖິ ່ ນໄດ້ ເລີຍ. 3. ລະດັບຊະນິດ ການວິເຄາະພດືສ່ ູຊະນດິ ນັນ້ ກໍ ່ຄືກນັ ກບັການວິເຄາະໃນລະດັບຕະກຸນ ແລະ ສະກຸນ, ໂດຍການຈື ່ຈໍາຊະນດິ ພືດ ຫ ືວເິຄາະໂດຍການປຽບທຽບກບັຕວົ ຢ່ າງພດືທີ ່ມຊີ ື ່ ແລວ້ ໃນຫໍພນັ ພດືຫ ໂືດຍການໃຊຮູ້ບວຖິ ານ, ແຕ່ ຖ້າຈະໃຊ້ ເອກະສານອາ້ງອງິກໍ ່ຈໍາເປັນຕອ້ງຮູວ້່າເອກະສານໃດທີ ່ ກ່ ຽວຂອ້ງກບັ ພດືກ່ ຸມທີ ່ ສກຶ ສາ, ເຊິ ່ ງເອກະສານພວກນີ ້ໄດແ້ກ່ : Monograph, Revision ຫ ືຖ້າໃນພູມີພາກກໍ ່ຈະອອກມາໃນຮູບແບບຂອງ Floora ຫ ືChecklists. IV. ຮູບວຖິ ານ (key) ເປັນເຄື ່ອງມທື ີ ່ ນກັ ອະນຸກມົ ວຖິ ານສາ້ງຂື ້ນມາເພື ່ອຊ່ ວຍໃນການກວດສອບ ແລະ ກໍານດົ ຊື ່ວທິ ະຍາສາດຂອງ ພືດທີ ່ ຍັງບໍ ່ ທັນຮູຈ້ ັກໃຫງ້່າຍ ແລະ ໄວ, ໃນນັນ້ ຮູບວິຖານບໍ ່ ມີຄໍາບັນຍາຍລັກສະນະຂອງພືດແຕ່ ຈະກ່ າວເຖິງ ລກັ ສະນະສໍາຄນັທີ ່ ໃຊໃ້ນການບອກລກັ ສະນະຂອງພດື ແລະ ລກັ ສະນະຂອງພດືທີ ່ ນໍາມາໃຊໃ້ນການປຽບທຽບໃນ ຮູບວຖິ ານຕອ້ ງຊດັ ເຈນເຊັ ່ນ: ລັກສະນະຂອງໃບດ່ ຽວປຽບທຽບກັບໃບປະສົມ, ກບີດອກເຊື ່ ອມຕດິກບັ ປຽບທຽບ ກບັກີບດອກແຍກຈາກກນັ ເປັນຕົນ້ , ເຊິ ່ ງການປຽບທຽບຄວາມແຕກຕ່ າງກັນຂອງລັກສະນະໂດຍນໍາມາປຽບທຽບ ເປັນຄ່ ູໆນີ ້ ເອີ ້ນວ່າ: ຮູບວິຖານແຍກ 2 ແສກ (dichotomous key), ສ່ ວນຮູບວຖິ ານຊີ ້ນສຸດນັນ້ (determinator) ມຄີ ໍາບັນຍາຍລັກສະນະຫ າຍເກີນໄປຈິ ່ ງເຮັດໃຫເ້ສຍເວລາໃນການວິເຄາະ, ສະນັນ້ ສໍາລັບການລຽງລໍາດັບຂອງຄ່ ູ ລກັ ສະນະນັນ້ ເປັນການຈດັ ເພື ່ອຄວາມສະດວກ ແລະ ງ່າຍຕໍ ່ການໃຊ. ້ດັ ່ງນັນ້ ຮູບວຖິ ານຈິ ່ ງຈດັ ເປັນຮູບວຖິ ານແບບ ງ່າຍດາຍ (artificial key) ອີກດ້ວຍ, ໃນນັນ້ ຮູບວຖິ ານມຫີ າຍປະເພດເຊັ ່ນ: ຮູບວຖິ ານວເິຄາະເຫ ົ ່າ (key to class) ແຕ່ບໍ ່ ເປັນທີ ່ ນິຍົມໃຊ້ເພາະມັນຈະເຮັດໃຫ້ຮູ້ເຖິງເຫ ົ ່າແລ້ວນິຍົມໃຊ້ຮູບວິຖານວິເຄາະຕະກຸນ (key to families), ຮູບວິຖານວິເຄາະສະກຸນ (key to genera) ແລະ ຮູບວິຖານວິເຄາະຊະນິດ (key to species). ດັ ່ງຮູບ 3.4.

44 ຮູບ 3.4. ສະແດງຕົວຢ່ າງຮູບວິຖານແບບ 2 ແຍກ (dichotomous key) (ທີ ່ມາ http://biology11lectures.blogspot.com/2018/11/dichotomous-key-practice-5-marks.html) 1. ໂຄງສາ້ງຂອງຮູບວຖານ ິ ຮູບວິຖານມີໂຄງສ້າງ 2 ແບບຄື: 1.1. ຮູບວິຖານແບບຂະໜານ (bracketed key) ເປັນຮູບວຖິ ານທີ ່ຂຽນຂະໜານກນັ ໄປເລື ້ອຍໆເຊັ ່ນ: ຮູບວິ ຖານວເິຄາະສະກຸນໄມຈ້ກິ ເຊິ ່ ງດດັແປງມາຈາກ Chantaranathai (1995) ດັ ່ງລ່ ຸມນີ ້ : 1) ວງົກບີລຽ້ງເຊື ່ອມຕດິກນັຄາ້ຍຄໝື ວກ ແລະ ແຍກອອກເປັນສ່ ວນໃນຂະນະດອກບານ.....2 ວງົກບິລຽ້ງບໍ ່ ເຊື ່ອມຕດິກນັຄາ້ຍຄໝື ວກ ແລະ ແສກກີບລ້ຽງຊ້ອນເຫ ືອມກັນ………..…4 2) ຊໍ ່ດອກຫອ້ ຍ…………………………………………………….…... B.racemosa ຊໍ ່ດອກຕັ ້ງ……………………………………………………….….…………3 3) ແສກກີບລ້ຽງຍາວຫ າຍກວ່ າ 2 cm………………………………….…… B.asiatica ແສກກີບລ້ຽງຍາວໜ້ອຍກວ່ າ 2 cm……………………….…..… B.khaoluangensis 4) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ມີປີກ………………………………..……………..5 ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ບໍ ່ມີປີກ……………………………..………………6 5) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍມີຂົນ ແລະໃບຍາວຫ າຍກວ່ າ 30 cm……….……….B.augusta ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍຜິວກ້ຽງ ແລະ ໃບຍາວໜ້ອຍກວ່ າ………….……B.scortechinii 6) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ມີກ້ານດອກຍ່ ອຍ……………………….……………7 ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ບໍ ່ມກ້ານ ີ ດອກຍ່ ອຍ…………………….…….………10 7) ຊໍ ່ດອກຕັ ້ງແລະຮງັໄຂ່ມີຫ າຍກວ່ າ 7 ໜ່ວຍຕໍ ່ຫອ້ງ (10-14)........................B. pauciflora

45 ຊໍ ່ດອກຫ້ອຍ ແລະ ຮັງໄຂ່ມີໜ້ອຍກວ່ າ 7 ໜ່ ວຍຕໍ ່ຫ້ອງ (1-5)…………..……...………8 8) ໃບຍາວຫ າຍກວ່ າ 35 cm……………………………………...…. B.macorocarpa ໃບຍາວໜ້ອຍກວ່ າ 35 cm……………………………………………..……….9 9) ຖານໃບບໍ ່ ເປັນຄີແລະ ດອກຍາວ 5,5-10 ມມ, ກວ້າງ 2,5-6 ມມ……..…B.acutangula ຖານດອກເປັນຄີແລະ ດອກຍາວ 12-12,5 ມມ,ກວ້າງ 7,5-11,5 ມມ………. B.longipes 10) ຖານດອກຮູບຖ້ວຍເມື ່ອແຫ້ງມີເສັນ້ຜ່ າສູນກາງໜ້ອຍກວ່ າ 3 ມມ.................B.acutangula ຖານດອກຮູບຖ້ວຍເມື ່ອແຫ້ງມີເສັນ້ຜ່ າສູນກາງຫ າຍກວ່ າ 3 ມມ……………………..11 11) ຖານດອກຮູບຖ້ວຍຜິວກ້ຽງ………………………….…..……..… B.macrostachya ຖານດອກຮູບຖ້ວຍມີຂົນ……………………………………............…. B.augusta 1.2. ຮູບວິຖານແບບສະຫ ຽງ (yoked key ro indented key) ເປັນຮູບວິຖານທີ ່ ຂຽນຖັດກນັ ເຊັ ່ນ: ຮູບວິ ຖານຈາໍ ແນກສະກຸນໄມຈ້ກິ ເຊິ ່ ງດດັແປງມາຈາກ Chantaranathai (1995) ດັ ່ງລ່ ຸມນີ ້ : 1) ວົງກີບເຊື ່ອມຕິດກັນຄ້າຍຄືໝວກ ແລະ ແຍກອອກເປັນສ່ວຍໃນຂະນະທີ ່ດອກບານ 2) ຊໍ ່ດອກຫອ້ ຍ…………………...…………………………………………... B. racemosa 2) ຊໍ ່ດອກຕັ ້ງ 3) ແສກກີບລ້ຽງຍາວຫ າຍກວ່ າ 2 cm……………………………………..……. B. asiatica 3) ແສກກີບລ້ຽງຍາວໜ້ອຍກວ່ າ 2 cm……..….……………………..… B. khaoluangensis 1) ວງົກບິລຽ້ງບໍ ່ ເຊື ່ອມຕດິກນັຄາ້ຍຄໝື ວກ ແລະ ແສກກີບລ້ຽງຊ້ອນເຫ ືອມກັນ 4) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ມີປີກ 5) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍມີຂົນ ແລະ ໃບຍາວຫ າຍກວ່ າ 30 cm…………..…B. augusta 5) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍຜິວກ້ຽງ ແລະ ໃບຍາວໜ້ອຍກວ່ າ……………. B. scortechinii 4) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ບໍ ່ມີປີກ 6) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ມີກ້ານດອກຍ່ ອຍ 7) ຊໍ ່ດອກຕັ ້ງຮງັໄຂ່ມີຫ າຍກວ່ າ 7 ໜ່ວຍຕໍ ່ຫອ້ງ (10-14)........................B. pauciflora 7) ຊໍ ່ດອກຫ້ອຍ ແລະ ຮັງໄຂ່ມີໜ້ອຍກວ່ າ 7 ໜ່ ວຍຕໍ ່ຫ້ອງ (1-5) 8) ໃບຍາວຫ າຍກວ່ າ 35 cm…………..……………….…. B. macorocarpa 8) ໃບຍາວໜ້ອຍກວ່ າ 35 cm 9) ຖານໃບບໍ ່ ເປັນຄີດອກຍາວ 5,5-10 ມມ,ກວ້າງ 2,5-6 ມມ........B. acutangula 9) ຖານດອກເປັນຄີດອກຍາວ 12-12,5 ມມ,ກວ້າງ 7,5-11,5 ມມ…….B. longipes 6) ຖານດອກເປັນຮູບຖ້ວຍ ແລະ ບໍ ່ມກ້ານ ີ ດອກຍ່ ອຍ 10) ຖານດອກຮູບຖ້ວຍເມື ່ອແຫ້ງມີເສັນ້ຜ່ າສູນກາງໜ້ອຍກວ່ າ 3 ມ..B.acutangula 10) ຖານດອກຮູບຖ້ວຍເມື ່ອແຫ້ງມີເສັນ້ຜ່ າສູນກາງຫ າຍກວ່ າ 3 ມມ 11) ຖານດອກຮູບຖ້ວຍຜິວກ້ຽງ……………………. B. macrostachya 11) ຖານດອກຮູບຖ້ວຍມີຂົນ………………....................…. B.augusta

46 ຮູບວຖິ ານທງັສອງແບບນີມ້ ລີກັ ສະນະທີ ່ ແຕກຕ່າງກນັ ຢ່ ູທີ ່ ການວາງຮູບແບບ, ໃນນັນ້ ຄໍາຂື ້ນຕົນ້ ຂອງແຕ່ລະຄ່ ູ (couplet ຫ ືpaired choice) ຂອງຮູບວິຖານແບບຂະໜາກຈະຂຽນຕິກັນ ຫ ືໃກ້ກັນແຕ່ ໃນຮູບວິຖານແບບ ສະຫ ຽງນັນ້ ແຕ່ ລະຄ່ ູຈະແຍກຫ່ າງຈາກກັນ, ເຊິ ່ ງໃນແຕ່ ລະແບບກໍ ່ ມີປະໂຫຍດໃນຕົວເອງແລວ້ ແຕ່ ວ່ າຜູໃ້ ຊຈ້ ະ ສະດວກ ຫ ືຊີ ້ນເຄຍີກບັ ແບບໃດ, ແນວໃດກໍຕາມເມື ່ອປຽບທຽບຮູບວິຖານທັງສອງແບບຈະພົບວ່ າຜົນໄດ້ຮັບໃນ ການວິດຄາະພືດໄດ້ຄືກັນ, ເຊິ ່ ງຫາກວ່າຮູບວຖິ ານຊະນດິມຈີ ໍານວນຄ່ ູຂອງລກັ ສະນະຫ າຍຄ່ ູເພີ ່ ນມກັ ນຍິມົ ໃຊຮູ້ບວິ ຖານແບບຂະໜານເພາະຈະເຮັດໃຫປ້ ະຫຍດັ ເນື ້ອທີ ່ ຂອງໜາ້ເຈຍ້ເຊັ ່ ນ: ຮູບວິຖານໃນວາລະສານຂອງຄິວ (Kew Bulletin), ສ່ ວນໜັງສືພືດສາດຂອງໄທ (Flora of Thailand) ແມ່ ນໃຊ້ຮູບວິຖານແບບສະຫ ຽງ. 2. ການສາ້ງຮູບວຖິ ານ ເມື ່ອຜູ້ທີ ່ ສຶກສາໄດ້ຕົວຢ່ າງພືດຫ າຍຊະນິດແລ້ວມີຄວາມຕ້ອງການຈະສ້າງຮູບວີຖານ, ຕອ້ ງດໍາເນນີຕາມຂັນ້ ການສາ້ງດັ ່ງນີ ້ : 1.1. ສຶກສາລັກສະນະຕ່ າງໆຂອງກຸ່ ມພດືທີ ່ນໍາມາສກຶ ສາ 1.2. ສາ້ງຕາຕະລາງປຽບທຽບຄວາມແຕກຕ່າງລະຫວ່າງພດື ເຫ ົ ່ານັນ້ 1.3. ຂຽນຮູບວິຖານໂດຍແບ່ ງລັກສະນະອອກເປັນຄູ່ ໆ ແລະ ກ່າວເຖງິລກັ ສະນະດຽວກນັນັນ້ ແຕ່ຕອ້ງໃຫ້ ມີຄວາມແຕກຕ່າງກນັຈິ ່ ງຈະສາມາດເຮດັ ໃຫພ້ ດືແຍກອອກເປັນ 2 ກ່ ຸມໄດເ້ຊັ ່ນ: 1) ໃບດຽວ……………………………………………………. 1) ໃບປະສົມ………………………………………………….... 2) ກບິດອກເຊື ່ອມກນັ………………………………………. 2) ກີບດອກແຍກກັນ………………………………………. 3) ເກສອນຜູ້ມີ6 ອັນ…………………………………………… 3) ເກສອນຜູ້ມີ12 ອັນ…………………………………………… 4) ຮັງໄຂ່ ຢູ່ ເທິງວົງກີບ………………………………………. 4) ຮັງໄຂ່ ຢູ່ ກ້ອງວົງກີບ……………………………………… 1.4. ຄໍາຂື ້ນຕົນ້ (lead) ຂອງລກັ ສະນະທີ ່ ໃຊໃ້ນແຕລ້ ະຄ່ ູຕອ້ ງໃຊລ້ ກັ ສະນະດຽວກນັ ແລະ ລກັ ສະນະທີ ່ ໃຊ້ ຕອ້ງບໍ ່ ໃຫຫ້ າຍລກັ ສະນະ, ໃນນັນ້ການໃຊໜ້ ອ້ ຍລກັ ສະນະຕອ້ງໃຫຄ້ ວບຄຸມພຽງພໍທີ ່ຈະຕດສິນໃຈໄດ້ ັ . 1.5. ລກັ ສະນະທີ ່ ກ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ຂະໜາດຕອ້ ງຊດັ ເຈນ ແລະ ຄວນບອກຂະໜາດທີ ່ ແນ່ນອນເຊັ ່ນ: ໃບກວ້າງ 2 mm ຫ ືໃບກວ້າງ 5 cm ແລະ ຫາກເປັນຊ່ ວງໄລຍະຂອງຄວາມຍາວສາມາດຂຽນໄດດ້ ັ ່ງນີ ້ໃບກວາ້ງ 2-4 cm ເປັນ ຕົນ້ , ໃນນັນ້ ບໍ ່ ຄວນໃຊລ້ ກັ ສະນະທີ ່ ກໍາລວມເຊັ ່ນ: ໃບກວ້າງກັບໃບແຄບເພາະວ່ າຈະເຮັດໃຫ້ຕັດສິນໃຈໄດ້ຍາກວ່ າ ຂະໜາດມຂີະໜາດເທົ ່າໃດຈິ ່ ງວ່າກວາ້ງ ແລະ ຂະໜາດເທົ ່າໃດຈິ ່ ງວ່າແຄບເປັນຕົນ້. 1.6. ໃນກໍລະນທີ ີ ່ ພດືມດີອກເພດຜູ້ແລະ ເພດແມ່ ຢູ່ ຕ່ າງດອກ ຫ ືຕ່າງຕົນ້ ກນັ ຕອ້ງສາ້ງຮູບວຖິ ານທີ ່ ໃຊດ້ ອກ ເພດຜູ້ແລະ ຮູບວິຖານທີ ່ ໃຊດ້ ອກເພດແມ່ເພື ່ອສະດວກໃນການວິເຄາະ, ເຊິ ່ ງກໍລະນນີ ີ ້ສາມາດໃຊໄ້ດໃ້ນກໍລະນທີ ີ ່ ໃຊ້ ດອກຊະນດິໃດຊະນດິໜຶ ່ ງເທົ ່ານັນ້

47 ຕາຕະລາງ 3.1: ຕວົຢ່ າງການສາ້ງຮູບວຖິ ານຂອງພດືທີ ່ມດີອກ ພືດ ລັກສະນະ ໝາກມ່ ວງ ຕົນ້ຫາງຍູງ ຕົນ້ ຝາງແດງ ເຕັງ ລັກສະນະນິໄສ ພດືຢືນຕົນ້ ພດືຍນືຕົນ້ ພືດພຸ່ ມ ພດືຍນືຕົນ້ ຊະນິເຂອງໃບ ດ່ ຽວ ປະສົມ ປະສົມ ດ່ ຽວ ການລຽງຕົວຂອງໃບ ສະຫ ັບ ສະຫ ັບ ສະຫ ັບ ສະຫ ັບ ໝາກ ບໍ ່ມີປີກ ບໍ ່ມີປີກ ບໍ ່ມີປີກ ມີປີກ ເມື ່ອກວດສອບຈາກຕາຕະລາງຂໍມູນ້ ພົບວ່ າ: ແຕ່ລະລັກສະນະສາມາດແຍກພືດອອກເປັນ 2 ກ່ ຸມໄດຍ້ ກົ ເວັນ້ ລັກສະນະການຈັດລຽງຂອງໃບ, ດັ ່ງນັນ້ ລັກສະນະນີ ້ຈິ ່ ງໃຊໃ້ ນການຈໍາແນກບໍ ່ ໄດຕ້ ອ້ ງຕັດຖີ ້ມ, ສະນັນ້ ຈາກ 3 ລກັ ສະນະທີ ່ນໍາມາສກຶ ສານີ ້ສາມາດນໍາໄປສາ້ງຮູບວຖິ ານໄດດ້ ັ ່ງນີ ້ : 1) ລັກສະນະວິໄສ: ສາມາດແບ່ ງພືດໄດ້ເປັນ 2 ກຸ່ ມໄດ້ແກ່ : ກຸ່ ມພືດຢືນຕົນ້ (ຕົນ້ ໝາກມ່ ວງ: ຕົນ້ ຫາງຍູງ ແລະ ເຕັງ) ແລະ ກຸ່ ມພືດພຸ່ ມ (ຕົນ້ ຝາງແດງ). 2) ຊະນິດຂອງໃບ: ສາມາດແບ່ ງພືດອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມໄດ້ແກ່ : ກ່ ຸມພືດທີ ່ ມີໃບແບບໃບດ່ ຽວ (ຕົນ້ ໝາກ ມ່ ວງ ແລະ ເຕັງ) ແລະ ກຸ່ ມພືດທີ ່ມີໃບແບບປະສົມ (ຕົນ້ຫາງຍູງ ແລະ ຕົນ້ ຝາງແດງ). 3) ໝາກ: ສາມາດແບ່ ງພືດອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມໄດ້ແກ່ : ກຸ່ ມໝາກມີປີກ (ເຕັງ) ແລະກ່ ຸມໝາກບໍ ່ມປີີກ (ໝາກ ມ່ ວງ, ຕົນ້ຫາງຍູງ ແລະ ຕົນ້ ຝາງແດງ). ໃນການຂຽນຮູບວຖິ ານນັນ້ຈະສາມາດເລອືກເອາົລກັ ສະນະໃດມາຂຽນກ່ອນກໍ ່ ໄດເ້ຊັ ່ນ: ແບບທີ1: a) ໃບດ່ ຽວ ……………………………………..b ໃບປະສົມ…………………………………….c b) ໝາກມີປີກ…………………………………...ເຕັງ ໝາກບໍ ່ມີປີກ………………………………….ໝາກມ່ ວງ c) ພືດຢືນຕົນ້ …………………………………….ຕົນ້ ຫາງຍູງ ພືດພຸ່ ມ……………………………………….ຕົນ້ ຝາງແດງ ແບບທີ2: a) ໝາກມີປີກ……………………………………ເຕັງ ໝາກບໍ ່ມີປີກ………………………………….b b) ພືດພຸ່ ມ………………………………………..ຕົນ້ ຝາງແດງ ພືດຢືນຕົນ້ …………………………………….c c) ໃບດ່ ຽວ………………………………………ໝາກມ່ ວງ ໃບປະສົມ………………………………………ຕົນ້ ຫາງຍູງ ແບບທິ3: a) ພືດພຸ່ ມ…………………………………………ຕົນ້ ຝາງແດງ ພືດຢືນຕົນ້ ………………………………………b b) ໃບດ່ ຽວ………………………………………...c ໃບປະສົມ………………………………………ຕົນ້ ຫາງຍູງ c) ໝາກມີປີກ……………………………………..ເຕັງ ໝາກບໍ ່ມີປີກ……………………………………ໝາກມ່ ວງ

48 ນອກນັນ້ການສ້າງຮູບວິຖານຍັງສາມາດສາ້ງໃນຮູບແບບອື ່ນໆໄດອ້ ກີ ເພາະວ່າຍິ ່ ງສກຶ ສາຫ າຍລກັ ສະນະເທົ ່າໃດ ກໍ ່ ເປັນການເພີ ່ມໂອກາດທີ ່ຈະສາ້ງຮູບວຖິ ານໄດຫ້ າຍເທົ ່ານັນ້ ຈາກຕວົ ຢ່ າງການຈດັ ຮູບວິຂາ້ງເທິງນີ ້ , ສາມາດນໍາມາຂຽນອອກເປັນແຜນວາດໄດກ້ ໍ ່ ເພື ່ ອເຮັດໃຫເ້ຂົ ້າໃຈໄດ້ ງ່າຍຂື ່ນດັ ່ງລາຍລະອຽດລ່ ຸມນີ ້ :

49 3. ການໃຊຮູ້ບວຖິ ານ ເມື ່ອນໍາເອາົຕວົ ຢ່ າງພດືທີ ່ ຮູຈ້ ກັ ມາວເິຄາະ ແລະ ຊອກຫາຊື ່ນັນ້ ວທິ ທີ ີ ່ ດໄີດແ້ກ່ : ການວິເຄາະພືດໂດຍໃຊ້ຮູບວິ ຖານເຊິ ່ ງມຂີ ັນ້ຕອນໃນການໃຊດ້ ັ ່ງນີ ້ : 3.1. ພືດທີ ່ ນໍາມາວິເຄາະຕອ້ ງສົມບູນທີ ່ ສຸດເທົ ່ າທີ ່ ຈະເຮັດໄດ, ້ຄວນມີການບັນທຶກລັກສະນະຂອງພືດທີ ່ ຕອ້ງການສກຶ ສາເຊັ ່ນ: ລັກສະນະວິໄສ, ໃບ, ດອກ, ໝາກ ແລະ ເມັດ ແລະ ສະພາບນິເວດວິທະຍາຂອງພືດອີກດ້ວຍ, ໃນນັນ້ ຄວນໃຊຕ້ ົວຢ່ າງພດືສົດເພາະຈະເປັນການດີກວ່າການໃຊພ້ ດືແຫງ້, ແຕ່ ຖ້າເປັນຕົວຢ່ າງແຫ້ງຄວນຈະມີລາຍ ລະອຽດຕ່າງໆເຊັ ່ນ: ສີຂອງພາກສ່ ວນຕ່ າງໆ, ສິຂອງດອກ ແລະ ກິ ່ນເປັນຕົນ້ . ໃນການວິເຄາະພືດບາງຕະກຸນຈໍາເປັນ ຕ້ອງໃຊ້ລັກສະນະຂອງໝາກຈິ ່ ງຈະສາມາດກວດສອບໄດໄ້ດແ້ກ່: ການວິເຄາະຕະກຸນຜັກຊີແລະ ຕະກຸນຜັກ. 3.2. ຕ້ອງຮູ້ຈັກສັບສະເພາະທາງພືດສາດ (botanical terminology) ເພາະວ່ າຮູບວິຖານນັນ້ ໃຊ້ສັບສະ ເພາະ, ດັ ່ງນັນ້ ຜູທ້ ີ ່ ຈະສຶກສາຕອ້ ງສາ້ງຄວາມຄຸນ້ ເຄີຍກບັ ຄໍາສັບ ແລະ ຄໍາສັບເຫ ົ ່ານີມ້ ີຮາກສັບມາຈາກພາສາຕ່າງໆ ໄດ້ແກ່ : ພາສາລາຕິນ, ເກ ັກ ແລະ ພາສາອັງກິດ, ສະນັນ້ເມື ່ອພບົ ເຫັນຄໍາສບັ ຕອ້ ງສກຶ ສາໃຫເ້ຂົ ້າໃຈ ແລະ ຮັບຮູ້ເຖິງ ຄວາມໝາຍທີ ່ ກ່ ຽວຂອ້ງກບັລກັ ສະນະພດືວ່າມລີກັ ສະນະຄແືນວໃດ. ສບັທາງພດືສາດນີ ້ສາມາດສກຶ ສາໄດຈ້າກໜງັສື Botanical Latin ທີ ່ ລວບລວມໂດຍ ສະເທີນ (William Thomas Stern, 1911) ແລະ ໜັງສືສັບພືດສາດ ອັງກິດ-ໄທສະບັບຣາດຊະບັນດິດຍະສະຖານ. 3.3. ການເລອືກໃຊຮູ້ບວຖິ ານນັນ້ ຕອ້ ງເລອືກຮູບວຖິ ານທີ ່ ກງົກບັ ຈດຸ ປະສງົ ແລະ ຜູ້ສຶກສາຕ້ອງໄດ້ຄໍານຶງເຖິງ ແຫ່ ງທີ ່ ພບົຕວົ ຢ່ າງພດືທີ ່ສກຶ ສານັນ້ ວ່າໄດມ້ າຈາກໃສ, ສົມມຸດວ່ າໄດ້ຕົວຢ່ າງພືດມາຈາກພາກຕາເວັນອອກສ່ ຽງເໜືອກໍ ເລອືກໃຊໜ້ ງັສທື ີ ່ ກ່ ຽວກບັ ພນັ ພດືໃນພາກນີ ້ , ແຕ່ຖາ້ບໍ ່ມໜີ ັງສດື ັ ່ງກ່າວກໍຄວນໃຊຫ້ ງັສກື່ ຽວກບັ ພນັ ໄມຂ້ ອງປະເທດ ນັນ້ ໆ ແລະ ຖ້າໜັງສືນີ ້ບໍ ່ ກ່ ຽວຂອ້ ງກັບພືດທີ ່ ສຶກສາກໍ ່ ຄວນໃຊໜ້ ັງສືພັນພືດໃນພູມີພາກອິນໂດຈີນ (Flora Générale de L'Indo-chine) ຫ ືພັນພືດໃນເຂດບ ີຕີສອິນເດຍ ແລະ ພະມ້າ (Flora of British India).

50 3.4. ດໍາເນີນການວິເຄາະພດື ໂດຍໃຊຮູ້ບວຖິ ານໂດຍການນໍາຕວົ ຢ່ າງທີ ່ ຕອ້ ງການສດຶ ສາມາກວດສອບກບັ ຮູບ ວຖິ ານທີ ່ ເລືອກໄວ, ້ຈາກນັນ້ ກໍ ່ດໍາເນນີການກວດສອບຕາມຮູບວຖິ ານເຊິ ່ ງປຽບທຽບລັກສະນະເປັນຄ່ ູໆເຊັ ່ ນ: ກີບ ດອກແຍກ ຫ ືກບີດອກເຊື ່ອມຕດິກນັ , ໃບມີຂົນ ຫ ືໃບກ້ຽງ, ໃບດ່ ຽວ ຫ ືໃບປະສມົ ເປັນຕົນ້. 3.5. ການກວດສອບຊື ່ວິທະຍາສາດ, ເມື ່ອໄດຊ້ ື ່ ຂອງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວິຖານທີ ່ ສກຶ ສາແລວ້ ກໍ ່ຕອ້ ງນໍາເອົາ ພດື ໄປກວດສອບກບັ ລກັ ສະນະຂອງພດືທີ ່ ໄດບ້ ນັ ຍາຍໄວໃ້ນໜັງສທື າງອະນຸກມົ ວຖິ ານພດືວ່າກງົກນັ ຫ ືບໍ ່ , ຖ້າລັກ ສະນະຂອງພືດກົງກັບລາຍລະອຽດໃນໜັງສືນັນ້ ກໍ ່ ສະແດງວ່ າການວິເຄາະນັນ້ ຖືກຕອ້ ງ ຫ ືອາດຈະນໍາເອົາໄປ ປຽບທຽບກັບຕົວຢ່ າງພັນໄມ້ແຫງ້ທີ ່ຮບັຮູມ້ າແລວ້ເພື ່ອເປັນການຢືນຢັນວ່າໄດດ້ໍາເນນີການຢ່ າງຖກື ຕອ້ງ. V. ໜງັສທາງ ື ອະນຸກມົ ວຖານ ິ ພດື ໃນການສກຶ ສາທາງອະນຸກມົ ວຖິ ານພດືນີ ້ , ໜງັສທື ີ ່ ນກັ ອະນຸກມົ ວຖິ ານພດື ໄດຂ້ ຽນໄວນ້ ັນ້ ມຈີໍາເປັນຢ່ າງຍິ ່ ງທີ ່ ຈະຕ້ອງໄດ້ສຶກສາ, ເຊິ ່ ງມໜັງສື ີ ທີ ່ສໍາຄັນດັ ່ງນີ ້ : 1. ໜັງສືດັດຊະນີ(Index) ເປັນໜັງສືທີ ່ ລວບລວມຊື ່ພນັ ພດືຊະນດິຕ່າງໆໂດຍລຽງຕາມລໍາດບັ ອກັ ສອນຊື ່ ສະກຸນ, ເຊິ ່ ງແຕ່ລະຊື ່ສະກຸນກໍລຽງຕາມລະດບັອກັ ສອນຊື ່ຊະນດິ, ມຊີ ື ່ຂອງຜູທ້ ີ ່ຕັ ້ງຊື ່ວທິ ະຍາສາດ, ວນັທີ ່ຕພີມິ ວ່າລງົ ໃນໜງັສຫື ຍງັພອ້ມກບັມຊີ ື ່ພອ້ງຂອງພດື ແລະ ຖິ ່ນກໍາເນດີຂອງພດືນັນ້ເຊັ ່ນ: Index of Kewensis ເປັນຕົນ້. 2. ໜັງສືທົບທວນພັນພືດລະດັບໂລກ (Monograph) ເປັນໜັງສືທີ ່ ບັນລະຍາຍພັນພືດສະເພາະຕະກຸນໃດ ໜຶ ່ ງ ຫ ືສະກຸນໃດໜຶ ່ ງທີ ່ ຄອບຄຸມທົ ່ ວໂລກ, ເຊິ ່ ງໜັງສືນີ ້ໄດບ້ ັນລະຍາຍຢ່ າງລະອຽດໃນດາ້ນຕ່ າງໆຂອງພືດເຊັ ່ ນ: ລັກສະນະທາງສັນຖານວິທະຍາ, ຈຸລັງວິທະຍາ, ກາຍະວິພາກສາດ, ພຶກສາເຄມີ, ພູມສາດຂອງພືດ ແລະ ນິເວດ ວທິ ະຍາຕວົຢ່ າງເຊັ ່ນ: ໜັງສືMonograph of Utricularia ໂດຍເທຍ໌ເລີຣ໌(Taylor) ເປັນຕົນ້. 3. ໜັງສືທົບທວນພັນພືດລະດັບເຂດ (Revision) ເປັນໜັງສືທີ ່ ຄ້າຍຄືກັບໜັງສືທົບທວນພັນພືດລະດັບ ໂລກ, ແຕ່ໜງັສນື ີ ້ຈະສກຶ ສາພນັ ພດືສະເພາະໃນລະດບັ ເຂດພູມມສິ າດ ຫ ືປະເທດ, ເຊິ ່ ງການບນັ ລະຍາຍລກັ ສະນະ ຂອງພດືສັນ້ ກວ່າ ແລະ ມກັ ຈະກ່າວເຖິງລກັ ສະນະທີ ່ ເດັ ່ນຂອງພືດນັນ້ , ແຕ່ ໃນສ່ ວນທີ ່ ຄກື ບັ ໜັງສທື ົບທວນພນັ ພືດ ລະດັບໂລກນັນ້ ມີຄືມີຮູບແຕມ້ ລາຍເສັນ້ ຂອງພືດເຊັ ່ ນ: Revision of Barringtonia in Thailand ໂດຍ ດຣ. ປຣະນອມ ຈັນທະຣະໂຍໄທ ເປັນຕົນ້. 4. ໜງັສລື າຍຊື ່ພດື (Conspectus) ເປັນໜັງສືທີ ່ ຄ້າຍຄຶກັບໜັງສືທົບທວນພັນພືດລະດັບເຂດ, ເຊິ ່ ງມກີ ານ ລວບລວມລາຍຊື ່ພືດ, ໃນນັນ້ ອາດຈະມີຊື ່ພ້ອງ ຫ ືຄໍາບັນຍາຍສັນ້ ໆ ແລະ ໂດຍປົກກະຕິແລ້ວແມ່ ນບໍ ່ມີຄໍາບັນຍາຍ ລັກສະນະ, ນອກຈາກນີ ້ຈະມລີາຍລະອຽດຂອງເຂດການແພ່ ກະຈາຍພນັ ອກີ ດວ້ ຍເຊັ ່ນ: Species Plantarum ເປັນ ຕົນ້. 5. ຫ ັງສືສະຫຸ ບລາຍຊື ່ພືດ (Synopsis) ເປັນໜັງສືທີ ່ ລວບລວມລາຍຊື ່ ພດື ແລະ ບັນຍາຍລັກສະນະຂອງ ພດືສັນ້ໆວ່າມຄີວາມແຕກຕ່າງຈາກຊະນດິອື ່ນໆຄແືນວໃດ. 6. ໜັງສືພັນພຶກສາຊາດ (Flora) ເປັນໜັງສືທີ ່ ນັກອະນຸກົມວິຖານພືດສ້າງຂື ້ນ ເຊິ ່ ງປະກອບດວ້ ຍການ ຈໍາແນກພືດເປັນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຕ່ າງໆຈົນເຖິງຊະນິດ ຫ ືພັນ, ມີຊື ່ ວິທະຍາສາດ, ຊື ່ ພອ້ ງ, ບັນຍາຍ ລັກສະນະ, ຮູບວິຖານ, ການກະຈາຍພັນ ແລະ ສະພາບນິເວດວິທະຍາ. ໜງັສນື ີ ້ໄດລ້ ວບລວມພນັ ພດືໃນບໍລເິວນໃດ ໜຶ ່ ງໃນແຕ່ລະພື ້ນທີ ່ ອາດຈະເປັນແຂວງ, ປະເທດ ຫ ືເຂດໃດໜຶ ່ ງຂອງໂລກ ແລະ ໜງັສນື ີມ້ ກັ ຈະສກຶ ສາກ່ ຽວກບັ ພດື ດອກເຊັ ່ນ: ໜັງສືFlora of Thailand, Flora of Java ແລະ Flora of Malesiana ເປັນຕົນ້.

51 7. ຄູ່ມື(Manual ຫ ືHandbook) ເປັນໜງັສທື ີ ່ ຂຽນບນັ ລະຍາຍລກັ ສະນະຂອງກ່ ຸມພດືນັນ້ ແລະ ມີການ ແບ່ງກ່ ຸມຍ່ອຍຕໍ ່ ໄປ, ນອກຈາກນີ ້ອາດມກີ ານກະຈາຍພນັ , ວິທີການເພາະປູກເຊັ ່ນ: ໜັງສືManual of Cultivated Plants ຂອງ ໄບເລ (L.H. Bailey) ທີ ່ ເປັນໜັງສືກ່ ຽວກັບພືດປູກຂອງສະຫາລັດອາເມລິກາ ແລະແຄນາດາເຊິ ່ ງ ສາມາດນໍາໜງັສນື ີມ້ າກວດສວບກບັພດືທີ ່ນໍາມາຈາກສອງປະເທດນີ ້ໄດ.້ 8. ວາລະສານວິຊາການ (Bulletin ຫ ືJournal) ເປັນໜັງສືທີ ່ ລວບລວມຜົນງານການວິໄຈໃໝ່ ໆເຊັ ່ ນ: Kew Bulletin, Botanical Journal of the Linnean Society, Thai Forest Bulletin (Botany), The Gardens' Bulletin Singapore, Australian Journal of Botany, Journal of Arnold Arboretum, Novon, Phytologia ແລະ Nordic Journal of Botany ເປັນຕົນ້.

52 ບດົທ ີ4 ການຕັ ້ງຊື ່ພດື (Plant Nomenclature) ການຕັ ້ງຊື ່ວທິ ະຍາສາດ (Plant Nomenclature) ເປັນສິ ່ ງສໍາຄນັ ປະການໜື ່ ງໃນການສກຶ ສາທາງອະນຸກມົ ວິ ຖານພືດທີ ່ ສຶກສາກ່ ຽວຫ ັກເກນ, ກົດ ແລະ ຂໍບ້ ັງຄບັ ກ່ ຽວກບັ ຊືລະການຕັ ້ງຊື ່ ວທິ ະຍາສາດ. ໃນນັນ້ ຊື ່ວິທະຍາສາດ (scientific name) ຕ້ອງເປັນຊື ່ທີ ່ ຕັ ້ງຂື ້ນຕາມຫ ັກເກນການຕັ ້ງຊື ່ ແລະ ເປັນທີ ່ ຍອມຮບັ ຂອງນາໆຊາດທົ ່ວໂລກອກີ ດ້ວຍ. ❖ ສາເຫດທີ ່ຕອ້ງມກີ ານຕັ ້ງຊື ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພດືໃຫເ້ປັນສາກນົ ເພາະວ່າ: 1. ໃນແຕ່ ລະຊາດ ຫ ືແຕ່ລະທອ້ງຖິ ່ນນັນ້ເອີ ້ນຊື ່ພດືຊະນດິດຽວກນັແຕ່ບໍ ່ຄກຶ ນັ ເຊັ ່ນ: ໝາກນັດເປັນຊື ່ ເອີ ້ນທີ ່ ໃຊ້ໃນສ.ປ.ປລາວ ແຕ່ ໃນປະເທດໄທພດັ ເອີ ້ນວ່ າໝາກສບັ ປະຣົດ ຫ ືໝາກຫ່ ຸງເປັນພາສາກາງທີ ່ ໃຊໃ້ນ ສ.ປ.ປລາວ ແຕ່ ໃນປະເທດໄທເ້ອີ ້ນວ່າມະລະກໍ(ຮູບທີ 4.1), ນອກນັນ້ ໃນປະເທດເຮາົກໍຍງັມຊີ ື ່ ເອີ ້ນພດືບາງຊະນດິທີ ່ບໍ ່ ຄກື ນັທງັ ທີ ່ ເປັນພດືຊະນດິດຽວກນັ ເຊັ ່ນ: ໝາກເຜດັ ເປັນພາສາການທີ ່ ໃຊໃ້ນທົ ່ວປະເທດແຕ່ທາງພາກໄຕເ້ອີ ້ນວ່າ ໝາກພກິ , ສ່ວນພາກເໜອືເອີ ້ນວ່າໝາກເອອືດ. ໝາກນັດ ໝາກຫຸ່ ງ ຮູບ 4.1. ສະແດງລັກສະນະຂອງພືດຊະນິດບາງຊະນດິມຊີ ື ່ ເອີ ້ນຕ່າງກນັ (ທີ ່ມາ http://goldmanceylon.com/product/pinapples#sthash.xFy7lt13.dpbs ແລະ https://www.shutterstock.com/video/clip-12313274-papaya-carica-l) 2. ພືດຕ່າງຊະນດິ ກັນແຕ່ມີຊື ່ ທອ້ ງຖິ ່ ນ ຫ ືຊື ່ທີ ່ ເອີ ້ນຊໍ ້າກັນ, ເຊິ ່ ງເປັນສາເຫດໜຶ ່ ງທີ ່ ເຮັດໃຫເ້ກີດຄວາມ ເຂົ ້າໃຈຜດິ ໄດເ້ຊັ ່ນ: ຫູປາຄໍ ່ (Acalypha sp) ທີ ່ ເປັນພືດພຸ່ ມນ້ອຍ, ມີໃບສີຂຽວ, ສີແດງ ຫ ືໃບດ່ າງ, ດອກເກີດເປັນ ຊໍ ່ ແບບຫ່ງກະຮອກ ແລະ ດອກແຍກເພດເຊິ ່ ງນຍິມົ ປູກເປັນພດືປະດບັ ແລະ ເປັນພດືທີ ່ ຢ່ ູໃນຕະກຸນນໍ ້ານມົ ລາດຊະ ສີ, ກບັຫູປາຄໍ ່ (Emilia sp) (ຮູບທີ 4.2) ກໍເປັນພືດອີກຊະນິດໜຶ ່ ງທີ ່ ເປັນພືດລົມ້ ລຸກຂະໜາດນ້ອຍທີ ່ມີດອກເກີດ ເປັນຊໍ ່ ແບບຄອມໂພສດີ (composite) ເຊິ ່ ງເປັນວັດຊະພືດທີ ່ມີຢູ່ ທົ ່ວໄປ ແລະ ພດືຊະນດິນີ ້ຢ່ ູໃນຕະກຸນດາວເຮອື ງ. ນອກນັນ້ ໃນປະເທດເຮາົກໍ ່ມຊີ ື ່ ເອີ ້ນໃນລກັ ສະນະນີ ້ ເຊັ ່ນກນັຄ: ືໝາກຄໍທ້ າງພາກເໜອືມເີປືອກເປັນສອີດິ , ມີໃນຂະໜ າດນ້ອຍ ແລະ ມີລົດຊາດຫວານ ຫ ື ມັນ, ສ່ ວນໝາກຄໍທ້ າງພາກໃຕທ້ ີ ່ ມໃີນຂະໜາດໃຫຍ່ , ເປືອກເປັນສີຂຽວ ຫ ື ຂອ້ ນຂາ້ງເຫ ອືງເມື ່ອສຸກ ແລະຊີ ້ ເປັນສສີ ົມ້ ເຊິ ່ ງມລີດົຊາດທີ ່ສົມ້ ແລະ ອື ່ນໆ (ຮູບທີ 4.3 ).

53 ຮູບ 4.2. ສະແດງລັກສະນະຂອງພດືຕ່າງຊະນດິແຕ່ ໃນປະເທດໄທມຊີ ື ່ ເອີ ້ນຄກືນັວ່າຫູປາຄໍ ່ (ທີ ່ມາ https://en.wikipedia.org/wiki/Acalypha ແລະ https://commons.wikimedia.org/ wiki/File:Starr_070215- 4520_Emilia_sp..jpg) ຮູບ 4.3. ພືດຕ່ າງຊະນິດແຕ່ ໃນ ສປປ ລາວ ເອີ ້ນຄກື ນັ ໄດແ້ກ່ ໝາກຄໍ ້ (ທີ ່ມາ http://navithaifruit.blogspot.com/2011/03/blog-post_6257.html ແລະ https://en.wikipedia.org/wiki/Schleichera) ຄໍາວ່ າ: ໝາກນັດ ຫ ືໝາກສັບປະຣົດ, ໝາກຫຸ່ ງ ຫ ືໝາກມະລະກໍໝາກເຜັດ, ໝາກພິກ ແລະ ໝາກເອືອດ ແລະ ອື ່ ນໆ ເຊິ ່ ງຊື ່ ເຫ ົ ່ານີ ້ ເປັນຊື ່ທອ້ ງຖິ ່ ນ (local name) ຫ ືຊື ່ ພື ້ນເມອື ງ (vernacular name) ທີ ່ ເອີ ້ນສະເພາະໃນ ທ້ອງຖິ ່ນໃດໜຶ ່ ງເທົ ່ານັນ້. ດັ ່ງນັນ້ເມື ່ອມຫີ າຍຊື ່ຄແືນວນີ ້ຈິ ່ ງເຮດັ ໃຫກ້ ານສື ່ຄວາມເຂົ ້າໃຈກ່ ຽວກບັພດືຜດິພາດ, ສະນັນ້ ຈິ ່ ງຈໍາເປັນຕອ້ ງມີຊື ່ ກາງທີ ່ ໃຊໃ້ນທົ ່ ວໂລກເອີ ້ນວ່ າຊື ່ ວິທະຍາສາດ, ເຊິ ່ ງໃນການຕັ ້ງຊື ່ ວິທະຍາສາດນັນ້ ຕອ້ ງໃຊເ້ປັນ ພາສາລາຕິນທີ ່ ເປັນພາສາທີ ່ ບໍ ່ ໄດໃ້ຊໃ້ນປະຈຸບັນ ແລະ ພາສາລາຕິນມີລັກສະນະຄົງທີ ່ , ແນ່ ນອນ ແລະ ຮັດກຸມ, ສະນັນ້ພາສານີ ້ຈິ ່ ງເໝາະສມົ ທີ ່ຈະນໍາມາໃຊໃ້ນການຕັ ້ງຊື ່ພດື. ໃນສະໄໝກ່ ອນປະມານກາງສັດຕະວັດທີ18 ຊື ່ຂອງພດື ແມ່ນປະກອບດວ້ ຍຫ າຍຄໍາເຊິ ່ ງເປັນລະບບົຫ າຍຊື ່ (polynomial nomenclature) ເຊັ ່ ນ : ຫົ ວສິງໄຄມີຊຶ ່ ປະກ ອບ ດ້ວຍ 3 ຄໍ າວ່ າ Cymbopogon citrates odoratus ເປັນຕົນ້ . ໃນນັນ້ ພືດບາງຊະນດິ ກໍມຊີ ື ່ ປະກອບດວ້ ຍ 4-5 ເຊິ ່ ງເຮັດໃຫລ້ ະບົບນີມ້ ີຄວາມຫຍຸ່ງຍາກໃນ ການສຶກສາ, ຈືຈໍາ ແລະ ບໍ ່ມຫີ ກັ ເກນທີ ່ ແນ່ນອນໃນການຕັ ້ງຊື ່ , ສະນັນ້ ໃນການຕັ ້ງຊື ່ວທິ ະນາສາດຂອງພດືຈຶ ່ ງບໍ ່ ນຍິມົ ກັນ. ສະໄໝຕໍ ່ມາໄດມ້ ນີກັ ພດືສາດທີ ່ ພະຍາຍາມທີ ່ ຈະຫາຫ ກັ ເກນໃນການຕັ ້ງຊື ່ວທິ ະຍາສາດເຊັ ່ນ: ໂບແອັງໄດ້ສຶກ ສາພືດ ແລະ ລວບລວມຊື ່ ພອ້ ງປະມານ 5,000 ຊະນິດພ້ອມທັງບັນຍາຍລັກສະນະຕ່າງໆຂອງພືດດັ ່ງກ່າວ, ຕໍ ່ມາ ເຊີເລີ(Johann Heinrich Cherler, 1570-1610) ຜູທ້ ີ ່ ເປັນລູກເຂຍີ ໄດນ້ໍາເອາົຜນົ ງານຂອງໂບແອງັມາພມິ ໃນໜງັ

54 ສືHistoria Plantraum Universalis (1650) ເຊິ ່ ງມີຈໍານວນ 3 ເຫ ັ ້ມ, ເຊິ ່ ງຖືໄດ້ວ່ າເປັນກ້າວທໍາອິດໃນ ປະຫວດັ ສາດຂອງວງົການພດືສາດທີ ່ ເລີ ່ມມກີ ານກວດສອບລກັ ສະນະຂອງພດືຢ່ າງລະອຽດ, ນອກນັນ້ ກາສພາດທີ ່ ເປັນນ້ອງຊາຍຂອງໂບແອັງກໍໄດ້ພິມໜັງສືPinax Theatri Botanici (1623) ທີ ່ ລວບລວມຊື ່ພດືພອ້ ມທງັຊື ່ພອ້ ງ ປະມານ 6,000 ຊະນິດ ແລະ ໄດຕ້ ັ ້ງຊື ່ລະດບັ ຊະນດິທີ ່ ປະກອບດວ້ ຍສອງຄໍາໂດຍທີ ່ ຄໍາທໍາອດິຈະຂຽນຂື ້ນຕົນ້ ດວ້ ຍ ຕວົ ອກັ ສອນພມິ ໃຫຍ່ລະແດງເຖິງຊື ່ສະກຸນ (generic name), ສ່ ວນຄໍາທີສອງເປັນຄໍາບົງບອກຊະນິດ (specific epithet) ຈິ ່ ງຖືວ່ າເປັນລະບົບທະວີນາມ, ດັ ່ງນັນ້ ຊື ່ວິທະຍາສາດລະດັບຊະນິດ (specific name) ຈິ ່ ງປະກອບດ້ວຍ ຊື ່ສະກຸນ ແລະ ຄໍາບົງບອກຊະນິດ, ແຕ່ເນື ່ອງຈາກລະບົບຂອງກາສພາດບໍ ່ ໄດ້ວາງກົດເກນໃນການຕັ ້ງຊື ່ວິທະຍາສາດ ທີ ່ ແນ່ ນອນ, ສະນັນ້ ລະບົບນີ ້ຈິ ່ ງບໍ ່ ເປັນທີ ່ນຍິມົ ແຕ່ກໍສົ ່ງຜນົ ຕໍ ່ມາໃນສະໄໝລນິ ເນໄດນ້ໍາມາປະຍຸກໃຊ, ້ດັ ່ງນັນ້ ຈິ ່ ງຖໄືດ້ ວ່ າຜົນງານຂອງຕະກຸນໂບແອັງນີ ້ ເປັນປະໂຫຍດຕໍ ່ ນກັ ພືດສາດໃນລຸນ້ ຫ ັງຢ່ າງຫ ວງຫ າຍ, ເຊິ ່ ງໄດມ້ ນີກັ ພືດສາດອີກ ຫ າຍຄົນໄດ້ສຶກສາ ແລະ ພະຍາຍາມວາງເຫ ກັ ເກນໃນການຕັ ້ງຊື ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພດື ເຊັ ່ນ: ເທນິຟອດໄດຕ້ ັ ້ງຊື ່ພດືໃນ ລະດັບສະກຸນໄດ້ຫ າຍສະກຸນ ແລະ ຍັງຄົງໃຊ້ກັນໃນປະຈຸບັນໄດ້ແກ່: Acer, Betula, Salix, Verbena ເປັນຕົນ້. ສະໄໝລິນເນແມ່ ນໄດ້ສຶກສາຜົນງານຂອງນັກພືດສາດລຸ້ນກ່ ອນເຊັ ່ນ: ຜົນງານຂອງໂບແອັງ ແລະ ເທີນຟອດ ແລ້ວໄດ້ນໍາເອົາແນວຄວາມຄິດກ່ ຽວກັບລະບົບທະວີນາມມາໃຊ້, ເຊິ ່ ງລນິ ເນໄດ້ບັນຍາມລັກສະນະຂອງພືດລົງໃນໜັງ ສືCritica Botanica (1737) ແລະ ຂຽນຫ ັກເກນການຕັ ້ງຊື ່ ວິທະຍາສາດແບບງ່າຍໆໃນໜັງສືPhilo-Sophia Botanica (1751) ພອ້ ມທັງກ່ າວເຖິງຫ ັກເກນການຕັ ້ງຊື ່ ພອ້ ງ ແລະ ການກະຈາຍພັນ, ສ່ ວນໜັງສືSpecies Plantarum (1753) ເຊິ ່ ງຈດັ ເປັນໜັງສືເຫ ັມ້ ທໍາອິດທີ ່ ລວບລວມຊື ່ພດືທຸກຊະນດິທີ ່ ເປັນທະວນີ າມ, ດັ ່ງນັນ້ ຈິ ່ ງຖືວ່າ ວັນທີ1 ພືດສະພາ ປີຄ.ສ 1753 ເປັນວັນທໍາອິດທີ ່ ໃຊຫ້ ັກເກນການຕັ ້ງຊື ່ ວິທະຍາສາດຂອງພືດ(origin of botanical nomenclature). ນັກພືດສາດໃນສະໄໝຕໍ ່ ມາໄດນ້ ໍາໃຊລ້ ະບົບການຕັ ້ງຊື ່ ວິທະຍາສາດຂອງລິນເນ ແລະ ມີການຄົນ້ ພົບພືດ ຊະນດິໃໝ່ ໆຢ່ ູເລື ້ອຍໆ, ເຮັດໃຫ້ຫ ັກເກນ, ກົດ ແລະ ລະບຽບການຕ່ າງໆ ກໍໄດ້ຮັບການແກ້ໄຂປັບປຸງໃຫ້ເໝາະສົມ, ເຊິ ່ ງໃນປີຄ.ສ 1867 ເດກີ ອງໂດນໄດລ້ ວບລວມເອກະສານກ່ ຽວກບັກດົຂອງການຕັ ້ງຊື ່ພດື (Laws of Botanical Nomenclature) ແລ້ວສົ ່ງໄປໃຫ້ນັກພືດສາດປະເທດຕ່ າງໆທັງໃນເອີຣົບ ແລະ ອາເມລິກາພ້ອມທັງເຊີນໃຫ້ມາ ຮ່ ວມປະຊຸມຕົກລົງຫາຫ ັກເກນໃນການຕັ ້ງຊື ່ ພືດໃນປີຄ.ສ 1867 ເຊິ ່ ງຈດັ ໃຫມ້ ີການປະຊຸມເປັນຄັ ້ງທໍາອິດທີ ່ ນະຄອນຫ ວງປາຣີປະເທດຝຣັ ່ງ ແລະ ຫ ັກເກນການຕັ ້ງຊື ່ທີ ່ ໄດຈ້ າກກອງປະຊຸມຄັ ້ງນີ ້ ເອີ ້ນວ່ າ: ລະຫັດປາຣີ(Paris Code) ເຊິ ່ ງຫ ກັ ເກນ ແລະ ກົດລະບຽບຂອງການຕັ ້ງຊື ່ ນີ ້ ເອີ ້ນວ່ າ: ກດົ ນາໆຊາດໃນການຕັ ້ງຊື ່ພືດສາດ, ຕໍ ່ມາກໍ ່ ໄດມ້ ີ ການປະຊຸມເລື ້ອຍໆມາ ແລະ ການປະຊຸມຄັ ້ງຫ າ້ສຸດໃນປີຄ.ສ 1999 ເຊິ ່ ງຈດັທີ ່ ເມອື ງເຊນັຫຸ ຍສະຫາລດັ ອາເມລກິ າ. ສໍາລບັພນັ ພດຶທີ ່ ເກດີຂື ້ນໃໝ່ຈາກການປະສມົ ພນັ ໂດຍມະນຸດເຮດັຂື ້ນມາກໍມກີ ານໃຊຫ້ ກັ ເກນການຕັ ້ງຊື ່ທີ ່ ແຍກອອກ ໄປຕ່ າງຫາກໂດຍເລີ ່ ມມີການໃຊ້ກົດນາໆຊາດໃນການຕັ ້ງຊື ່ ພືດປູກ (International Code of Cultivated Plants, ICCP) ໃນປີຄ.ສ 1959. I. ຫ ກັ ເກນໃນການຕັ ້ງຊື ່ວທິ ະນາສາດຂອງພດື ປັດຈບຸ ັນນກັ ພືດສາດທົ ່ ວໂລກໄດຍ້ ອມຮັບກດົ ນາໆຊາດໃນການຕັ ້ງຊື ່ ພຶກສາດທີ ່ ໄດພ້ ມິ ເປັນພາສາລາຕິນ, ອັງກິດ, ຝຣັ ່ງ, ເຢຍລະມັນ ແລະ ສະເປນເຊິ ່ ງມຈີດຸ ປະສງົມີ ່ສໍາຄນັດັ ່ງນີ ້ : 1) ເພື ່ອສະແດງຫວົໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານຕ່າງໆ.

55 2) ເພື ່ອໃຫພ້ ດືມຊີ ື ່ວທິ ະຍາສາດທີ ່ຖກື ຕອ້ງ ແລະ ແນ່ ນອນ. 3) ເພື ່ອກໍາຈດັຊື ່ຜດິ , ຄຸມເຄືອ ຫ ືຊື ່ທີ ່ມປີັນຫາໃຫໝ້ ດົ ໄປ. 4) ເປັນແນວທາງໃນການຕັ ້ງຊື ່ພອືທີ ່ພບົ ໃໝ່ . 1. ກດົ ຂອງນາໆຊາດທີ ່ ໃຊໃ້ນການຕັ ້ງຊື ່ພກຶ ສາດ 1.1. ຫ ັກເກນ (principles) ເປັນຫ ັກການທີ ່ ສໍາຄັນທີ ່ ກໍານົດໃຫ້ເປັນພື ້ນຖານຂອງລະບົບການຕັ ້ງຊື ່ ວິທະຍາສາດຂອງພືດໂດຍໃຊ້ຫ ັກສາກົນຕາມ International Code of Botanical Namenclature ຫ ືICBN ເຊິ ່ ງບໍ ່ ຄຶກັບ ແລະ ບໍ ່ ຂື ້ນກັບຫ ັກຂອງການຕັ ້ງຊື ່ ສິ ່ ງມຊີວີ ິດອື ່ ນໆເຊັ ່ ນ: ການຕັ ້ງຊື ່ ວິທະຍາສາດຂອງສັດແມ່ນໃຊຫ້ ັກ ສາກົນຕາມ International Code of Zoological Namenclature ຫ ືIBZN ເປັນຕົນ້. 1.2. ກົດ (rules) ເປັນຂໍບັງຄັບ ້ ທີ ່ ຕ້ອງປະຕິບັດກ່ ຽວກບັການຕັ ້ງຊື ່ພກຶ ສາຊາດ, ກົດຕ່ າງໆຍັງແບ່ ງຍ່ ອຍອອກ ເປັນປີກຍ່ ອຍ (articles) ເປັນຈໍານວນຫ າຍ ແລະ ຊື ່ທີ ່ ຕັ ້ງຂື ້ນມາຫາກບໍ ່ ເປັນໄປຕາມກດົ ແມ່ນໃຫຖ້ ືວ່ າເປັນຊື ່ທີ ່ ບໍ ່ ຖືກຕ້ອງ 1.3. ຂໍແນະນໍາ ້ (recommendations) ເປັນຂໍປ້ ະຕບິດັ ເພື ່ອເສມີ ໃກກ້ ດົຊດັ ເຈນຂື ້ນ. 2. ຫ ກັ ການໃນການຕັ ້ງຊື ່ 2.1. ໃນການຕັ ້ງຊື ່ພຶກສາຊາດນັນ້ເປັນອິດສະຫ ະບໍ ່ກ່ ຽວຂ້ອງກັບການຕັ ້ງຊື ່ທາງສັດວິທະຍາ, ດັ ່ງນັນ້ ຊື ່ຂອງພືດ ຈິ ່ ງມີໂອກາດທີ ່ ຈະຊໍ ້າກບັ ຊື ່ ຂອງສັດແຕ່ ກໍ ່ ບໍ ່ ຈດັ ວ່ າເປັນຊື ່ ພອ້ ງເຊັ ່ ນ: Corydalis ທີ ່ ເປັນຊື ່ ສະກຸນຂອງພືດດອກໃນ ຕະກຸນ Fumariaceae ເຊິ ່ ງເປັນພືດພື ້ນເມືອງໃນເຂດຮ້ອນດ້ານຕາເວັນອອກຂອງອາຝຣິກາມຊີ ື ່ຊໍ ້າກນັກບັຊສື ະກຸນ ນົກລາກ (Lark) ທີ ່ມີສຽງຮ້ອງຄືຮ້ອງເພັງ. 2.2. ໃນການຕັ ້ງຊື ່ແຕ່ລະຫວົໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານຕອ້ງມຕີວົ ຢ່ າງພດືເປັນຕົນ້ ແບບ. 2.3. ຊື ່ຂອງພັນພດື ໃນແຕ່ລະຫົວໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວິຖານໃຫຢ້ ຶດຖືການຕີພິມໃນໜັງສືຫ ືວາລະສານຕ່ າງໆ ກ່ ອນ ແລະ ຫ ັງ (priority of publication) ເປັນສໍາຄັນ. 2.4. ແຕ່ ລະຫົວໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວິຖານຕອ້ ງມີຊື ່ ທີ ່ ຖືກຕອ້ ງຕາມຫ ັກເກນການຕັ ້ງຊື ່ ພຽງຊື ່ ດຽວ (correct name) ເທົ ່ານັນ້ (ຍົກເວັນ້ ແຕ່ມີກໍລະນີພິເສດ) 2.5. ຊື ່ວິທະຍາສາດຂອງພືດທຸກຊະນິດຕ້ອງໃຊ້ພາສາລາຕິນ ຫ ືພາສາອື ່ນໆທີ ່ ດບັ ແປງໃຫເ້ປັນພາສາລາຕິນ ແລ້ວ. 2.6. ກດົໃນການຕັ ້ງຊື ່ມຜີນົບງັຄບັຍອ້ນຫ ງັໄປດວ້ ຍ, ນອກຈາກນັນ້ຈະບງົບອກວ່າໄດ້ຕັ ້ງຊື ່ ໃນປີໃດ. ➢ ຈາກຫ ກັ ເກນທີ ່ ກ່າວມາຂາ້ງເທງິນີ ້ຍງັມກີດົທີ ່ມຂີໍປ້ ີກຍ່ອຍອກີຫ າຍຂໍພ້ ອ້ ມທງັຂໍສ້ ະເໜີແນະຕ່າງໆທີ ່ມາ ເສມີ ໃຫກ້ ດົ ເດັ ່ນຊດັ ເຈນຂື ້ນເຊິ ່ ງສາມາດສະຫຸ ບເປັນຫ ກັ ແລະ ຂໍຄ້ ວນຮບັຮູ້11 ຫົວຂໍດ້ ັ ່ງນີ ້ : 1. ລໍາດບັ ຊັນ້ ຂອງຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານຕ່າງໆ (ranks of faxa) ໃນກົດນາໆຊາດຂອງການຕັ ້ງຊື ່ ພຶກສາຊາດໄດກ້ ໍານົດຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຕ່ າງໆຕັ ້ງແຕ່ ຫົວໜ່ ວຍ ອະນຸກົມວິຖານສູງສຸດລຽງໄປຈົນເຖິງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລໍາດັບຊະນິດ ເຊິ ່ ງເປັນຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານ ພື ້ນຖານທີ ່ ນອ້ ຍທີ ່ ສຸດໃນການຈໍາແນກ ແລະ ແຕ່ ລະຫົວໜ່ ວຍນັນ້ ຍັງແບ່ງຍ່ອຍລງົໄປອີກໂດຍຕື ່ມຄໍາວ່າ “super-, sub- ຫ ືinfra-” ໃສ້ດ້ານໜ້າຂອງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຕ່ າງໆ (ດັ ່ງຕາຕະລາງ 4.1).

56 ໃນການຕັ ້ງຊື ່ພືດທີ ່ຖືກສູນພນັ ໄປແລວ້ ນັນ້ ແມ່ນໃຫນ້ໍາເອາົຊາກດກຶ ດໍາບນັ ຂອງພດືນັນ້ ມາສກຶ ສາປຽບ ທຽບ ກັບພືດໃນປະຈຸບັນ ເຊິ ່ ງຖາ້ຫາກທຽບໄດກ້ ບັ ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວິຖານລະດັບຕະກຸນກໍ ່ ໃຫໃ້ສ່ ຊື ່ ໃນຫົວໜ່ ວຍ ອະນຸກົມວິຖານສະກຸນ, ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຕະກຸນ ແລະ ຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານສູງຂື ້ນໄດແ້ລວ້ ຈດັພດືນີ ້ ຢ່ ູໃນຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ: ອໍແກນເຈເນີຣາ (organ-genera ຫ ືorgano-geners) ແລະ ຖ້າຫາກ ຊາກດຶກດໍາບັນຂອງພືດນັນ້ບໍ ່ ສາມາດປຽບທຽບກັບຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບຕະກຸນໄດ້ກໍ ່ ໃຫ້ໃສ່ຊື ່ ໃນຫົວໜ່ ວນອະນຸກົມວິຖານສະກຸນ ແລະ ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ສູງກວ່ າຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບຕະກຸນ, ເຊິ ່ ງ ພືດນີ ້ຈະຢູ່ ໃນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ: ຟອມເຈນາຣາ (form-genera ຫ ືforma-genera) ເຊັ ່ນ: ອໍແກນເຈເນີຣາ: Lepidicarpon Scott (Lepidocarpeceae) ຟອມເຈນາຣາ Dadoxylon Endl. (Coniferopsida) 1.1. ຊື ່ຂອງຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖານ ິ (names of taxa) 1.1.1. ຊື ່ ຂອງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ຢ່ ູເໜືອ ຫ ືຢູ່ ເທິງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລໍາດັບສະກຸນ (names of taxa above the rank of genus) ຕ້ອງເປັນຄໍາດຽວ (unitary nomenclature) ດັ ່ງຕາຕະລາງ 4.2 1.1.2. ຊື ່ຂອງຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານລະດບັ ສະກຸນ (names of genera) ຕ້ອງເປັນຄໍາດຽວແລະ ຕ້ອງ ຂຽນເປັນພາສາລາຕນິທີ ່ ຢ່ ູໃນຮູບແບບຄໍານາມທີ ່ ເປັນເອກະພົດ ຫ ືຄໍາທີ ່ ແປງມາເປັນຄໍານາມ ແລະ ຂື ້ນຕົນ້ ຊື ່ສະກຸນ ດວ້ ຍຕົວອັກສອນຕົວພິມໃຫຍ່ ສະເໝີເຊັ ່ ນ: Bauhinia L. (ສິງໂຄງ), Caesalpinia L (ຝາງແດງ), Nelumbo Adans(ບົວຫ ວງ), Neptunia Lour. (ຜັກກະເສດ), Rosa L. (ກຸຫ າບ), Solanum L. (ໝາກເຂືອ) ເປັນຕົນ້ . ໃນນັນ້ ຊື ່ ສະກຸນບໍ ່ ຄວນປະກອບດວ້ ຍສອງຄໍາແຕ່ ອາດຈະມຂີ ີດຕໍ ່ (hyphen) ໄດ້ເຊິ ່ ງພົບເຫັນໜວ້ ຍທີ ່ ສຸດເຊັ ່ ນ: Uva-ursi Duhamel. ໃນການຕັ ້ງຊື ່ສະກຸນແມ່ນຕອ້ງໄດປ້ ະຕບິດັ ຕາມຫ ກັ ເກນດັ ່ງນີ ້ : 1) ຊື ່ຕອ້ງເປັນພາສາລາຕນິ ຫ ືດັດແປງໃຫ້ເປັນພາສາລາຕິນ. 2) ບໍ ່ຄວນຕັ ້ງຊື ່ທີ ່ຍາວ ຫ ືຍາກເກນີໄປທີ ່ຈະອອກສຽງໃນພາສາລາຕນິ . 3) ຫ້າມນໍາເອົາຄໍາທີ ່ຕ່ າງພາສາມາປະສົມກັນ 4) ຖ້າໃຊ້ຊື ່ ຂອງບຸນຄົນເປັນຊື ່ ສະກຸນ, ບຸກຄົນນັນ້ ຕ້ອງກ່ ຽວຂ້ອງໃນວົງການພືກສາສາດ ຫ ືຢ່ າງໜອ້ ຍກໍ ່ ຄວນຈະເປັນບຸກຄົນໃນສາຂາວິທະຍາສາດທໍາມະຊາດ (natural science). 5) ຊື ່ສະກຸນທີ ່ ຕັ ້ງຂື ້ນມາຈະຕອ້ງແປງຊື ່ ໃຫຢ້່ ູໃນຮູບຂອງເພດຍງິ (feminine form) ບໍ ່ ວ່າຊື ່ນັນ້ ຈະມາຈາກ ຊື ່ຂອງເພດຊາຍກໍ ່ຕາມ. ຕາຕະລາງ 4.1: ສະແດງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຂອງການຈ າແນກ, ເຊິ ່ ງຕວົ ອກັ ສອນພມິ ໃຫຍ່ເປັນຫົວ ໜ່ວຍທີ ່ສໍາຄນັ ແລະ ພບົ ເຫນັ ເລື ້ອຍໆ, ສ່ວນທີ ່ຢ່ ູໃນວງົເລບັບໍ ່ນຍິມົ ໃຊ້(ຈາກ Charles,1978) ຊື ່ຫວົໜ່ວນອະນຸກມົ ວຖິ ານໃນພາສາລາຕນິ ຊື ່ຫວົໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານໃນພາສາອງັກດິ REGNUM KINGDOM Subkingdom Superdivision DIVISIO DIVISION Subdivisio Subdivision Superclass CLASSIS CLASS

57 Subclassis Subclass Infraclass (Superordo) Superorder ORDO ORDER (Subordo) Suborder Infraorder Superfamily FAMILIA FAMILY Subfamilia Subfamily Supergenus GENUS GENUS Subgenus Subgenus Sectio Section Subsectio Subsection Series Series Subseries Subseries SPECIES SPECIES Subspecies Subspecies Varietas Variety (Subvarietas) Sub variety Forma Form (Subforma) Subform ຕາຕະລາງ 4.2: ສະແດງຄໍາລົງທ້າຍ ແລະ ຫວົ ໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານທີ ່ ຢ່ ູເໜອືສະກຸນ (ຄວາມໝາຍຂອງ ເລກກໍາລງັໃນຕອນທາ້ຍຂອງຊື ່ ແມ່ນຄໍາລົງທາ້ຍທີ ່ ໃຊໃ້ນ: 1. ພືດສີຂຽວ, 2. ເທົາ ຫ ືສາຫ ່ າຍ, 3. ເຫັດຣາ ແລະ 4. ພດືຂັນ້ສູງ) ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານ ຄໍາລົງທ້າຍ Division phyta 1 /-mycota 3 Subdivision phytina 1 /-mycotina 3 Class phyceae 2 /-mycetes 3 /-opsida Subclass phycidae 2 /-mycetidae 3 /-idae Order Ales Suborder Ineae Super family ------ Family Aceae Subfamily Oideae Tribe Eae Subtribe Inae ▪ ຊື ່ຂອງສະກຸນທີ ່ຕັ ້ງຂື ້ນມາມກັ ຈະສະແດງເຖງິສິ ່ ງຕໍ ່ ໄປນີ ້ : 1) ຊື ່ ຂອງບຸກຄົນ, ແມ່ ນຕັ ້ງຂື ້ນເພື ່ ອເປັນກຽດແກ່ ບຸກຄົນສໍາຄັນທີ ່ ເຄີຍເຮັດປະໂຫຍດໃຫແ້ ກ່ ວົງການ ພກຶ ສາສາດ ຫ ືບຸນຄນົທີ ່ ໃຫຄ້ ວາມຮ່ວມມໃືນການຄົນ້ ຄວາ້ ແລະ ການວໄິຈເຊັ ່ນ: ໃຫ້ທຶນ, ຄໍາແນະນໍາ, ລວບລວມ

58 ແລະ ເກບັຕວົຢ່ າງພນັ ພດືເຊັ ່ນ: ລນິ ເນໄດຕ້ ັ ້ງຊື ່ພດືສະກຸນສງິໂຄວ່າ Bauhinia ແມ່ ນເພື ່ອເປັນກຽດໃຫແ້ກ່ຕະກຸນໂບ ແອັງ, ຕັ ້ງຊື ່ ພດືສະກຸນຫາງນກົ ຍູງວ່າ Caesalpinia ແມ່ ນເພື ່ອເປັນກຽດໃຫແ້ ກ່ຊຊີ ານຟີໂນ ແລະ ຕັ ້ງຊື ່ພືດສະກຸນ ແພງພອຍນໍ ້າ ແລະ ທຽນນາວ່າ Jussiaea (ປັດຈຸບັນຊື ່ສະກຸນປ່ ຽນເປັນ Ludwigia) ແມ່ ນເພື ່ ອເປັນກຽດໃຫແ້ ກ່ ຕະກຸນຈຸສຊີເອີເປັນຕົນ້. ໃນການຕັ ້ງຊື ່ຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລໍາດັບສະກຸນທີ ່ ໃຊ້ຊື ່ບຸກຄົນນັນ້ ໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຍ່ ອຍ ແລະ ໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຜະແໜກກໍ ່ ໃຫໃ້ຊວ້ ິທີການດຽວກບັ ຊື ່ ໃນໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວິຖານລໍາດັບສະກຸນເຊິ ່ ງມຫີ ັກການ ດັ ່ງນີ ້ : + ຖ້າຊື ່ບຸກຄົນລົງທ້າຍດ້ວຍສະຫ ະແມ່ນໃຫຕ້ ື ່ “a” ໃສ່ຂ້າງທ້າຍຂອງຊື ່ນັນ້ເຊັ ່ນ: - Otto ເປັນ Ottoa Kunth - Sloana ເປັນ Sloanea Adans ຂໍຍົກ້ ເວັນ້: ຖ້າຊື ່ບຸນກຄົນລົງທ້າຍດ້ວຍ “a” ໃຫ້ຕື ່ມ “ea” ໃສ່ເຊັ ່ນ: - Colla ເປັນ Collaea Lindl. + ຖ້າຫາກຊື ່ຂອງບຸກຄົນນັນ້ ມີຄໍາລົງທ້າຍທີ ່ ເປັນພະນັນຊະນະແມ່ ນໃຫ້ຕື ່ມ “ia” ໃສ່ ຂ້າງຫ ັງຂອງຊື ່ນັນ້ ເຊັ ່ນ: - Smith ເປັນ Smithia J.F.Gmel - Kerner ເປັນ Kerneria Schrank 2) ຊື ່ສະກຸນທີ ່ມາຈາກພາສາເກ ັກ ແລະ ພາສາລາຕນິ ປະສມົ ກນັ ເພື ່ອສະແດງລກັ ສະນະບາງປະກອນຂອງ ພດືເຊັ ່ນ: + Xanthoxylum J.F.Gmel ເປັນພືດທີ ່ມີເນື ້ອໄມ້ສີເຫ ືອງ + Liliogladiolus Trew ເປັນພືດໃນຕະກຸນແກນດີໂອລສັທີ ່ມດີອກຄາ້ຍຄດືອກລນິລີ ່ . 3) ຊື ່ສະກຸນໄດມ້ າຈາກທອ້ງຖິ ່ນ ຫ ືຈາກສະຖານທີ ່ພບົພດືແລະໄດດ້ ດັແປງໃຫເ້ປັນພາສາລາຕນິ ເຊັ ່ນ: + Nelumbo Adans (ບົວຫ ວງ) ມາຈາກພາສາສິງຫົນ + Pandanus L.f. (ເຕີຍ) ມາຈາກຄໍາວ່ າ Pandang ໃນພາສາມາລາຢູ + Ravenala Adans (ກ້ວຍພັດ)ມາຈາກພາສາມາດາກັດສກາ ▪ ແຕ່ ເນື ່ ອງຈາກວ່ າພາສາລາຕິນຕອ້ ງສະແດງເພດອີກດວ້ ຍ, ສະນັນ້ ໃນການຕັ ້ງຊື ່ ສະກຸນຈິ ່ ງມຂີ ໍສ້ ັງເກດ ດັ ່ງນີ ້ : 1) ຊື ່ ສະກຸ ນທີ ່ ລົງທ້າຍດ່ ວຍ -a ແມ່ ນສະແດງເຖິງເພດຍິງ ເຊັ ່ ນ: Eugenia L. (ໝາກຍົມຝຣັ ່ ງ), Ravenala Adans (ກ້ວຍພັດ), Talauma Juss. (ຢີ ່ ຫຸບ), Michelia L. (ຈໍາປີ), Rosa L. (ກຸຫ າບ) ແລະ Tecoma Juss (ທອງອຸໄຣ) ເປັນຕົນ້. 2) ຊື ່ ສະກຸນທີ ່ ລົງທ້າຍດ້ວຍ -us ສະແດງເຖິງເພດຊາຍ (masculine form) ເຊັ ່ ນ: Amaranthus L. (ຜັກຫົມ), Pandanus L.f. (ເຕີຍ), Coleus Lour (ລືສີປະສົມ) ແລະ Cenchrus L (ຫຍ້າຂີ ້ຄອກ). ຂໍຍົກ້ ເວັນ້: ຊື ່ສະກຸນພດືຢືນຕົນ້ ບໍ ່ວ່າຈະລງົທາ້ຍດວ້ ຍ -us ກໍ ່ ໃຫ້ຖືວ່ າເປັນເພດຍິງເຊັ ່ນ: Dipterocarpus G. (ໄມ້ຍາງ), Pyrus L. (ແອບເປີ ້ນ), Tamarindus L. (ໝາກຂາມ) ແລະ Xylocarpus Koen (ຕະບູນ).

59 3) ຊື ່ ສະກຸນທີ ່ ລົງທ້າຍດ້ວຍ -um ສະແດງວ່ າບໍ ່ ມີເພດ (neuter form) ເຊັ ່ ນ:Canarium L. (ໝາກ ກອກ), Chlorophytum Pohl.(ຫວ້ານເສດຖີ), Dendrobium Sw. ( ເອື ້ອງ), Oncidium Sw (ສາວນອ້ ຍເຕັນ້ ລະບໍາ), Solanum L. (ໝາກເຂືອ) ແລະ Syzygium Gaertn. (ຫວ້າ) ເປັນຕົນ້. 4) ຊື ່ສະກຸນບາງກ່ ຸມສະແດງເພດຍງິເຖິງວ່ າຄໍານັນ້ ຈໍາມາຈາກຄໍາທີ ່ ສະແດງເພດຊາຍເຊັ ່ນ: Diospyros L. (ໝາກເກືອ) ແລະ Strychnos L. (ໝາກຕູມ). ນອກຈາກນີ ້ , ຍງັພບົ ວ່າຍງັມຊີ ື ່ສະກຸນເປັນຈາໍ ນວນຫ ວງຫ າຍທີ ່ມຄີໍາລງົທາ້ຍແປກໄປຈາກຫ ກັ ເກນທີ ່ ໄດກ້່າວ ມາຂ້າງເທິງ, ເຊິ ່ ງສາມາດສະຫຸ ບໄດດ້ ັ ່ງນີ ້ : a) ຊື ່ ສະກຸນທີ ່ ລົງທ້າຍດ້ວຍ-achne, -chlamys, -daphne, -mecon,-osma, -oides ແລະ-odes ແມ່ນສະແດງເພດຍງິເຊັ ່ນ: Cyperoides Seguier ເຊິ ່ ງປັດຈຸບັນປ່ ຽນເປັນ Carex L. (ຫຍ້າຄົມບາງ). ຍກົ ເວັນ້ : ສະກຸນ Dendromecon Benth ແລະ ສະກຸນ Hesperomecon E.L. Greene ສະແດງເພດຊາຍ. b) ຊື ່ ສະກຸນທີ ່ ລົງທ້າຍດ້ວຍ -codon, -myces, -odon, -panax, -pogon ແລະ -stemon ແມ່ ນ ສະແດງເພດຊາຍເຊັ ່ ນ: Cymbopogon Spreng. (ຫົວສິງໄຄ) ແລະ Cynodon Rich.(ຫຍ້າແຝກ) ຍົກເວັນ: Andropogon L. ລິນເນຈັດໃຫ້ຢູ່ ໃນຮູບທີ ່ບໍ ່ມີເພດ c) ຊື ່ສະກຸນທີ ່ ລົງທາ້ຍດວ້ ຍ-ceras, -dendron, -nemea, -stigma ແລະ -stoma ແມ່ ນບໍ ່ ສະແດງເພດ ເຊັ ່ ນ: Melastoma L. (ໂຄງເຄງ) ແລະ Rhododendron L. (ກຸຫ າບພັນປີ). ແຕ່ Brow ແລະ Bunge ຈັດໃຫ້ Aceras ແລະ Xanthoceras ເປັນເພດຍິງ. d) ຊື ່ ສະກຸນທີ ່ ລົງທາ້ຍດວ້ ຍ -anthos (ຫ ື-anthus) ແລະ -chilos (ຫ ື-chilus, -cheilos) ໃນພາສາ ເກ ັກສະແດງບໍ ່ມີເພດ, ແຕ່ ໃນທາງພຶກສາສາດແລ້ວສະແດງເພດຊາຍ. e) ຊື ່ ຂອງໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ຢ່ ູລະຫວ່ າງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລໍາດັບສະກຸນ ແລະ ຊະນິດ (name of taxa intermediate in rank between genus and spesies) ນີມ້ ຫ ັກີ ເກນວ່ າ: ຊື ່ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມ ວຖິ ານຈະບໍ ່ ໃຊຄ້ ໍາດຽວແຕ່ຈະມຫີ າຍຄໍາລວມກນັ (combination) ເຊິ ່ ງຈະປະກອບດ້ວຍຊື ່ສະກຸນເປັນຄໍາທໍາອິດ ຕາມດ້ວຍຊື ່ຂອງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ຕໍ ່ລົງມາ ແລະ ຊື ່ວິທະຍາສາດຂອງຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານນັນ້ເຊັ ່ນ: Costus subg. Metacostus, Primula subg. Primula sect. Primula series Acaules ແ ລ ະ Exacum sect. Exacum. 1.1.3. ຊື ່ຂອງຫວົໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານຊະນດິ (specific name) ເປັນລະບົບທະວນີ າມທີ ່ ປະກອບດວ້ ຍຊື ່ສະກຸນ ແລະ ຄໍາບົ ່ງນອກຊະນດິ , ເຊິ ່ ງການຂຽນຄໍາບົ ່ງບອກຊະນດິ ຕ້ອງຂຽນດ້ວຍຕົວອັກສອນພິມນ້ອຍທັງໝົດ, ແຕ່ ອາດຈະພົບໃນໜັງສືເກົ ່ າບາງເຫ ັມ້ ທີ ່ ຂຽນຂື ້ນຕົນ້ ດວ້ ຍຕົວ ອັກສອນພິມໃຫຍ່ (ສະເພາະຊື ່ບຸກຄົນ) ຫ ືຊື ່ທີ ່ ສະແດງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານສະກຸນມາກ່ ອນແຕ່ ໃນປັດຈຸບັນບໍ ່ ນິຍົມໃຊ້ເຊັ ່ນ: Bauhinia winittii Craib ແລະ B. Kerrii Gagnep. ▪ ຫ ັກເກນໃນການຂຽນຄໍາຄຸນສັບສະແດງລັກສະນະໃນລໍາດັບຊະນິດມີດັ ່ງນີ ້ : - ຊື ່ຕ້ອງເປັນພາສາລາຕິນ ຫ ື ດັດແປງໃຫ້ເປັນພາສາລາຕິນ - ບໍ ່ຄວນຕັ ້ງຊື ່ຍາວ ຫ ື ຍາກເກນີໄປທີ ່ຈະອອກສຽງໃນພາສາລາຕນິ - ຫ້າມນໍາເອົາຄໍາຈາກຕ່ າງພາສາມາປະສົມກັນ

60 - ພະຍາຍາມຫ ີກລ້ຽງການໃຊ້ຂິດຕໍ ່ 2 ບ່ ອນ ຫ ື ຫ າຍກວ່ າ, ແຕ່ ທີ ່ ນິຍົມກັນແມ່ ນ 1 ບ່ ອນ ເຊັ ່ ນ: pescaprae, pes-tigridis. - ຫ້າມນໍາໃຊ້ຄໍາທີ ່ສະແດງເຖິງລັກສະນະທີ ່ຄືກັນໃນພືດທຸກຊະນິດທີ ່ ຢ່ ູໃນສະກຸນດຽວກັນ. - ຫ້າມໃຊ້ຄໍາທີ ່ມີຄວາມໝາຍເຊັ ່ນດຽວກບັຊື ່ສະກຸນ - ບໍ ່ ຄວນໃຊຊ້ ຶ ່ ສະຖານທີ ່ ທີ ່ ບໍ ່ ຮູຈ້ ກັ ຫ ເືຂດນອ້ ຍໆ, ຍກົ ເວັນ້ ເສຍແຕ່ວ່າພືດນັນ້ ພບົ ໄດສ້ ະໃນແຫ່ງນັນ້ເທົ ່າ ນັນ້. ▪ ຊື ່ຄໍາບົ ່ງບອກຊະນດິທີ ່ຕັ ້ງຂື ້ນມາສະແດງເຖງິສິ ່ ງຕໍ ່ ໄປນີ ້ : 1.1.3.1. ສະແດງລັກສະນະຂອງພືດ 1) ສະແດງລັກສະນະກ່ ຽວກັບສເີຊັ ່ນ: alba (ສີຂາວ), bicolor (ສອງສີ), aureua (ສີທອງ), nigra (ສິ ດໍາ), flava (ສີເຫ ືອງ), rubra (ສີແດງ), fusca (ສີນໍ ້າຕານ), viridis (ສີຂຽວ), violaceous (ສີມ້ວງ) ແລະ xanthinus (ສີເຫ ືອງ) 2) ສະແດງລັກສະນະກ່ ຽວກັບນິໄສຂອງພືດເຊັ ່ ນ: erecta (ຕົນ້ ຊື ່ ), prostrate (ຕົນ້ ເລືອ), pendulous (ເກາະຫ້ອຍ), lenceolata (ເລື ້ອຍ), scandens (ປີນ) ແລະ stans (ຕັ ້ງຊື ່ ). 3) ສະແດງລັກສະນະກ່ ຽວກັບຂະໜາດ, ຮູບຮ່ າງຫ ືລັກສະນະເຊັ ່ນ: firma (ແຂງ), floribunda (ມີດ ອກຫ າຍ), gigantean (ຂະໜາດໃຫຍ່), lanceolata (ໃບຮູບຫອກ), nana (ແຄ ະ), obovatum (ຮູບໄຂ່ ກັບ), punctatus (ມີຈຸດ ຫ ືຕຸ່ ມນ້ອຍໆ) ແລະ spinosa (ມີໜາມ). 4) ສະແດງລັກສະນະກ່ ຽວກັບກິ ່ ນເຊັ ່ ນ: Aromaticus (ກິ ່ ນຫອມ), fragrans (ກິ ່ ນຫອມ), foetida (ກິ ່ນເໝັນ) ແລະ suaveolens (ກິ ່ນຫອມ). 5) ສະແດງລກັ ສະນະກ່ ຽວກບັສະພາບບໍລເິວນທີ ່ ພດື ເກດີຢ່ ູເຊັ ່ນ: aquatic (ໃນນໍ ້າ), amphibious (ໃນ ນັນ້ຫ ືເທິງບົກ), arenicola (ໃນດິນຊາຍ) ແລະ arvensis (ໃນສະໜາມ). 6) ສະແດງລັກສະນະກ່ ຽວກັບການໃຊ້ປະໂຫຍດ ຫ ືອັນຕະລາຍເຊັ ່ນ: edulcis (ກິນໄດ້), esculentus (ກິນໄດ້), hortensis (ປູກເປັນພືດປະດັບ), sativus (ປູກເປັນອາຫານ) ແລະ venenica (ເປັນພິດ). 1.1.3.2. ສະແດງຊື ່ ສະຖານທີ ່ ຫ ືຊື ່ທອ້ ງຖິ ່ ນທີ ່ ພົບພືດນັນ້ ໆເຊິ ່ ງມຄີ ໍາລົງທາ້ຍດວ້ ຍ-ensis, -(a)nus,- inus, -ianus,ຫ ື-icus ເຊັ ່ ນ: indica (ອິນເດຍ), chinensis (ຈີນ), japonica (ຍີ ່ ປ່ ຸນ), anglicus (ອັງກິດ), javanica (ຊາວາ), siamensis (ໄທ), sootepensis (ດອຍສຸເທບ) ແລະ Thailandicus (ໄທ). 1.1.3.3. ຄໍາທີ ່ ເກີດຈາກພາສາເກ ກັ ຫ ືລາຕິນຕັ ້ງແຕ່ສອງຄໍາ ຫ ືຫ າຍກວ່ າມາລວມກນັ ເພື ່ອບັນລະຍາຍ ລກັ ສະນະເດັ ່ນຂອງພດື ເຊັ ່ນ: angustifolia (-ໃບແຄບ), grandiflora (ດອກໃຫຍ່), heptaphyllus (ມີ7 ໃບ), latifolia (ໃບກວ້າງ), macrohiza (ຮາກໃຫຍ່), monophyllus (ມີ1 ໃບ) ແລະ trifolia (ມີ3 ໃບ) 1.1.3.4. ຄໍາທີ ່ມາຈາກຊື ່ບຸກຄນົ 1) ຖ້າຊື ່ ບຸ ກຄົນລົງທ້າຍດ້ວຍສະຫ ະແມ່ ນໃຫ້ຕື ່ ມ “ i ” ເຂົ ້າຂ້າງຫ ັງດັ ່ ງນີ ້ : Glazioເປັນ Glazioui, Phegklai ເປັນ Phegklaii, Bureau ເປັນ Bureaui ແລະ Keay ເປັນ Keayi. ຍກົ ເວັນ້ : ຊື ່ ບຸນຄົນທີ ່ ລົງທາ້ຍດວ້ ຍ “a” ແມ່ ນໃຫ້ຕື ່ມ “e” ເຂົ ້າຂ້າງຫ ັງເຊັ ່ ນ: Balansa ເປັນ Balansae ແລະ Palhinha ເປັນ Palhinhae.

61 2) ຖ້າຊື ່ ບຸກຄົນທີ ່ ເປັນເພດຊາຍລົງທ້າຍດ້ວຍພະຍັນຊະນະໃຫ້ຕື ່ ມ “ ii ” ໃສ່ ຂ້າງຫ ັງ: Craib ເປັນ Craibii ແລະ Winit ເປັນ Winitii. ຍົກເວັນ້: ຊື ່ບຸນຄນົທີ ່ລງົທາ້ຍດວ້ ຍ “er” ແມ່ ນໃຫ້ຕື ່ມ “ i ” ເຂົ ້າຂ້າງຫ ັງເຊັ ່ນ: Kerner ເປັນ Kerneri. 3) ຖ້າຊື ່ ບຸກຄົນທີ ່ ເປັນເພດຍິງລົງທ້າຍດ້ວຍພະຍັນຊະນະໃຫ້ຕື ່ ມ “ ae” ໃສ່ ຂ້າງຫ ັງ: Aksorn ເປັນ Aksornae ແລະ Chai-anan ເປັນ Chai-ananae. 4) ຄໍາທີ ່ມາຈາກຄໍານາມທີ ່ ຈະຊີ ້ໃຫເ້ຫນັ ເຖງິຄວາມສໍາພນັ ແລະ ຄວາມຄາ້ຍຄກື ນັ ເຊັ ່ນ: Nymphoides ມີ ລັກສະນະຄ້າຍຄືNymohaea ແລະ Bignonoides ມີລັກສະນະຄ້າຍຄື Bignonin. 1.1.3.5. ຄໍາທີ ່ ເປັນຄໍານາມເຊິ ່ ງມກັ ມເິຄົ ້າມາຈາກຄໍາໃນພາສາລາຕນິ ຫ ືເກ ກັ ໂບຮານທີ ່ ໝາຍເຖິງພດືບາງ ຊະນດິເຊັ ່ນ: - Pyrus malus L. (malus ເປັນພາສາໂຣມັນໂບຮານທີ ່ໝາຍເຖິງ ແອັບເປີ ້ນ) - Ipomoea babatas LamK. (babatas ເປັນຄໍາພື ້ນເມືອງຂອງໝູ່ ເກາະອິນເດຍຕາເວັນຕົກທີ ່ ໝາຍ ເຖິງມັນເທດ) ຄໍາບົ ່ງບອກຊະນດິນີ ້ຕອ້ ງໃຫຢ້່ ູໃນຮູບແບບທີ ່ ສອດຄ່ ອງກບັ ເພດຂອງຊື ່ສະກຸນ, ເຊິ ່ ງອາດເປັນເພດຊາຍ, ເພດ ຍງິຫ ືບໍ ່ມເີພດ (ດັ ່ງຕາຕະລາງ 4.3), ໃນນັນ້ ກດົ ກ່ ຽວກບັ ເພດຂອງຄໍານາມໃນພາສາລາຕນິ ຂອ້ ນຂາ້ງຫຍຸງ້ຍາກ, ແຕ່ ອາດສງັເກດໄດຈ້າກຄໍາບົ ່ງບອກຊະນດິເຊິ ່ ງສະແດງເພດທີ ່ມກັ ພບົ ເຫນັ ເປັນປະຈໍາ. 1.1.4. ຊື ່ ຂອງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ຢ່ ູຕໍ ່າກວ່ າຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຊະນິດ (names of below the rank of species) ຕອ້ ງເປັນຊື ່ຊະນດິ ແລະ ຕາມມາດວ້ ຍຊື ່ຂອງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານທີ ່ ຕໍ ່າກວ່ າ ເຊັ ່ນ: - Bauhinia viridescens Desv. var. hirsute K. & S. Larsen (ກາຫ ົງພູເຂົາ). - Sida rhombifolia L. ssp.retusa (L.) Borss. (ຫຍ້າໄມ້ກວາດ). ຕາຕະລາງ 4.3: ຕວົຢ່ າງຄາຄຸນນາມລກັ ສະນະຂອງພດືເຊິ ່ ງຕອ້ງຂຽນໃຫສ້ ອດຄ່ ອງກບັ ເພດຂອງຊື ່ສະກຸນ. ເພດຊາຍ ເພດຍິງ ບໍ ່ມເີພດ ຄວາມໝາຍ albus alba album ສີຂາວ niger nigra nigrum ສີດໍາ viridis viridis viridis ສີຂຽວ acer acris acre ປາຍແຫ ມ repens repens repens ເລືອ japonicas japonica japonicum ຍີ ່ປ່ ຸນ vulgaris vulgaris vulgare ພບົທົ ່ວໄປ scandens scandens scandens ປີນໄຕ່ pubescens pubescens pubescens ມີຂົນ sativus sativa sativum ປູນເປັນອາຫານ indicus indica indicum ອິນເດຍ

62 2. ການອາ້ງຊຶ ່ບຸນຄນົທີ ່ ຕັ ້ງຊື ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພດື (authority citations) ຊື ່ຂອງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຕັ ້ງແຕ່ ຕະກຸນຍ່ ອຍລົງມາຈະຕອ້ ງມຊີ ື ່ ບຸກຄົນກໍາກບັ ຈິ ່ ງຈະເປັນເປັນຊື ່ມີ ່ ຖກື ຕອ້ງສມົ ບູນເຊິ ່ ງສ່ ວນໃຫຍ່ມກັ ລະເລຍີຈິ ່ ງຖືວ່າເປັນສິ ່ ງທີ ່ບໍ ່ຖກື ຕອ້ງ, ໃນນີ ້ຊື ່ບຸກຄນົທີ ່ຂຽນຕໍ ່ທາ້ຍນັນ້ ຈະບໍ ່ ແມ່ນ ຊື ່ວທິ ະຍາສາດແຕ່ກໍ ່ມຄີວາມສໍາຄນັຫ າຍ ເພາະວ່ານອກຈາກຈະຮູເ້ຖງິຜູທ້ ີ ່ຕັ ້ງຊື ່ວທິ ະຍາສາດທີ ່ຖືກຕອ້ງຕາມຫ ກັ ເກນ ຂອງການຕັ ້ງຊື ່ ແລວ້ ມນັ ຍງັບອກໄດວ້່າຊື ່ວທິ ະຍາສາດນັນ້ເປັນຊື ່ ເດມີ ຫ ງັຈາກມກີ ານປ່ ຽນແປງໃນພາຍຫ ງັ ຫ ືຊື ່ທີ ່ ຄົນ້ ພົບໃໝ່ , ດັ ່ງນັນ້ ໃນເວລາຂຽນຊື ່ບຸກຄນົ ຄວນຈະຂຽນຫຍໍ ້ໃຫສ້ ັນ້ເຂົ ້າເຊິ ່ ງໃນການຫຍໍຊ້ ື ່ນກັ ພດືສາດນີມ້ ທີ ະບຽນເກບັ ໄວ້ສຶກສາໄດ້ຈາກ Authors of Plant Names (1992) ແລະ ຊື ່ບຸກຄົນໃໝ່ ເມື ່ອຫຍໍຈ້ ະຊໍ ້າກບັ ຊື ່ບຸກຄນົທີ ່ຫຍໍມ້ າ ແລວ້ ບໍ ່ ໄດເ້ຊັ ່ ນ: Linnaeus ຫຍໍ ້ເປັນ L. ແລະ Lindley ຫຍໍ ້ເປັນ Lindl. ເປັນຕົນ້ . ການອ້າງຊຶ ້ບຸນຄົນທີ ່ ຕັ ້ງຊື ່ ວິທະຍາສາດ ມີຫ າຍແບບເຊັ ່ນ: 2.1. ຊື ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພືດ + ຊື ່ບຸກຄນົ (scientific name + author)ເ ຊັ ່ນ: 2.1.1. ຫົ ວ ໜ່ ວ ຍ ອ ະ ນຸ ກົ ມ ວິ ຖ າ ນ ຕ ະ ກຸ ນ ສໍ າ ຮ ອ ງ : Climacioideae Grout ແ ລ ະ Larsenophytonoideae Chantar. 2.1.2. ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານສະກຸນ: Larsenophyton Chantar, Rosa L. 2.1.3. ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຊະນິດ: Barringtonia khaolaungensis Chantar, Madhuca smitinandii Chantar, Rosa damascene Mill (ກຸ ຫ າບມອນ), Tridax procumbens L. (ຕີ ້ນກັບແກ້) ແລະ Wedelia biflora DC. (ຜັກຄາດທະເລ) 2.2. ຊື ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພືດ + ຊື ່ບຸກຄນົ + in + ຊື ່ບຸກຄົນ (scientific name + author + in + author) ເຊັ ່ນ:Viburnum tematum Rehder in sergeant ເປັນຕົນ້. ຈາກຕົວຢ່ າງຊື ່ ພືດໝາຍຄວາມວ່ າ ເຣັດເດີຣ໌(Rehder) ໄດຕ້ ັ ້ງຊື ່ ວິທະຍາສາດໃນໜັງສືທີ ່ ຊາຣ໌ເຈັນທ໌ (sergeant) ເປັນບັນນາທິການ, ດັ ່ ງນັນ້ in sergeant ຈິ ່ ງສາມາດຕັດຖີ ້ມໄດ້, ສະນັ ້ນຊື ່ ພືດຈະຂຽນໄດ້ວ່ າ Viburnum tematum Rehder. II. ພດືຊະນດິ ໃໝ່ ຂອງໂລກ ຖ້າພົບພືດຊະນິດໃໝ່ທີ ່ ຍັງບໍ ່ທັນໄດ້ຕັ ້ງຊື ່ວທິ ະຍາສາດນັນ້ ຕອ້ ງໄດປ້ ະຕບິ ດັ ຕາມກດົ ຂອງການຕັ ້ງຊື ່ , ເຊິ ່ ງໃນ ການຕັ ້ງຊື ່ຈະຕອ້ງໄດດ້ໍາເນນີການດັ ່ງນີ ້ : 1. ຕັ ້ງຊື ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພດືໃຫຖ້ ກື ຕອ້ງຕາມກດົຂອງການຕັ ້ງຊື ່ . 2. ຕອ້ງມຕີວົຢ່ າງຕົນ້ ແບບເພື ່ອໃຊ້ບັນຍາຍລັກສະນະ, ດັ ່ງນັນ້ເວລາເກັບຕົວຢ່ າງພືດຄວນເກັບຢ່ າງໜ້ອຍ 3-4 ຊິ ້ນສ່ ວນ ແລະ ນໍາເອົາ 1 ຊຶ ້ນສ່ວນຂື ້ນມາເປັນຕວົຢ່ າງຕົນ້ ແບບທໍາອດິສ່ ວນທີ ່ ເຫ ອື ເປັນຕວົ ຢ່ າງຄ່ ູຕວົ ຢ່ າງຕົນ້ ແບບ. 3. ມີການບັນຍາຍລັກສະນະຕ່ າງໆຂອງພືດເປັນພາສາລາຕິນ ຊື ່ວທິ ະຍາສາດ ແລະ ລກັ ສະນະຕ່າງໆຂອງພດືນັນ້ ຕອ້ງມກີ ານພມິ ໃນໜງັສືຫ ືເອກະສານທີ ່ວງການພືດສາດ ົ ຍອມຮັບ, ພ້ອມທັງມີການແລກປ່ ຽນລະຫວ່ າງສະຖາບັນທາງພຶກສາສາດ.

63 ບດົທ ີ5 ອານາຈກັພດື (Kingdom Plantae) I. ອານາຈກັ ຂອງສິ ່ ງມຊີວີດິ ໃນຍຸ ກສະໄໝຂອງ Linnaeus ນັ ້ນສິ ່ ງມີຊີວິດຖືກຈັດຢ່ ູໃນ 2 ອານາຈັກເທົ ່ ານັນ້ ຄື: ອານາຈັກພືດ (Kingdom Plantae) ແລະ ອານາຈັກສັດ (Kingdom Animalia), ໃນນັນ້ ສິ ່ ງມີຊີວິດທີ ່ ບໍ ່ ສາມາດເຄື ່ ອນທີ ່ ໄດ້, ສ້າງອາຫານເອງໄດ້ແລະ ມຂີອບຫຸມ້ ຈລຸ ງັແມ່ນຖືກຈດັ ໄວໃ້ນອານາຈກັ ພດືລວມທງັແບກັ ທເີຣຍ ແລະ ເຫດັ ກໍ ່ຖືກ ຈດັ ໄວໃ້ນອານາຈກັ ພດື ເຊັ ່ນກນັ , ສ່ ວນສິ ່ ງມຊີວີດິທີ ່ຕອ້ ງການກນິອາຫານທີ ່ ເປັນອງົຄະທາດຈາກສິ ່ ງແວດລ້ອມ ແລະ ສາມາດເຄື ່ອນທີ ່ ໄດຖ້ ກື ຈດັ ໄວໃ້ນອານາຈກັ ສດັ , ແຕ່ ໄລຍະຕໍ ່ມາການຈດັແບ່ງສິ ່ ງມຊີວີດິອອກເປັນພດື ແລະ ສດັ ເລີ ່ມ ມບີນັຫາຫ າຍຂື ້ນເພາະວ່າສິ ່ ງມຊີວີດິທີ ່ມລີກັ ສະນະຄາ້ຍຄສືດັ ແລະ ພດືຢ່ າງຫ ວງຫ າຍເຊັ ່ນວ່າ: ຢູຄ ນີ າທີ ່ ເປັນເທາົສີ ຂຽນທີ ່ສາມາດສງັເຄາະແສງໄດ້ແລະ ຍງັສາມາດເຄື ່ອນທີ ່ ໄດ, ້ສ່ ວນພວກເຫດັ ຣາເຖິງແມ່ນວ່າບໍ ່ສາມາດເຄື ່ອນທີ ່ ໄດ້ ແລະ ມີຂອບຫຸ້ມຈຸລັງຄືກັບພືດ, ແຕ່ ຕໍ ່ມາພົບວ່າອງົປະກອບທາງເຄມຂີອງຂອບຈລຸ ັງເຫັດແມ່ນມຄີວາມແຕກຕ່າງ ຈາກພືດ, ນອກນັນ້ກໍ ່ບໍ ່ມລີກັ ສະນະອື ່ນທີ ່ມຄີວາມໃກຄ້ ຽງພດື ເລຍີ . ຕໍ ່ມາໃນປີຄ.ສ 1963 R.H.Whittaker ຈິ ່ ງໄດ້ ຈໍາແນກສິ ່ ງມີຊີວິດອອກເປັນ 5 ອານາຈັກ (Five kingdom classification) ເຊິ ່ ງໄດ້ຮັບການຍອມຮັບທົ ່ ວໄປ ແລະ ໃຊ້ມາຈົນເຖງິປະຈບຸ ນັນີ ້ , ເຊິ ່ ງອານາຈກັທງັ 5 ໄດ້ແກ່: 1. ອານາຈກັ ໂມເນຣາ (Kingdom Monera) ສິ ່ ງມຊີວີ ິດໃນອານາຈກັ ນີ ້ໄດແ້ ກ່ : ແບກທເີຣຍທັງໝົດເຊິ ່ ງພົບຫ າຍກວ່ າ 10,000 ຊະນິດ, ເຊິ ່ ງທງັໝົດເປັນ ພວກທີ ່ ມຈີລຸ ັງແບບໂປ ຄາຣີໂອດຈຸລງັດຽວ, ມຂີ ະໜາດນອ້ ຍໂດຍທົ ່ວໄປມຄີວາມຍາວ 1-10 ໄມໂຄ ແມັດ, ມີຮູບ ຮ່ າງກົມ, ເປັນແທ່ ງຫ ືເປັນກຽວ, ບໍ ່ມແີກ່ນຈລຸ ງັທີ ່ ແທຈ້ງິ, ມີສານກໍາມະພັນເປັນ DNA ຮູບວົງມົນ (cicular DNA) ເຊິ ່ ງມພຽງ ີ 1 ໂມເລກຸນແຂນລອຍຢູ່ ໃນ cytoplasm ໂດຍບໍ ່ມີmembrane ຫໍຫຸ່ ມໄວເ້ຊິ ່ ງເອີ ້ນບໍລເິວນທີ ່ມີDNA ຢູ່ ນັນ້ ວ່ ານີວຄລອອຍ ີ (Nucleoid), ພາຍໃນ cytoplasm ຈະມີໄຣໂບໂຊມເປັນຈໍານວນຫ າຍແຕ່ ຈະບໍ ່ມີໂຄງສ້າງ ພາຍໃນຈລຸ ງັທີ ່ ສບັ ຊອ້ ນແບບທີ ່ມໃີນຈລຸ ງັຢູຄາຣີໂອດເຊັ ່ນ: ໄມໂຕຄອນເດ ຍ, ຄໍໂຣພລາດ, ຕາໜ່ າງທາດໃນ, ລະບົບ ໂກນຈິແລະ ໄມໂຄ ທິວບູນ ແຕ່ພາສມາແມມເບ ນອາດຈະມກີ ານພບັ ເຂົ ້າມາພາຍໃນ ແລະ ປ່ ຽນແປງໄປເຮດັ ໜາ້ທີ ່ ສໍາຄນັ ບາງຢ່ າງເຊັ ່ນ: ປ່ ຽນໄປເປັນເຈ້ຍຫຸມ້ ທີ ່ ເຮັດໜ້າທີ ່ຖ່ າຍທອກອີເລັກຕ ອນໃນຂະບວນການຫາຍໃຈ ຫ ືເຈ້ຍຫຸມ ທີ ່ ເຮັດໜ້າທີ ່ ຖ່ າຍທອດອີເລັກຕ ອນໃນຂະບວນການສັງເຄາະດ້ວຍແສງ (photosynthetic membrane), ແບັກທີ ເຣຍທຸກຊະນິດມີຂອບຈຸລັງ (cell wall) ຫໍ ່ຫຸ້ມພາສມາແມມເບ ນ, ແຕ່ ອົງປະກອບທາງເຄມີຂອງຂອບຈຸລັງຂອງ ແບກັ ທເີຣຍແຕກຕ່າງຈາກຂອບຈລຸ ງັຂອງພດື ເຊິ ່ ງປະກອບດວ້ ຍແຊນລູຍໂລສ (cellulose) ແຕ່ຂອບຈຸລັງຂອງແບັກ ທີເຣຍນັນ້ ປະກອບດ້ວຍສານປະສົມກັນລະຫວ່ າງ Carbohydrate ກັບ peptide ເອີ ້ນວ່ າ: ເປັບທຕີໂດໄກລແຄນ (peptidoglycan), ນອກນັນ້ ແບັກທິເຣຍບາງຊະນິດກໍສັງເຄາະທາດໜຽວອອກມາຫໍ ່ຫຸ້ມອີກຊັນ້ ໜຶ ່ ງເອີ ້ນວ່າ ແຄບ ຊູນ (capsule). Bacteria (ຮູບ 5.1) ເປັນສິ ່ ງມີຊີວິດຈຸລັງດຽວທີ ່ ມັກຈະຢູ່ ລວມກັນເປັນກ່ ຸມເອີ ້ນວ່ າ: ໂຄໂລນີ(colony) ເຊິ ່ ງມທີ ັງຊະນດິທີ ່ ເຄື ່ ອນທີ ່ ບໍ ່ ໄດ້ແລະ ເຄື ່ອນທີ ່ ໄດເ້ຊິ ່ ງກນົ ໄກການເຄື ່ອນທີ ່ ນັນ້ ມີ3 ແບບຄື: ແບບກິ ້ ງເກອືກໄປໃນ ສານເມືອກ (gliding), ແບບໃຊ້axial filament ເຊິ ່ ງຢ່ ູລະຫວ່ າງພາສມາແມມເບ ນກັບຂອງຈຸລັງ ແລະ ແບບທີ ່ ໃຊ້

64 ແຟັກເຈນລໍາ (flagellum), ພວກມັນມີການສືບພັນແບບບໍ ່ ອາໃສເພດໂດຍການແບ່ ງຈຸລັງແບບໄບນາຣີຟິສຊັນ (binary fission), ການແລກປ່ ຽນແຊນລະຫວ່ າງແບັກທີເຣຍສາມາດເກີດຂື ້ນໄດ້3 ວິທີຄື: ທ ານສະເຟີເມຊັນ (transformation), ທ ານສະດັກຊັນ (transduction) ແລະ ຄອນຈູເຄຊັນ (conjucation). ຮູບທີ5.1. ສະແດງລັກສະນະ ແລະ ໂຄງສ້າງຂອງສິ ່ ງມີຊີວິດໃນອານາຈັກໂມເນຣາ (ທີ ່ມາ https://www.askiitians.com/revision-notes/biology/the-biological-classification/) Bacteria ແບ່ ງອອກເປັນ 4 ກຸ່ ມຕາມວິທີການກິນອາຫານ (Mode of nutrition) ເຊິ ່ ງໄດແກ່ ້ : 1) ພວກໂຟໂຕອໍໂຕໂທ ບ (photoautotroph) ເຊິ ່ ງໃຊພ້ ະລັງງານແສງໃນການສງັເຄາະທາດປະສົມອິນຊີ ຈາກຄາບອນໄດອອກໄຊດ໌ນັນ້ຄສື ານສງັເຄາະດວ້ ຍແສງ. 2) ພວກໂຟໂຕເຮເຕີໂຣໂທ ບ (photoheterotroph) ເຊິ ່ ງໃຊ້ພະລັງງານແສງໃນການສັງເຄາະ ATP ແຕ່ຍັງ ຄົງຕ້ອງຮັບອາຫານທີ ່ ເປັນທາດປະສົມອິນຊີຈາກສິ ່ ງແວດລ້ອມ. 3) ພວກຄີໂມອໍໂຕໂທ ບ (chrmoautotroph) ເຊິ ່ ງດູດເອົາຄາບອນໄດອອກໄຊດ໌ຈາກສິ ່ ງແວດລອ້ ມແລ້ວ ນໍາມາສັງເຄາະທາດປະສົມອິນຊີໄດ້ໂດຍໃຊ້ພະລັງງານຈາກປະຕິກິລິຍາອົກຊີເດຊັນຂອງທາດປະສົມອະນິນຊີຈາກ ສິ ່ ງແວດລອ້ມເຊັ ່ນ:, H2 S NH3 ແລະ 2+ Fe . 4) ພວກຄີໂມເຮເຕີໂຣໂທ ບ (chemoheterotroph) ເຊິ ່ ງຕອ້ ງໃຊທ້ າດປະສມົ ອນິ ຊຈີ າກສິ ່ ງແວດລອ້ ມທີ ່ ເປັນທັງແຫ ່ ງພະລັງງານ ແລະ ແຫ່ ງຂອງຄາບອນເພື ່ອການດໍາລງົຊວີດິ . Bacteria ມີທັງຊະນິດທີ ່ ຕ້ອງຫາຍໃຈແບບໃຊ້ອົກຊີແຊນ (obligate aerobes), ຊະນດິທີ ່ຫາຍໃຈແບບໃຊ້ ອົກຊີແຊນ ຫ ືບໍ ່ ໃຊກ້ ໍ ່ ໄດ້(facultative anaerobes) ແລະ ຊະນິດທີ ່ ຫາຍໃຈແບບບໍ ່ ໃຊ້ອົກຊີແຊນ (obligate anaerobes) ເທົ ່ານັນ້ ແລະ ຕ້ອງອາໃສຢູ່ ໃນສິ ່ ງແວດລ້ອມທີ ່ ບໍ ່ມີອົກຊີແຊນ ຫ ືມອີກົ ຊແີຊນຕໍ ່າ. ສະນັນ້ ສິ ່ ງມີຊີວິດ ໃນອານາຈັກໂມເນຣາ ຈິ ່ ງມີຄວາມຫ າກຫ າຍໃນແງ່ຂອງຂະບວນການເມຕາໂບລີສຊຶມຢ່ າງຫ ວງຫ າຍ ແລະ ມີ ບົດບາດສໍາຄັນຕໍ ່ລະບົບນິເວດຂອງໂລກເພາະເປັນຜູ້ຍ່ ອຍສະຫ າຍຊາກສິ ່ ງມີຊີວິດ (saprophytes), ໃນນັນ້ ພວກທີ ່ ສງັເຄາະດວ້ ຍແສງກໍເປັນອາຫານໃຫສ້ ິ ່ ງມຊີ ີວິດອື ່ ນໆ ແລະ ບາງຊະນດິ ຍງັຊ່ ວຍປ່ ຽນກ໊າສໄນໂຕ ເຈນໃຫເ້ປັນປຸຸ໋ຍ ສໍາລັບພືດ, ແຕ່ກໍ ່ມຫີ າຍຊະນດິທີ ່ ເປັນໂທດໂດຍກໍ ່ ໃຫເ້ກດີໂຣກພະຍາດແກ່ມະນຸດ, ສັດແລະພືດ.

65 ສິ ່ ງມຊີວີດິໃນອານາຈັກໂມເນຣາແບ່ ງອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມໃຫຍ່ ໆຄື: 1) Archaebacteria ເປັນພວກທີ ່ ອາໃສຢູ່ ໃນສິ ່ ງແວດລ້ອມທີ ່ ມີສ່ ວນຄ້າຍຄືກັບສິ ່ ງແວດລ້ອມຂອງໂລກ ມະນຸດທີ ່ ເກດີຈລຸ ງັທີ ່ມຊີວີດິຂື ້ນມາເມື ່ອປະມານ 3,000-4,000 ລາ້ນປີທີ ່ ແລວ້ ເຊິ ່ ງແບ່ ງອອຫເປັນ 3 ກຸ່ ມໃຫຍ່ຄື: - ເມຕາໂນເຈນ (methanogens) ເຊິ ່ ງເປັນແບກທເີຣຍທີ ່ຫາຍໃຈແບບບໍ ່ ໃຊອ້ ກົ ຊແີຊນໂດຍອາໃສຢ່ ູໃນ ບຶງ, ບໍ ່ ຕມົ ແລະ ລໍາໃສຂ້ ອງສດັ , ໃນນັນ້ ພວກມນັ ສາມາດຣີດວິ CO2 ໃຫ້ເປັນກ໊າສເມຕານ ( CH4 ),ສະນັນ້ ຈິ ່ ງ ສາມາດໃຊ້ປະໂຫຍດໃນການຜະລິດກ໊າສຊີວະພາບໄດ້. - ຮາໂລຟີນ (halophiles) ເປັຍແບກທີເຣຍທີ ່ ອາໃສຢູ່ ໄດ້ໃນນໍ ້າທະເລທີ ່ ເຄັມຈັດເຖິງ 15-20% ແລະ ເປັນພວກທໍາອດິທີ ່ ມວີ ິວັດທະນາການຂອງກນົ ໄກການສງັເຄາະ ATP ໃນພາສມາແມມເບ ນ ໂດຍໃຊ້ພະລັງງານ ແສງ (photophosphorylation). - ເທີໂມແອຊີໂດຟິນ (thermoacidophiles) ເປັນແບກທີເຣຍທີ ່ ເຕີບໂຕໄດ້ດີທີ ່ ອຸນຫະພູມ 60-80 C ແລະ ຄ່ າ pH ລະຫວ່ າງ 2-4 ເຊັ ່ນໃນບໍ ່ນໍ ້າພຸຮ້ອນ. 2) Eubacteria (ຮູບ 5.2) ໄດ້ແກ່ ແບກທີເຣຍສ່ ວນໃຫຍ່ ເຊິ ່ ງແບ່ ງອອກເປັນຫ າຍກຸ່ ມຕາມລັກສະນະໂຄງ ສ້າງຂອງຈຸລັງ, ລັກສະນະນິໄສ ແລະ ວິທີໄດ້ມາຂອງອາຫານໄດ້ແກ່ : Cyanobacteria, Phototrophic bacteria, Pseudomonads, Spirochetes, Endospore-forming bacteria, Enteric bacteria, Rickettsias, Mycoplasma, Actinomycetes ແລະ Myxobacteria. ຮູບທີ5.2. Eubacteria ຊະນິດຕ່ າງໆ (ທີ ່ມາ https://ib.bioninja.com.au/options/untitled/b1-microbiology-organisms/types-of-eubacteria.html) 2. ອານາຈກັ ໂປ ຕສິຕາ (Kingdom Protista) ສິ ່ ງມີຊີວິດໃນອານາຈັກນີມ້ ຊີ ື ່ ເອີ ້ນໂດຍລວມວ່ າ: ພວກໂປ ຕິສ (protists) ເຊິ ່ ງເປັນສິ ່ ງມີຊີວິດພວກຢູຄາຣີ ໂອດທີ ່ ປະກອບດ້ວຍຈຸລັງທີ ່ມີແກ່ ນຈຸລັງທີ ່ ແທ້ຈິງ, ມີໂຄງສ້າງພາຍໃນຈຸລງັທີ ່ ມີເຈ້ມຫຸ້ມໄດ້ແກ່ : ໄມໂຕຄອນເດ ຍ,

66 ຄໍໂຣພລາດ, ໄມໂຄ ບໍດີ, ແວກຄິວໂອລ, ມີລະບົບແມັມເບ ນພາຍໃນທີ ່ ສັບຊ້ອນທີ ່ ກະກອບດ້ວຍ ຕາໜ່ າງທາດໃນ, Golgi complex ແລະ ໄລໂຊໂຊມ, ມີລະບົບໄຊໂທສເກນເລໂຕນທີ ່ ມີຊີເລຍ (cilia) ແລະ Flagellum ທີ ່ ປະກອບດ້ວຍໄມໂຄ ທິວບູນ 9 ຄູ່ອ້ອມຮອບໄມໂຄທິວບູນ 1 ຄູ່ທີ ່ຢ່ ູກາງ (9” + 2” pattern), ມີການແບ່ ງຈຸລັງ ແບ ບໄມໂຕຊິສ ແລະ ໄມໂອຊີສ (ຮູບ 5.3). ພາລາມີຊຽມ (Paramecium) ໂປ ໂຕຊົວ (Protozoa ຮູບທີ5.3 ສະແດງລັກສະນະໂຄງສ້າງຂອງ ໂປ ຕີສຕາບາງຊະນິດ (ທີ ່ມາ https://www.pinterest.com/pin/367113807097943720/) ສິ ່ ງມີຊີວິດໃນອານາຈັກໂປ ຕີສຕາ ແບ່ ງອອກເປັນ 16 ສາຂາ (phylum ຫ ືDivision) ເຊິ ່ ງໄດ້ຈັດແບ່ ງສາຂາ ເຫ ົ ່ານີ ້ອອກເປັນ 3 ກຸ່ ມ ໂດຍອິງຕາມລັກສະນະການກິນອາຫານຄື: 1) ກຸ່ ມໂປ ໂຕຊົວ (Protozoa) ຫ ືໂປ ຕສີທີ ່ມີລັກສະນະຄ້າຍຄືສັດ, ກິນອາຫານໂດຍວິທີຟາໂກໄຊໂຕຊີສ ເຊິ ່ ງປະກອບມີ5 phylum ຄື: Phylum Rhizopoda, Actinopoda, Foraminifera, Apicomplexa ແລະ Phylum Celiophora (ຮູບ 5.4). 2) ກຸ່ ມສາຫ ່ າຍ ຫ ືເທົາ (Algal Protists) ຫ ືໂປ ຕສີທີ ່ມີລັກສະນະຄ້າຍຄືພືດ ເຊິ ່ ງສາມາດສ້າງອາຫານເອງ ໄດ້ໂດຍການສັງເຄາະດ້ວຍແສງ, ເຊິ ່ ງປະກອບມີ7 ສາຂາ (Division) ໄດ້ແກ່ : ສາຂາ Dinoflagellata, Chrysophyta, Bacillariophyta, Euglenophyta, Chlorophyta, Phaeophyta ແລະ ສາຂາ Rhodophyta (ຮູບ 5.4). 3) ກຸ່ ມໂປ ຕີສທີ ່ ຄ້າຍຄືເຫັດຣາ (Protists resembling fungi) ທີ ່ ກິນອາຫານໂດຍການປ່ ອຍເອັນໄຊ ອອກມາຍ່ ອຍສະຫ າຍຊາກສິ ່ ງມີຊີວິດໃຫ້ເປັນສານໂມເລກຸນນ້ອຍລົງແລ້ວຈິ ່ ງດູດຊຶມສານອາຫານເຂົ ້າສູ່ ຈຸລັງ, ເຊິ ່ ງ ປະກອບມີ3 ສາຂາ (Phylum) ໄດ້ແກ່: ສາຂາ Myxomycota, Acrasiomycota ແລະ ສາຂາ Oomycota (ຮູບ 5.4).

67 ຮູບທີ5.4. ສະແດງການຈັດຈໍາແນກ ແລະ ຕົວຢ່ າງຊະນິດຂອງສິ ່ ງມີຊີວິດໃນອານາຈັກໂປ ຕີສຕາ (ທີ ່ມາ https://sites.google.com/a/webstercountyschools.org/science-today/protists)

68 3. ອານາຈກັ ຟັງໄຈ (Kingdom Fungi) ສິ ່ ງມີຊີວິດໃນອານາຈັກຟັງໄຈ ເປັນຈໍາພວກຢູຄາຣີໂອດເຊິ ່ ງສ່ວນໃຫຍ່ປະກອບດ້ວຍຫ າຍຈຸລງັທີ ່ມີລັກສະນະ ເປັນເສັນ້ ໄຍເອີ ້ນວ່ າ: ເສັນ້ ໄຍໄຮຟີ(hyphae), ມີຂອບຈຸລັງທີ ່ ປະກອບດ້ວຍທາດຈໍາພວກໄຄຕີນ, ເປັນສິ ່ ງມີຊີວິດ ພວກເຮເທີໂຣໂທບ ເຊິ ່ ງບໍ ່ ສາມາດສ້າງອາຫານເອງໄດ້ແລະ ໄດ້ຮັບອາຫານຈາກສະພາບແວດລ້ອມໂດຍການປ່ ອຍ ເອັນໄຊອອກມາຍ່ ອຍທາດອິນຊີໃນຊາກພືດ ແລະ ສັດໃຫ້ມີໂມເລກຸນນ້ອຍລົງແລ້ວຈິ ່ ງດູດເຂົ ້າສູ່ ຈຸລັງ, ແຕ່ ບາງ ຊະນິດກໍ ່ ເປັນກາຝາກເຊິ ່ ງສາມາດດູດສານອິນຊີຈາກຈຸລັງເຈົ ້າບ້ານໂດຍກົງໃນຂະນະທີ ່ຍັງມີຊີວິດຢູ່ . ໃນວົງຈອນຊີວິດສ່ ວນໃຫຍ່ ຂອງຟັງໄຈມີບົດບາດສໍາຄັນຢ່ າງຍິ ່ ງຕໍ ່ ລະບົບນິເວດ, ເພາະເປັນຜູ້ຍ່ ອຍສະຫ າ ຍທາດອິນຊີໃນຊາກພືດ ແລະ ສັດເພື ່ ອປົດປ່ ອຍທາດອານຫານອອກຈາກລະບົບຮ່ າງກາຍຂອງສິ ່ ງມີຊີວິດຄືນສູ່ ສິ ່ ງ ແວດລ້ອມຄື: ດິນ ແລະນໍ ້າ, ເພື ່ອໃຫ້ພືດ ແລະ ສິ ່ ງມີຊີວິດຈໍາພວກອໍໂທໂທບ ອື ່ນໆໄດ້ດູດໄປໃຊ້ໃນການເຕີບໂຕຕໍ ່ ໄປ , ນອກຈາກນີ ້ ເຫັດຣາບາງຊະນິດຍັງອາໃສຢູ່ ຮ່ ວມກັບຮາກຂອງພືດແບບເພິ ່ ງພາອາໃສກັນເອີ ້ນວ່ າ: ໄມໂຄຣີຊາ (Micoriza) ເຊິ ່ ງຊ່ວຍເພີ ່ມປະສິດທິພາບຂອງຮາກພືດໃນການດູດແຮ່ທາດຈາກດິນ. ນອກນັນຟັງໄຈຫ າຍຊະນິດຍັງ ເປັນອາຫານສໍາລັບມະນຸດໄດ້ແກ່: ເຫັດຕ່ າງໆ ແລະ ມີຫ າຍຊະນິດມີປະໂຫຍດໃນອຸດສະຫະກໍາອາຫານ, ເຄື ່ອງດື ່ມ ແລະ ການຜະລິດຢາປະຕິຊີວະນະ, ສ່ ວນຟັງໄຈທີ ່ ໃຫ້ໂທດໄດ້ແກ່ ພວກທີ ່ ເຮັດໃຫ້ເກີດໂຣກໃນມະນຸດ, ສັດ ແລະ ພືດ. ສິ ່ ງມີຊີວິດທີ ່ ຈັດຢູ່ ໃນອານາຈັກຟັງໄຈ ເຊື ່ ອວ່ າມີວິວັດທະນາການມາຈາກບັນພະບູລຸດທີ ່ ເປັນພວກໂປ ຕີສ ເມື ່ອປະມານ 400-500 ລ້ານປີຜ້ານມາແລ້ວ ແລະ ໃນປັດຈຸບັນຟັງໄຈທັງໝົດມີຫ າຍກວ່ າ 100,000 ຊະນິດເຊິ ່ ງ ແບ່ ງອອກເປັນ 4 ສາຂາ (Division) ໄດ້ແກ່: Division Zygomycota, Ascomycota, Basidiomycota ແລະ Division Deuteromycota (ຮູບ 5.5). ຮູບທີ5.5. ສະແດງການຈັດຈໍາແນກ ແລະ ຕົວຢ່ າງຊະນິດຂອງສິ ່ ງມີຊີວິດໃນອານາຈັກຟັງໄຈ (ທີ ່ມາ https://microbenotes.com/classification-of-fungi/)

69 4. ອານາຈກັ ສດັ (Kingdom Animalia) ຮູບທີ5.6. ສະແດງການຈັດຈໍາແນກ ແລະ ຕົວຢ່ າງຊະນິດຂອງສິ ່ ງມີຊີວິດໃນອານາຈັກສັດ (ທີ ່ມາ https://biodiversityintrobio.wordpress.com/kingdom-animalia/) ສັດເປັນສິ ່ ງມີຊີວິດພວກຢູຄາຣີໂອດທີ ່ປະກອບດ້ວຍຫ າຍຈຸລັງຄືກັນກັບພືດ ແລະ ຟັງໄຈ, ແຕ່ກໍ ່ມີຄວາມແຕກ ຕ່ າງຈໍາພວກດັ ່ງກ່າວໃນຫ າຍໆລັກສະນະຄື: - ສັດມີການເຄື ່ ອນທີ ່ ແລະ ວິທີການໄດ້ມາຂອງອາຫານ, ເຊິ ່ ງສັດຈະກິນອາຫານໂດຍວິທີອິນເຈຊັນ (ingestion) ຄືກິນສິ ່ ງມີຊີວິດຊະນິດອື ່ນໆ ຫ ືຊີ ້ນສ່ ວນຂອງສິ ່ ງມີຊີວິດອື ່ນແລ້ວຈິ ່ ງນໍາມາຍ່ ອຍພາຍໃນລະບົບທາງ ເດີນອາຫານຂອງສັດ, ໃນຂະນະທີ ່ ຟັງໄຈຈະປ່ ອຍເອັນໄຊມາຍ່ ອຍຊາກສິ ່ ງມີຊີວິດອື ່ນແລ້ວຈິ ່ ງດູດຊືມເອົາຜົນຜະລິດ ຂອງການຍ່ ອຍ, ສ່ ວນພືດສ້າງອາຫານເອງຈາກທາດອະນິນຊີໃນສິ ່ ງແວດລ້ອມໂດຍໃຊ້ພະລັງງານຈາກແສງ. - ການປະກອບສ້າງຂອງຈຸລັງຄື: ຈຸລັງຂອງສັດບໍ ່ ມີຂອບຈຸລັງ, ຈຸລັງຂອງສັດສະສົມຄ າໂບໄຮເດ ດໃນຮູບ ແບບຂອງໄກໂກເຈນ, - ຮ່ າງກາຍຂອງສັດປະກອບດ້ວຍລະບົບອະໄວຍະວະທີ ່ ສັບຊ້ອນ, ຈຸລັງຕ່ າງໆໃນຮ່ າງກາຍຈະເປັນດີ ພລອຍ (diploid) ແລ້ວຈະມີການຫຸ ດຈໍານວນໂຄ ໂມໂຊມເຫ ືອເປັນແຮພລອຍ (haploid) ສະເພາະໃນຈຸລັງສືບພັນ ເພດຜູ້ແລະ ແມ່ເທົ ່ານັນ້, ເມື ່ອເກີດການປະສົມກັນລະຫວ່ າງຈຸລັງສືບພັນເພດຜູ້ແລະ ເພດແມ່ກໍ ່ຈະສ້າງໄຊໂກດທີ ່

70 ເປັນດີພລອຍທີ ່ຈະເຕີບໂຕເປັນສັດຕົວໃໝ່ຕໍ ່ ໄປ, ສ່ ວນຟັງໄຈນັນ້ມີວັດທະຈັກຂອງຊີວິດສ່ ວນໃຫຍ່ທີ ່ ເປັນແຮພລອຍ ເຊິ ່ ງຈະມີໄລຍະທີ ່ ເປັນດີພລອຍສະເພາະຕອນເປັນໄຊໂກດເທົ ່ານັນ້, ສ່ ວນພືດນັນ້ມີໄລຍະຊີວິດທີ ່ ເປັນດີພລອລ ແລະ ແຮພລອຍສະຫ ັບກັນ. ອານາຈັກສັດແບ່ ງອອກເປັນ 30 ສາຂາ ແຕ່ທີ ້ນິຍົມກັນສຶກສາມີ10 ສາຂາ (phylum) ຄື: ສາຂາ Porifera, Cnidaria, Platyhelmintes, Nematoda, Mollusca, Annelida, Arthopoda, Echenodermata, Hemichrodata ແລະ ສາຂາ Chrodata (ຮູບທີ5.6). 5. ອານາຈກັ ພດື ( Kingdom Plantae) ພືດທຸກຊະນິດເປັນສິ ່ ງມີຊີວິດຄໍາພວກຢູຄາຣີໂອດທີ ່ ປະກອບດ້ວຍຫ າຍຈຸລັງ ແລະ ສ້າງອາຫານເອງ ໂດ ຍການສັງເຄາະແສງເຊິ ່ ງມລັກສະນະ ີ ສໍາຄັນດັ ່ງນີ ້ : - ມີຂອງຈຸລັງທີ ່ ທິແຊນລູຍໂລສເປັນອົງປະກອບ ແລະ ສະສົມອາຫານໃນຮູບແບບຄ າໂບໄຮເດ ດໃນຮູບ ຂອງແປ້ງ, ເມັດສີທີ ່ ໃຊ້ໃນການສັງເຄາະແສງມີChlorophyll A & B ແລະ Charotiniod. - ມີການປັບຕົວໃຫ້ສາມາດໃຊ້ຊີວິດຢູ່ ເທິງບົກໄດ້ໂດຍການສ້າງຄິວຕີເຄິນປົກຫຸ້ມຜິວດ້ານນອກໃນທຸກໆ ສ່ ວນທີ ່ ສໍາຜັດກັບອາກາດເພື ່ອປ້ອງກັນການລະເຫີຍອາຍຂອງນໍ ້າ, ແຕ່ຈະສ້າງຈຸລັງເປີດທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ: ປາກໃບ ຫ ືຈຸລັງ ປ່ ອງອາກາດໄວ້ສໍາລັບເປັນທາງໃຫ້ຄາບອນໄດອອກໄຊດ໌ເຂົ ້າສູ່ ໃບເພື ່ອໄປໃຊ້ໃນການສ້າງອາຫານ. - ໃນຂະບວນການຈະເລີນເຕີບໂຕ ແລະ ການສືບພັນຂອງພືດຈະມີການແບ່ ງຈຸລັງແບບໄມໂຕຊີສ ແລະ ແບບໄມໂອຊີສ. - ວັດທະຈັດຂອງພືດປະກອບດ້ວຍຊ່ ວງຊີວິດທີ ່ ຈຸລັງຂອງພືດມີຈໍານວນໂຄ ໂມໂຊມ 2 ຊຸດ (dipoid hhase) ເອີ ້ນໄລຍະນີ ້ວ່າ ສະປໍໂຣໄຟ (sportophyte) ສະຫ ັບກັບຊ່ ວງຊີວິດທີ ່ຈຸລັງຂອງພືດທີ ່ມີຈໍານວນໂຄ ໂມໂຊມ 1 ຊຸດ (hapoid hhase) ເອີ ້ນວ່າ ແກມີໂຕໄຟ (gametophyte), ເຊິ ່ ງເອີ ້ນວົງຈອນແບບນີ ້ວ່ າ: ວົງຈອນແບບສະຫ ັບ (alternation of generation), ໃນນັນ້ ທັງສອງໄລຍະມີຄວາມແຕກຕ່ າງກັນຢ່ າງຊັດເຈນ. ລັກສະນະສໍາຄັນອີກ ປະການໜຶ ່ ງຄືພືດຈະສ້າງຈຸລັງສືບພັນ (gametes) ຢູ່ ພາຍໃນອະໄວຍະວະເພດ (gametangium) ທີ ່ມີຊັນ້ຈຸລັງຂອງ ແກມີໂຕໄຟຫໍ ່ຫຸ້ມບໍລິເວນທີ ່ສ້າງຈຸລັງສືບພັນເອົາໄວ້ແລະ ເມື ່ອເກີດປະຕິສົນທິແລ້ວ ໄຊໂກດຈະພັດທະນາໄປເປັນ ໜໍ ່ລູກແລ້ວຈະເລີນຢູ່ ພາຍໃນຕົນ້ ແມ່ຊົ ່ວໄລຍະເວລາໜຶ ່ ງກ່ ອນຈະພັດທະນາໄປເປັນສະປໍໂຣໄຟຕົນ້ ໃໝ່ . II. ວວິດັທະນາການຂອງພດື ນັກວິທະຍາສາດເຊື ່ອວ່ າພືດມີວິວັດທະນາການມາຈາກບັນພະບູລຸດທີ ່ ເປັນສາຫ ່ າຍ (ເທົາ) ໃນດີວີຊັນຄລໍໂຣ ໄຟຕາ (Division Chlorophyta) ໃນຕອນປາຍຂອງຍຸກໄຊລູຣຽນ (Silurian) ເມື ່ອປະມານ 400 ລ້ານປີທີ ່ ແລ້ວ, ເຊິ ່ ງໄດສ້ ນັ ນຖິ ານວ່າບນັ ພະບູລຸດຂອງພດື ເປັນເທົາທີ ່ ຢ່ ູໃນນໍ ້າ ແລະ ອາດມປີ ະສບົ ການຕໍ ່ ພາວະການຂາດນໍ ້າໃນບາງ ລະດູການ ໂດຍສະເພາະບໍລເິວນແຫ່ ງນໍ ້າຕື ້ນໆໃນໄລຍະລະດູແລງ້ເຊິ ່ ງນໍ ້າຕາມແຫ່ ງທໍາມະຊາດມກັ ແຫງ້, ສະນັນ້ການ ດໍາລງົຊວີດິ ຈິ ່ ງຈໍາເປັນຕອ້ ງມກີ ານປັບຕວົ ເອງເພື ່ອໃຫຜ້່ານຊ່ ວງໄລຍະເວລາທີ ່ ຂາດນໍ ້ານີ ້ໂດຍພດື ໄດມ້ ກີ ານປັບຕວົ 3 ດ້ານຄື: 1. ການປັບຕົວດ້ານໂຄງສ້າງຂອງພືດ ແມ່ ນເກີດຂື ້ນເມື ່ອພດືບໍ ່ມນີໍ ້າອອ້ ມຮອບຮ່າງກາຍ, ສະນັນ້ພດືຈິ ່ ງຈໍາເປັນຕອ້ງມກີ ານປັບໂຄງສາ້ງທີ ່ສາມາດດູດ ນໍ ້າຈາກຖິ ່ ນທີ ່ ຢ່ ູອອ້ ມຮອບ ແລະ ໂຄງສ້າງທີ ່ ຈະໃຊ້ໃນການລໍາລຽງນໍ ້າຄື: ມີການສ້າງຮາກ ແລະ ແພຈຸລັງທີ ່ ໃຊໃ້ນ

71 ການລໍາລຽງນໍ ້າເປັນສະເພາະ. ນອກຈາກນັນ້ ພດືມກີ ານສາ້ງອາຫານເຊິ ່ ງຕອ້ ງໃຊວ້ ດັຖຸດິບຄ: ືຄາບອນໄດອອກໄຊດ໌ ແລະ ນໍ ້າທີ ່ລໍາລຽງຈາກຮາກໄປສ່ ູພາກສ່ວນອື ່ນໆຂອງພດືກໍ ່ ໄດໃ້ຊເ້ຂົ ້າໃນການສງັເຄາະແສງເຊັ ່ນກນັ , ເມື ່ອຮ່ າງກາຍມີ ນໍ ້າຫ າຍເກນີພດືຈິ ່ ງຈໍາເປັນຕອ້ ງລະບາຍອອກສະນັນ້ ມນັ ຈິ ່ ງມກີ ານສາ້ງຈລຸ ງັປາກໃບ (stomata) ເພື ່ອເປັນຊ່ ອງທາງ ຜ່ານເຂົ ້າອອກຂອງນໍ ້າ ແລະ ກ໊າສ. 2. ການປັບຕົວທາງດ້ານອົງປະກອບທາງເຄມີຂອງພືດມີຄື: - ສ້າງຄິວຕີເຄິລ (cuticle) ມາສາບຜິວຂອງພືດເຊິ ່ ງເປັນທາດປະສົມທາງເຄມທີ ີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ “secondary products” ເຊິ ່ ງເປັນທາດປະສມົ ທີ ່ ພືດສາ້ງຂື ້ນເປັນພິເສດທີ ່ ແຕກຕ່າງຈາກ primary products ເຊິ ່ ງເປັນທາດປະ ສົມພື ້ນຖານທີ ່ ພດື ໃຊໃ້ນການດໍາລງົຊວີດິ . secondary products ເປັນທາດປະສມົ ທີ ່ ເຊື ່ອວ່າພດືສາ້ງຂື ້ນເພື ່ອຊ່ ວຍ ໃຫ້ພືດຢູ່ ລອດໄດ້, ດັ ່ງນັນ້ ຈິ ່ ງມທາດ ີ ປະສົມທີ ່ ຂອ້ ນຂາ້ງສະເພາະເຈາະຈງົສໍາລັບພືດແຕ່ ລະກ່ ຸມເຊັ ່ ນ: secondary products ຫ າຍຊະນິດມີຄວາມເປັນພິເສດເຊິ ່ ງຈະເປັນອນັ ຕະລາຍຕໍ ່ສດັທີ ່ມາກນິພດື. - ລິກນິນ (lignin) ເປັນຕົວຢ່ າງຂອງ secondary products ເຊິ ່ ງເປັນທາດເຄມີທີ ່ ພືດສ້າງຂື ້ນມາສາບທີ ່ ຂອບຈຸລັງ ເຮັດໃຫ້ຂອງຈຸລັງຂອງພດືມຄີວາມແຂງແຮງເຊິ ່ ງມກັ ຈະພບົຫ າຍໃນພດືທີ ່ມເີນື ້ອໄມຈ້ ະເລນີດ.ີ - Secondary products ອກີ ຊະນດິ ໜຶ ່ ງທີ ່ ມຄີວາມສໍາຄັນຄ: ືສະປໍໂຣພອນເລນິນ (sporopollenin) ເປັນໂພລີເມີທີ ່ມີຄວາມທົນທານຕໍ ່ ສະພາບແວດລອ້ ມໄດດ້ ເີຊິ ່ ງສາມາດພບົ ທາດຊະນດິ ນີ ້ໃນບໍລິເວນຂອງຈລຸ ງັຂອງ ສະປໍ ແລະ ລະອອງເກສອນ. 3. ການປັບຕົວດ້ານການສືບພັນຂອງພືດ ພືດໃນຍຸກທໍາອິດແມ່ ນສ້າງຈຸລັງສືບພັນພາຍໃນກັບຈຸລັງສືບພັນ ເຊິ ່ ງມກີ່ ຸມຈລຸ ງັທີ ່ ເປັນໝນັຫໍ ່ຫຸມ້ ເປັນຜະໜງັ ເພື ່ອປ້ອງກນັ ຈລຸ ັງສບືພນັທີ ່ ບອບບາງບໍ ່ ໃຫຫ້່ ຽວແຫງ້ໃນລະຫວ່າງທີ ່ມກີ ານພດັທະນາຂອງຈຸລງັ, ການປະຕສິ ນົທິກໍ ່ ເປັນແບບການປະຕສິນົທທິ ີ ່ ເກດີຂື ້ນໃນກັບຈຸລັງສືບພັນເພດແມ່ ແລ້ວໄຊໂກດຈະພັດທະນາໄປເປັນແອມບ ີໂອ ແລະ ເຕບີໂຕຕໍ ່ ໄປເປັນສະປໍໂຣໄຟ. ການສາ້ງແອມບ ໂີອເປັນລກັ ສະນະທີ ່ ພບົ ສະເພາະໃນພດື ເທົ ່ານັນ້ ເຊິ ່ ງແອມບ ໂີອຈະຖືກປົກປ້ອງໂດຍຜະໜັງ ຂອງກັບຈຸລງັສບືພນັ ໃນຊ່ ວງໄລຍະເວລາໃດໜຶ ່ ງກ່ອນຈະເຕບີ ໂຕຕໍ ່ ໄປເປັນສະປໍໂຣໄຟ. ການສາ້ງລະອອງເກສອນເປັນການປັບຕວົ ໃຫຢ້່ ູໃນສະພາບແວດລອ້ ມເທງິບກົ ໄດດ້ ຂີ ື ້ນ ໂດຍບໍ ່ ຕອ້ງອາໃສນໍ ້າ ເປັນຕວົກາງດັ ່ງທີ ່ຍງພົບໃນພືດພວກໄບໂອໄຟ ແລະ ເທີຣີໂດໄຟ ັ . ການວິວັດທະນາການຂອງພືດໄດ້ຜ່ ານຂັນ້ ຕອນວິວັດທະນາການສໍາຄັນ 4 ຂັນ້ ຕອນ (ດັ ່ງຮູບ 5.7) ຈົນມີພືດ ຫ ວງຫ າຍເຖິງ 10 ສາຂາ (Division) ແລະ ມີຫ າຍກວ່ າ 250,000 ຊະນິດໃນປັດຈຸບັນນີ ້ .

72 ຮູບທີ5.7. ຂັນ້ ຕອນສໍາຄນັ ຂອງວວິດັທະນາການຂອງພດື (ທີ ່ມາ http://www.thaigoodview.com/node/72357) 3.1. ຂັນ້ຕອນທີ1: ການກາເນດີພດືທີ ່ບໍ ່ມທີ ໍ ່ລາລຽງ ຂັນ້ ຕອນທໍາອິດຂອງວິວັດທະນາການຂອງພືດຄື: ພືດໄດ້ມີວິວັດທະນາການຈາກເທົາສີຂຽວ, ເຊິ ່ ງ ນກັ ວິທະຍາສາດເຊື ່ ອວ່ າ ເທົາສີຂຽວມຄີວາມເປັນໄປໄດຫ້ າຍທີ ່ ສຸດທີ ່ ຈະເປັນບັນພະບູລຸດຂອງພືດຫ າຍກວ່າເທົາ ກ່ ຸມອື ່ນໆ, ເນື ່ອງຈາກວ່າເທາົສຂີຽວມລີກັ ສະນະຄກືບັພດືຫ າຍປະການເຊັ ່ນ: - ໃຊ້ເມັດສີເສີມຊະນິດດຽວກັນໃນການສັງເຄາະດ້ວຍແສງຄື: Chlorophull B ແລະ Carotene. - Chlorophats ຂອງເທົາສີຂຽວມີໂຄງສ້າງຄ້າຍຄືກັບຂອງພືດ. - ຂອບຈຸລັງ (cell wall) ຂອງເທົາສີຂຽວມີcellulose ເປັນອົງປະກອບຄືກັບພືດ. - ເທົາສີຂຽວສະສົມ chrabohydrade ໃນຮູບແບບຂອງແປ້ງຄືກັບພືດ - ເທົາມີກົນໄກການແບ່ ງຈຸລັງໂດຍການສ້າງ cell phlate ຈາກການລວມຕົວຂອງຖົງແມັນເບ ນທີ ່ ສ້າງມາ ຈາກ golgi body ຄືກັນກັບທີ ່ພົບໃນພືດ. ໃນນັນ້ ພດືກ່ ຸມທໍາອດິທີ ່ ເກດີຂື ້ນເຊື ່ອກນັວ່າມຖີ ິ ່ ນຖານຢ່ ູແຄມທະເລສາບ, ເທາົສຂີຽວທີ ່ມກີ ານປັບຕວົ ໃຫທ້ ນົ ທານຕໍ ່ສະພາບແວດລອ້ ມໄດດ້ ນົ ນານຢ່ ູໃນສະພາບທີ ່ຂາດນໍ ້ານີໜ້ າ້ຈະເປັນບນັ ພະບູລຸດຂອງພດື , ໂດຍພືດກຸ່ ມທໍາອິດ ຈະຕອ້ ງມລີ ັກສະນະທີ ່ ເຮັດໃຫສ້ າມາດໃຊຊ້ ີວິດຢ່ ູເທິງບົກໄດຄ້ ື: ມີcuticle ເຄືອບຜິວເພື ່ ອປ້ອງກັນການຂາດນໍ ້າ ແລະ ມີຊັນ້ຈຸລັງທີ ່ຫໍ ່ຫຸ້ມຈຸລັງສືບພັນບໍ ່ ໃຫ້ແຫ້ງ, ຫ ັງຈາກປັບຕົວໃຫ້ອາໃສຢ່ ູເທງິບກົ ໄດແ້ລວ້ ພດືຍຸກທໍາອດິກໍ ່ສາມາດ ຈະເລີນເຕີບໂຕ ແລະ ຂະຫຍາຍພັນໄດ້ຢ່ າງໄວວາເພາະເທິງບົກມີແຮ່ທາດ ແລະ ປະລິມານແສງແດດອຸດດົມສົມບູນ ກວ່ າໃນນໍ ້າ, ຈາກນັນ້ ໄລຍະຕໍ ່ມາພືດຍຸກທໍາອດິ ກໍ ່ ໄດວ້ ິວດັທະນາການອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມຄື: ກ່ ຸມພດືທີ ່ ບໍ ່ມທີ ໍ ່ລໍາລຽງ

73 (nonvascular plants) ເຊິ ່ ງຍງັສືບເຊື ້ອສາຍຈົນມາຮອບປະຈຸບັນໄດ້ແກ່ ພືດໃນດີວີຊັນໄບ ໂອໄຟຕາ(Division Bryophyta) ເຊັ ່ນ: Moss, liverwort ແລະ ກຸ່ ມພືດທີ ່ມີທໍ ່ລໍາລຽງ (vascular plants). 3.2. ຂັນ້ຕອນທີ2 ການກໍາເນິດພືດທີ ່ມີທໍ ່ລໍາລຽງ ຂັນ້ ຕອນສໍາຄັນຂັນ້ ຕໍ ່ມາໃນວິວັດທະນາການຂອງພືດຄື: ວິວັດທະນາການຂອງພືດທີ ່ ມີແພລໍາລຽງ ເຊິ ່ ງຈາກ ຫ ັກຖານທີ ່ ໄດ້ຈາກຊາກດຶກດໍາບັນ ເຮັດໃຫ້ນັກວິທະຍາສາດເຊື ່ ອວ່ າພືດທີ ່ ມີແພລໍາລຽງພວກທໍາອິດເກີດຂື ້ນເມື ່ອ ປະມານ 390 ລ້ານປີທີ ່ ຜ້ານມາ, ໃນນັນ້ ຄວາມແຕກຕ່ າງທີ ່ ຊັດເຈນລະຫວ່ າງພືດທີ ່ ບໍ ່ ມແີພລໍາລຽງກບັ ພືດທີ ່ ມີແພ ລໍາລຽງນັນ້ຄ: ື - ພດືທີ ່ ບໍ ່ມແີພລໍາລຽງຈະມຂີະໜາດນອ້ ຍທີ ່ ຍງັບໍ ່ທັນມຮີ າກ, ລໍາຕົນ້ ແລະ ໃບທີ ່ ແທຈ້ ງິຕອ້ ງອາໃສຢ່ ູໃນ ບໍລເິວນປຽກຊຸ່ມ ຫ ືບໍລເິວນມນີໍາຂງັໜອ້ ຍໜຶ ່ ງເພາະຍງັຕອ້ງອາໃສນໍ ້າເປັນຕວົນໍາພາສະເປີມເຂົ ້າໄປປະສມົ ກບັ ໄຂ່ , ຢູ່ ພາຍໃນຮ່າງກາຍບໍ ່ມແີພລໍາລຽງທີ ່ ປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັລໍາລຽງຕໍ ່ກນັ ເປັນທໍ ່ຍາວ, ດັ ່ງນັນ້ການລໍາລຽງນໍ ້າພາຍໃນຕົນ້ ພດື ຈິ ່ ງຕອ້ງອາໃສຂະບວນການແຜ່ ແລະ ຂະບວນການໄຫ ວຽນຂອງ cytoplasm. - ພືດທີ ່ມີແພລໍາລຽງນັນ້ ຈະມີຂະໜາດໃຫຍ່ທີ ່ມີຮາກ, ລໍາຕົນ້ ແລະ ໃບທີ ່ ແທ້ຈິງ, ມີການສະສົມລິກນິນ ໃນຂອບຈຸລງັຈິ ່ ງເຮັດໃຫ້ແະຈຸລັງມີຄວາມແຂງແຮງ, ເຮດັ ໃຫລ້ໍາຕົນ້ ຕັ ້ງຊື ່ ແລະ ສູງຂື ້ນໂດຍບໍ ່ລົມ້ ງ່າຍ, ພາຍໃນລໍາຕົນ້ ມແີພລໍາລຽງທີ ່ ປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັທີ ່ ເຮດັ ໜາ້ທີ ່ລໍາລຽງມາລຽງຕໍ ່ກນັ ເປັນທໍ ່ຍາວ ເຮດັ ໃຫສ້າມາດເກດີການລໍາລຽງໃນ ໄລຍະໄກໄດ້, ເຊິ ່ ງປະກອບມີ2 ຊະນິດຄື: ແພລໍາລຽງນໍ ້າ ແລະ ແຮ່ ທາດເອີ ້ນວ່າ: ໄຊແລມ (xylem) ທີ ່ ປະກອບ ດ້ວຍຈຸລັງທີ ່ ຕາຍແລ້ວ 2 ຊະນິດເຮັດໜ້າທີ ່ ລໍາລຽງນໍ ້າ ແລະ ແຮ່ ທາດຈາກຮາກສູ່ ລໍາຕົນ້ ແລະ ໃບຄື: ຈຸລັງເຕ ຄິດ (tarcheid) ເຊິ ່ ງພບົ ໃນພືດທຸກຊະນິດ ແລະ ຈຸລັງເຊລເມມເບີ(celmember) ທີ ່ ພົບໃນພືດຂັນ້ ສູງເທົ ່ານັນ້, ນອກ ນັນ້ ທງັສອງຈລຸ ັງຍງັເຮັດໜາ້ທີ ່ ເສີມສາ້ງຄວາມແຂງແຮງແກ່ຕົນ້ ພືດອກີ ດວ້ ຍ ເພາະວ່ າຂອບຈຸລັງປະກອບດ້ວຍແພ ຖາວອນຂັນ້ ສອງ ແລະ ມີລິກນິນຫ າຍ. ສ່ ວນຊະນິດທີສອງແມ່ ນແພລໍາລຽງທີ ່ ເຮັດໜ້າທີ ່ ລໍາລຽງທາດອິນຊີເອີ ້ນວ່ າ ໂຟແອມ (phloem) ທີ ່ ປະກອບດ້ວຍຈຸລັງຊິບ (sieve cells) ແລະຈຸລັງຊິບທິວແມມເບີ(sieve tube member) ເຊິ ່ ງເປັນຈຸລັງທີ ່ ມີຊີວິດລຽງຕໍ ່ກັນຕາມແນວຍາວຈາກໃບສູ່ ລໍາຕົນ້ ແລະ ຮາກ ເພື ່ ອນໍາຜົນຜະລິດຈາກການສັງເຄາະ ດ້ວຍແສງໄປລ້ຽງສ່ວນຕ່ າງໆຂອງຮ່ າງກາຍ. ລັກສະນະອີກຢ່ າງໜຶ ່ ງຂອງພືດທີ ່ ມີແພລໍາລຽງ ທີ ່ ແຕກຕ່ າງຈາກພືດພວກໄບ ໂອໄຟທີ ່ ບໍ ່ ມີແພລໍາລຽງຄື: ພືດ ພວກໄບ ໂອໄຟນັນ້ ມີຊ່ ວງໄລຍະຊີວິດທີ ່ ເດັ ່ ນແມ່ ນຢູ່ ໄລຍະທີ ່ ເປັນ gametophyte ສ່ ວນຊ່ ວງຊີວິດທີ ່ ເປັນ sporophyte ຈະເກີດໃນໄລຍະສັນ້ ກວ່ າ ແລະ ຕ້ອງໄດ້ອາໃສຢູ່ ເທິງແກມີໂຕໄຟ, ແຕ່ ພືດທີ ່ ມີແພລໍາລຽງນັນ້ ຊ່ ວງ ຊີວິດທີ ່ ເປັນ sporophyte ຈະເດັ ່ນກວ່ າຊ່ ວງຊີວິດທີ ່ ເປັນແກມີໂຕໄຟເຊິ ່ ງມຂີະໜາດນອ້ ຍຫ າຍ ແລະຈະເລີນເຕີບໂຕ ຢ່ ູໃນຕົນ້ ສະປໍໂຣໄຟ. 3.3. ຂັນ້ຕອນທີ3 ການກ າເນີດພືດເມັດເປືອຍ ເປັນຂັນ້ ຕອນນີພືດ້ ທີ ່ມີແພລໍາລຽງແບ່ ງອອກເປັນ 2 ຈໍາພວກ ໃຫຍ່ ໆຄື: - ພືດທີ ່ ບໍ ່ມີແກ່ ນ (seedless plants) ເຊັ ່ນ: ຫວາຍທະນອຍ, ໄລໂຄໂພດຽມ ແລະ ຜັກກູດ, ພືດໃນກຸ່ ມ ນີມີ ້ ການກະຈາຍພັນໂດຍອາໃສສະປໍ(spore) ເຊິ ່ ງສາ້ງຂື ້ນໂດຍຕົນ້ ພືດໃນໄລຍະສະປໍໂຣໄຟ ແລະ ເມື ່ອສະປໍແພ່ ກະຈາຍໄປຕົກລົງໃນສິ ່ ງແວດລ້ອມທີ ່ ເໝາະສົມຄືດິນທີ ່ ຊຸ່ມຊື ່ນກໍ ່ຈະງອກ ແລະ ພັດທະນາໄປເປັນແກມີໂຕໄຟ ແລະ ເມື ່ອເຕີບໂຕເຕມັ ທີ ່ ແກມີໂຕໄຟຈະສ້າງຈຸລັງສືບພັນຄື: ໄຂ່ ແລະ ສະເປີມ ແຕ່ ການປະຕິສນົທິຍງັອາໃສນໍ ້າເປັນຕົວ ກາງໃຫສ້ ະເປີມສາມາດລອຍນໍາໄປປະສມົ ກບັ ໄຂ່ເກດີເປັນໄຊໂກດ ແລວ້ ຈິ ່ ງພດັທະນາໄປເປັນສະປໍໂຣໄຟຕົນ້ ໃໝ່ .

74 - ພືດທີ ່ມີແກ່ ນ (seed plants)ເຊັ ່ນ: ປົງ, ສົນ ແລະ ພືດດອກມີການກະຈາຍພັນໂດຍໃຊ້ເມັດ, ເຊິ ່ ງແກມີ ໂຕໄຟຂອງພືດທີ ່ມເມັດ ີ ຈະມີຂະໜາດນ້ອຍລົງກວ່ າພືດທີ ່ ບໍ ່ມມີ ເີມດັ ແລະ ແທນທີ ່ຈະເຕີບໂຕຢ່ າງອິດສະຫ ະໃນດິນ ທີ ່ ຊຸ່ມຄືກັບແກມີໂຕໄຟຂອງພືດຈໍາພວກຜັກກູດ ແຕ່ ມັນພັດຈະເລີນຢ່ ູພາຍໃນຕົນ້ ສະປໍໂຣໄຟ, ດັ ່ງນັນ້ ພດືທີ ່ມເີມດັ ຈິ ່ ງບໍ ່ຈໍາເປັນຕອ້ງອາໃສນໍ ້າເປັນຕວົກາງໃນການຊ່ວຍໃຫສ້ ະເປີມລອຍນໍ ້າໄປປະສມົ ກບັ ໄຂ່ , ແຕ່ ສະເປີມຈະຖືກນໍາໄປ ປະສົມກັບໄຂ່ ໂດຍກົນໄກຂອງການຖ່ າຍທອດລະອອງເກສອນໂດຍອາໃສສັດບົກເຊັ ່ນ: ແມງໄມ້ແລະ ນົກ ຫ ື ອາ ໃສກະແສລົມ, ຫ ັງຈາກເກີດການປະຕິສົນທິແລ້ວໄຊໂກດຈະພດັທະນາໄປເປັນແອມບ ໂີອເຊິ ່ ງເປັນສະປໍໂຣໄຟລຸນ້ ໃ ໝ່ທີ ່ພກັ ຕວົ ຢ່ ູໃນເມດັທີ ່ມເີປືອກຫຸມ້ ທີ ່ ແຂງ ແລະ ມແະຈຸລັງ ີ ສະສມົ ອາຫານທີ ່ຈະເລນີມາຈາກແພຈຸລັງຂອງແກມີໂຕ ໄຟເພດແມ່ ຫ ືຂອງຕົນ້ ສະປໍໂຣໄຟເດມີ , ເມື ່ອແກ່ນແກ່ ເຕມັ ທີ ່ ກໍ ່ຈະຫຸ ດຫ ົ ່ນອອກຈາກຕົນ້ ໄມ້ແລະເມື ່ອເກີດເມດັ ງອກແອມບ ີໂອກໍຈະເລີນເປັນສະປໍໂຣໄຟຕົນ້ ໄໝ່ຕໍ ່ ໄປ (ດັ ່ງຮູບທີ5.8). ຮູບທີ5.8. ສະແດງການຈັດຈໍາແນກ ແລະ ຕົວຢ່ າງຊະນິດຂອງສິ ່ ງມີຊີວິດໃນອານາຈັກພືດ (ທີ ່ມາ https://sites.google.com/site/acpbiologyproject/chapter-17-evolution-of-plant-fungal-diversity/1- 17-1-17-2) ດັ ່ງນັນ້ ຂັນ້ ຕອນວິວັດທະນາການທີ ່ ສໍາຄັນອີກຂັນ້ ຕອນໜຶ ່ ງຂອງພືດກໍ ່ ຄືການເກີດຂື ້ນຂອງພືດມແີກ່ ນ, ເຊິ ່ ງ ຈາກຫ ກັ ຖານຂອງຊາກດກຶ ດໍາບນັ ເຮດັ ໃຫເ້ຊື ່ອວ່າ: ພດືມແີກ່ນພວກທໍາອດິໜາ້ຈະເກດີຂື ້ນເມື ່ອປະມານ 360 ລ້ານປີ ທີ ່ຜ່ານມາ, ໃນນັນ້ການເກດີຂື ້ນຂອງພດືມແີກ່ນເຮດັ ໃຫເ້ກດີຄວາມຫ າກຫ າຍຂອງຊະນດິ ແລະ ຖິ ່ນທີ ່ ຢ່ ູອາໃສຂອງ ພືດເພີ ່ ມຂື ້ນມາອີກຢ່ າງຫ ວງຫ າຍ, ເພາະພືດທີ ່ ມແີກ່ ນບໍ ່ ຕອ້ ງອາໃສນໍ ້າໃນຂະບວນການສືບພັນ, ສະນັນ້ ມນັ ຈິ ່ ງມີ

75 ວວິດັທະນາການຂອງໂຄງສາ້ງຕ່າງໆທີ ່ ເຮດັ ໃຫສ້ າມາດອາໃສຢ່ ູທງິບກົ ໄດເ້ປັນຢ່ າງດ. ີພດືມແີກ່ນພວກທໍາອດິທີ ່ ເກດີ ຂື ້ນເມື ່ອປະມານ 360 ລາ້ນປີທີ ່ ຜ່ ານມານັນ້ ເປັນພດືມເີມດັ ໃນກ່ ຸມຈມິ ໂນສະເປີມ (gymnosperms) ໄດ້ແກ່ : ພືດ ຈໍາພວກປົງ, ສົນ ເປັນຕົນ້ , ເຊິ ່ ງພືດພວກນີ ້ສາ້ງເມດັ ທີ ່ ບໍ ່ ມຮີ ັງໄຂ່ ຫ ືບໍ ່ ມໝີ າກຫໍ ່ຫຸມ້ ຈິ ່ ງເປັນແກ່ ນເປືອຍ (naked seeds), ຈມິ ໂນສະເປີມທີ ່ພບົ ໃນປັດຈບຸ ນັມປີະມານ 600-700 ຊະນິດ. 3.4. ຂັນ້ຕອນທີ4 ການກໍາເນີດພືດດອກ ຕໍ ່ ມາເມື ່ ອປະມານ 120 ລ້ານປີທີ ່ ຜ່ ານມາກໍ ່ ໄດ້ປະກົດມີການວິວັດທະນາການຂອງພືດທີ ່ ມີດອກ (angiosperms) ເກີດຂື ້ນ, ເຊິ ່ ງເປັນຂັນ້ ຕອນທີ ່ ສໍາຄັນຫ າຍເພາະເຮດັ ໃຫເ້ກີດຄວາມຫ າກຫ າຍຂອງພດືຂື ້ນມາອີກ ຢ່ າງຫ ວງຫ າຍ, ຈນົ ຮອດໃນປັດຈຸບັນນີພ້ ືດດອກເປັນພືດທີ ່ ມຫີ າຍທີ ່ ສຸດເຖິງປະມານ 250,000 ຊະນດິທີ ່ ມກີ ານ ກະຈາຍຢູ່ ໃນລະບົບນິເວດທຸກຊະນິດໃນພູມີອາກາດ ແລະ ພູມີປະເທດທຸກປະເພດເທິງໜ້າໂລກ, ໃນນັນ້ ສາເຫດ ຫ ກັ ທີ ່ ເຮດັ ໃຫພ້ ດືດອກປະສບົ ຜນົ ສໍາເລດັ ຢ່ າງສູງຄໄືດມ້ ວີວິດັທະນາການຂອງການສາ້ງຈລຸ ງັວາສເຊນແມມເບີເຊິ ່ ງມີ ປະສດິທພິ າບໃນການລໍາລຽງນໍ ້າສູງກວ່າຈລຸ ງັເຕ ຄດິ ແລະ ທີ ່ ສໍາຄນັ ຄກື ານສາ້ງດອກ, ນອກນັນ້ກໍ ່ຍງັມແີມງໄມ້ແລະ ສດັ ຕ່າງໆຊ່ ວຍໃນການຖ່ າຍທອດລະອອງເກສອນ ເຊິ ່ ງເປັນການຊ່ ວຍເພີ ່ ມປະສິດທິພາບຂອງລະບບົ ການສບືພັນ ຂອງພືດ. ດອກເປັນໂຄງສາ້ງທີ ່ ປ່ ຽນແປງມາຈາກໃບເພື ່ອເຮດັ ໜາ້ທີ ່ ສບືພນັ ເຊິ ່ ງປະກອບດວ້ ຍພາກສ່ ວນຕ່ າງໆ 4 ຊັນ້ ຄ: ື ຊັນ້ນອກສຸດແມ່ນກບີລຽ້ງ (sepal) ເຊິ ່ ງມກັ ຈະມີສີຂຽວ, ຊັນ້ຖັດເຂົ ້າມາແມ່ ນກີບດອກ (petal) ເຊິ ່ ງມກັ ຈະມີສີສັນ ສວຍງາມເພື ່ອລໍແ້ມງໄມໃ້ຫມ້ າຊ່ ວຍປະສມົ ເກສອນ, ຊັນ້ ຖັດເຂົ ້າມາແມ່ນເກສອນເພດຜູ້(stamen) ເຊິ ່ ງປະກອບ ດ້ວຍກ້ານຊູເກສອນເພດຜູ້(filament) ແລະ ກັບເກສອນ (anther) ພາຍໃນກັບເກສອນຈະມີຈຸລັງສືບພັນເພດຜູ້ ຫ ື ສະເປີມຢູ່ ພາຍໃນ, ຊັນ້ ໃນສຸດເຄີ ່ ງການຂອງດອກແມ່ ນເກສອນເພດແມ່ (carpel) ເຊິ ່ ງປະກອບດ້ວຍເກສອນ ເພດແມ່ (stigma) ກ້ານຊູເກສອນ (style) ແລະຮັງໄຂ່ (ovary) ໃນນັນ້ ຮັງໄຂ່ ເປັນພາກສ່ ວນທີ ່ ຫໍ ່ ຫຸມ້ ອໍວຸນ (ovule) ແລະ ພາຍໃນອໍວຸນຈະມີການສາ້ງແກມີໂຕໄຟເພດແມ່ ເຊິ ່ ງມີຈຸລັງໄຂ່ ຢ່ ູພາຍໃນ. ຫ ັງຈາກເກີດການ ປະຕິສນົ ທິລະຫວ່ າງຈຸລັງໄຂ່ ກບັ ສະເປີມກໍ ່ ກາຍເປັນໄຊໂກດ ແລ້ວຈະເລີນເຕີບໂຕຕໍ ່ ໄປເປັນແອມບ ີໂອຢູ່ ພາຍໃນ ແກ່ ນທີ ່ພດັທະນາຈາກອໍວຸນ, ສ່ ວນຮັງໄຂ່ ກໍ ່ຈະພັດທະນາໄປເປັນໝາກ (fruit) ເຊິ ່ ງເຮັດໜ້າທີ ່ຫໍ ່ຫຸ້ມແກ່ ນ ແລະຈຸດນີ ້ ຄືຄວາມແຕກຕ່າງທີ ່ສໍາຄັນລະຫວ່ າງພືດມີດອກ ຫ ື ແອງຈິໂອສະເປີມກັບພືດຈິມໂນສະເປີມຄື: ພດືທີ ່ມດີອກຈະສາ້ງ ແກ່ ນທີ ່ ມີໝ າກຫໍ ່ ຫຸ້ມແຕ່ ພືດພວກຈິມໂນສະເປີມຈະສ້າງແກ່ ນເປືອຍຢ່ ູເທິງໃບທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ: ສະປໍ ໂຣຟິນ (sporophyll) ເຊິ ່ ງນກັ ພືດສາດເຊື ່ອວ່ າໃນລະຫວ່ າງຂັນ້ ຕອນການວິວັດທະນາການຈາກຈິມໂນສະເປີມມາເປັນພືດ ດອກນັນ້ເລີ ່ມຈາກການທີ ່ ໃບ ຫ ືສະປໍໂຣຟີນທີ ່ ຮອງຮບັ ອໍວຸນຂອງພດືຈມິ ໂນສະເປີມເກດີການມວ້ ນຕົວໂອບຮ້ອມ ອໍວຸນເອາົໄວເ້ຊິ ່ ງລກັ ສະນະດັ ່ງກ່າວໄດພ້ ດັທະນາຈນົກະທັ ້ງກາຍເປັນຮງັໄຂ່ . ຈາກຫ ັກຖານຂອງຊາກດກຶ ດໍາບັນເຮັດໃຫເ້ຊື ່ ອວ່ າ: ພືດມີດອກຊະນິດທະອິດນັນ້ ເກີດຂື ້ນມາເມື ່ອປະມານ 130 ລ້ານປີທີຜ່ ານມາ ແລະ ໄດ້ໃຊ້ເວລາພຽງປະມານ 60 ລາ້ນປີພດືດອກກໍກາຍເປັນພດືທີ ່ມຈີໍານວນຫ າຍທີ ່ສຸດໃນ ໜາ້ໂລກເຊິ ່ ງຫ າຍກວ່ າພດືຈມິ ໂນສະເປີມ ແລະ ພືດບໍ ່ມແີກ່ ນ. ໃນນັນ້ ນກັ ພດືສາດເຊື ່ອວ່ າພດືດອກມວີ ິວດັທະນາ ການສູງຂື ້ນໄປເຮດັ ໃຫມ້ ແີນວໂນມ້ ຂອງດອກຈະມລີກັ ສະນະຄ: ືຈໍານວນຊັນ້ ຂອງດອກຈະຫຸ ດລງົ, ສ່ ວນຂອງດອກ ຈະເຊື ່ອມຕດິກນັ ເຊັ ່ນ: ກບີດອກເຊື ່ອມຕດິກນັ ເປັນຫ ອດ ຫ ືການເຊື ່ອມຕດິກນັຂອງຄາຣເ໌ພນ, ລັກສະນະຂອງການ ເຄິ ່ ງຄືຂອງດອກຈະປ່ ຽນຈາກແບບເຣດຽນ (radial symmetry) ໄປເປັນແບບໄບແລເທີຣັນ (bilateral symmetry), ຕໍາແໜ່ງຂອງຮັງໄຂ່ຕໍ ່າກວ່ າຕໍາແໜ່ງຂອງກີບລ້ຽງ ແລະ ກີບດອກ.

76 III. ຄວາມຫ າກຫ າຍຂອງພດື (diversity of Plants) ສິ ່ ງມຊີວີດິ ໃນອານາຈກັ ພດືແບ່ງອອກເປັນ 10 ສາຂາ (Division) (ດັ ່ງຕາຕະລາງ 5.8) ເຊິ ່ ງແບ່ ງອອກເປັນ ກຸ່ ມຕາມລັກສະນະຂອງການມີຫ ືບໍ ່ມີທໍ ່ລໍາລຽງ ແລະ ການມີຫ ືບໍ ່ມີແກ່ ນໄດ້ດັ ່ງນີ ້ : 1. ເປັນພືດທີ ່ ບໍ ່ ມີແພລໍາລຽງ (Nonvascular Plants) ມີພຽງ 1 ສາຂາ (division) ຄື: Division Bryophyta. 2. ພດືທີ ່ມແີພລໍາລຽງ (Vascular Plants) ມີ 9 ສາຂາ (division) ແລະ ແບ່ ງອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມຄື: 2.1. ພດືທີ ່ບໍ ່ມແີກ່ນ (Seedless Plants) ປະກອບມີ 4 ສາຂາ(division)ຄື: 2.1.1. Division Psilophyta (ສາຂາຫວາຍທະນອຍ) 2.1.2. Division Lycophyta (ສາຂາຊ້ອງນາງຄີ ່ ) 2.1.3. Division Sphenophyta (ສາຂາຫຍ່ າຖອດປ້ອງ) 2.1.4. Division Pterophyta (ສາຂາເຟີນ ຫ ື ຜັດກູດ) 2.2. ພດືທີ ່ມແີກ່ນ (Seed Plants) ແບ່ ງອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມຄື: 2.2.1. ພືດແກ່ ນເປືອຍ (Gymnosperms) ເຊິ ່ ງມີ4 ສາຂາຄື: 1) Division Coniferophyta (ສາຂາຕົນ້ ແປກ) 2) Division Cycarophyta (ສາຂາຕົນ້ ປົງ) 3) Division Ginkgophyta (ສາຂາແປ໊ະກ໊ວຍ) 4) Division Gnetophyta (ສາຂາມະເມືອຍ) 2.2.2.ພືດແກ່ ນຫຸ້ມ (Angiosperm) ມີໜຶ ່ ງສາຂາຄືDivision Anthophyta ໄດ້ແກ່ ພືດມີ ດອກທັງໝົດເຊິ ່ ງແບ່ ງອອກເປັນເຫ ົ ່ າ (class) ຄື: ເຫ ົ ່າພືດໃບລຽ້ງຄ່ ູ (Dicotyledonous) ແລະພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ (Monocotyledonous). ຕາຕະລາງ 5.1 ການຈັດຈ າແນກພືດ( Plant classification) ກຸ່ ມຂອງພືດ ຕົວຢ່ າງພືດ ຈໍານວນຊະນດິທີ ່ ພບົ ໃນປັດຈບຸ ັນ ໂດຍປະມານ Nonvascular Plants DivisionBryophyta ມອສ (Moss), ລີເວີເວີດ 24,000 Vascular Plants Seedless Plants Division Psilophyta ຫວາຍທະນອຍ 13 Division Lycophyta ຊອ້ງນາງຄລີ ່ 1,000 Division Sphenophyta ຫຍ້າຖອດປ້ອງ 15 Division Pterophyta ເຟີນ 12,000 Seed Plants Gymnosperms Division Coniferophyta ສົນສອງໃບ 550 Division Cycarophyta ປົງ 100

77 Division Ginkgophyta ແປ໊ະກ໊ວຍ 1 Division Gnetophyta ມະເມື ່ອຍ 70 Angiosperm Division Anthophyta ພືດມີດອກ >235,000 Class Dicotyledoneae ພືດໃບລ້ຽງຄູ >170,000 Class Movocotyledoneae ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ >65,000

78 ບດົທີ6 ພດືບໍ ່ມລີະບບົທໍ ່ລໍາລຽງ (Nonvascular Plants) I. ສາຫ່ າຍ ຫ ືເທາົ (Algae) 1. ລກັ ສະນະທົ ່ວໄປຂອງສາຫ່ າຍ ຕາມຫ ັກຖານທາງຊີວະວິທະຍາພົບວ່ າ ສາຫ ່ າຍເກີດຂື ້ນໃນໂລກນີ ້ ເປັນເວລາດົນນານກວ່ າ 450 ລ້ານປີທີ ່ ຜ່ ານ ແລະ ຍັງຄົງຮັກສາເຜົ ່າພັນມາຈົນຮອດປັດຈຸບັນນີ ້ ເຊິ ່ ງມຈໍານວນ ີ ຫ າຍກວ່ າ 49,000 ຊະນດິ ທີ ່ ແພ່ກະຈາຍພັນທົ ່ວໄປ ໃນທໍາມະຊາດ, ເຊິ ່ ງສາມາດດໍາລົງຊີວິດໄດ້ຫ າຍຮູບແບບບໍ ່ ວ່ າຈະເປັນແພລງຕອນ (plankton) ທີ ່ ລອຍຢູ່ ໃນມວນ ນໍ ້າເອີ ້ນວ່ າ ແພລງຕອນພືດ (phytoplankton) ແລະ ດໍາລົງຊີວິດແບບຕິດກັບພືນທະເລ ຫ ືວດັຖຸອື ່ນໆເຊັ ່ນ: ກຸ່ ມ ສາຫ ່ າຍຫ າຍຈຸລັງທີ ່ ເອີ ້ນລວມໆວ່ າ ສາຫ່ າຍທະເລ (seaweeds), ນອກຈາກນັນ້ ຍງັສາມາດພົບໃນສະພາບແວດ ລອ້ມອື ່ນໆອກີ ເຊັ ່ນ: ໃນດິນ, ຫິມະ, ບໍ ່ ນໍ ້າພຸຮອ້ ນ ແລະ ສາຫ່ າຍທີ ່ ໃຊຊ້ ວີດິຢ່ ູຮ່ວມກບັສິ ່ ງມຊີວີດິອື ່ນໆ ໃນລກັ ສະນະ ຄວາມສໍາພນັແບບເພິ ່ ງພາອາໃສໄດແ້ກ່: ໄລເຄນ (Lichen). ສາຫ່ າຍເປັນສິ ່ ງມີຊີວິດຈໍາພວກຢູຄາຣີໂອດ (eukaryote) ເຊິ ່ ງປະກອບມີຂອບຈຸລັງ (cell wall), ພາຍໃນຈຸ ລັງປະກອບມີchlorophyll ແລະ ທາດສີອື ່ນໆທີ ່ ຢ່ ູພາຍໃນ chloroplasts, ແກ່ ນຈຸລັງມີເຈ້ຍຫຸ້ມ ແລະ ມີອະນຸອົງ ປະກອບຂອງຈຸລັງ (organelle) ຕ່າງຄາ້ຍຄກືບັພດືຂັນ້ສູງ, ແຕ່ບໍ ່ມີຮາກ, ລໍາຕົນ້ ແລະ ໃບທີ ່ ເປັນແທ້ຈິງ. 2. ການຈດັໝວດໝ່ ູຂອງສາຫ່ າຍ ເນື ່ອງຈາກສາຫ ່ າຍເປັນສິ ່ ງມີຊີວິດທີ ່ມີຈໍານວນຫ າຍ ແລະ ທັງມີຄວາມແຕກຕ່ າງກັນຫ າຍປະການ, ສະນັນ້ ຈິ ່ ງ ຈໍາແນກເທົາອອກເປັນ 7 ສາຂາ (Division) ດັ ່ງນີ ້ : 2.1. ດີວີຊັນຄໍໂຣໄຟຕາ (Division Chlorophyta) ສະມາຊິກຂອງສາຫ່ າຍໃນດວີຊີນັ ນີ ້ນຍິມົ ເອີ ້ນວ່າ ເທົາ ສີຂຽວ (green algae) ເຊິ ່ ງເປັນສາຫ່ າຍກ່ ຸມໃຫຍ່ທີ ່ສຸດເຊິ ່ ງມທັງ ີ ໝົດປະມານ 17, 500 ຊະນດິທີ ່ສາມາດພົບໄດ້ໃນ ນໍ ້າຈືດຫ າຍກວ່ ານໍ ້າເຄັມ, ເຊິ ່ ງສາມາດພົບໃນດິນທີ ່ ປຽກຊຸ່ມ, ແມ່ນໍ ້າລໍາເຊ ແລະ ທະເລສາບ ໄດ້ແກ່ : ເທົາສີຂຽວ (Spirogyra) ແລະ Chlorella ເປັນຕົນ້ (ຮູບທີ6.1). 2.2. ດີວີຊັນຄ ີໂຊໄຟຕາ (Division Chrysophyta), ສະມາຊິກຂອງເທົາໃນດີວີຊັນນີ ້ ເອີ ້ນວ່ າ: ສາຫ ້າຍ ສນີໍ ້າຕານແກມທອງ ຫ ື ສາຫ ່ າຍສີທອງ (goldenbrown algae) ເຊິ ່ ງມທີ ງັໝດົປະມານ 16,600 ຊະນດິ ທີ ່ສາມາດ ພົບໄດທ້ ງັໃນນໍ ້າຈດື ແລະ ນໍ ້າເຄມັ , ຕົວແທນໄດ້ແກ່ : ສະເຕຟາໂນດີສຄັສ (Stephanodiscus) ດັ ່ງຮູບທີ6.2; ນາວີ ຄິວລາ (Navicula) ແລະ ໄຄມາໂຕພິວຣາ (Cymatopleura). 2.3. ດີວີຊັນຢູຄລີໂນໄຟຕາ (Division Euglenophyta) ສະມາຊິກຂອງສາຫ່ າຍໃນດວີຊີນັ ນີ ້ນຍິມົ ເອີ ້ນວ່າ ຢູຄລີນອຍ (Euglenoids) ເຊິ ່ ງສາມາດພົບໄດ້ໃນນໍ ້າຈືດ ແລະ ດິນປຽກຊຸ່ມ ຫ ືດນິ ມນີ ໍ ້າຂັງ, ເຊິ ່ ງແບ່ ງອອກເປັນ ສອງຈໍາພວກຄ:ືຈາໍພວກທີ ່ ສາມາດສາ້ງອາຫານເອງໄດມ້ ປີະມານ 11 ສະກຸນ ແລະ ພວກທີ ່ ບໍ ່ສາມາດສາ້ງອາຫານເອງ ໄດມ້ ປີະມານ 25 ສະກຸນ ເຊິ ່ ງມລີກັ ສະນະຄກືບັ ໂປ ໂຕຊວົ , ຕວົ ແທນໄດ້ແກ່ : ຢູຄລີນາ (Euglena), ເລໂປຊິນກລີສ (Lepocinclis), ຢູຊີໂອລັສ (Urceolus), ຟາຄັສ (Phacus), ເຟຕາໂລໂມນາສ (Petalomonas) ແລະ ແທ ກຊີ ໂລໂມນາສ (Trachelomonas) (ຮູບທີ6.3).

79 ຮູບທີ6.1 . ສະແດງຕົວຢ່ າງຊະນິດ ແລະ ຮູບຮ່ າງລັກສະນະຂອງສາຫ ່ າຍ Division Chlorophyta (ທີ ່ມາ https://slideplayer.com/slide/7273847/) ຮູບທີ6.2. ສະແດງຕວົ ຢ່ າງຮູບຮ່າງລກັ ສະນະຂອງສາຫ າຍສນີໍ ້າຕານແກມທອງສະກຸນ Stephanodiscus (ທີ ່ມາ https://pixels.com/featured/stephanodiscus-diatom-gerd-guenther.html)

80 ຮູບທີ6.3. ສະແດງຕົວຢ່ າງຮູບຮ່ າງລັກສະນະຂອງ Euglenophyta 1. Eutreptiella, 2. Petalomonas, 3. Euglena , 4. Ploeotia ແລະ 5. Phacus (ທີ ່ມາ http://shigen.nig.ac.jp/algae_tree/EuglenophyceaeE.html) 2.4. ດີວີຊັນຟີໂຣໄຟຕາ (Division Pyrrhophyta), ສະມາຊກິ ຂອງສາຫ່ າຍໃນດວີຊີນັນີ ້ນຍິມົ ເອີ ້ນວ່າ: ໄດ ໂນແຟກເຈນເລດ (Dinoflagellates) ເພາະມີແຟັກເຈນລໍາ 2 ເສັນ້ເຊິ ່ ງເສັນ້ ໜຶ ່ ງໃຊໃ້ນການເຄື ່ອນທີ ່ ແລະ ອກີ ເສັນ້ ໜຶ ່ ງພນັຢ່ ູອອ້ມຮອບຈລຸ ງັ, ແຕ່ແນວໃດກໍ ່ຕາມສະມາຊກິ ທີ ່ມີຫ າຍຈຸລງັທີ ່ ຢ່ ູກັນເປັນກຸ່ ມ ແລະ ເປັນສາຍບໍເຄື ່ອນທີ ່ກໍ ່ມີ ຄືກັນ, ພວກມັນມີຫ າຍກວ່ າ 1,000 ຊະນດິ ເຊິ ່ ງພບົ ໄດທ້ ງັໃນນໍ ້າຈດື ແລະ ນໍ ້າທະເລ, ເຊິ ່ ງບາງພວກເຮອື ງແສງໄດໃ້ນ ທີ ່ມດື (Bioluminescence) ທີ ່ ເຮາົເອີ ້ນວ່າພຣາຍນໍ ້າ, ສາຫ່ າຍພວກນີມ້ ສີແີດງແປວໄຟດັ ່ງນັນ້ ບາງທ່ານຈິ ່ ງເອີ ້ນວ່ າ ສາຫ ່ າຍແປວໄຟ (Fire algae), ຕົວແທນໄດ້ແກ່ ພວກ ເຊີຣາທຽມ (Ceratium) ດັ ່ງຮູບທີ6.4; ຈິມໂນດີນຽມ (Gymnodinium) ແລະ ບາງຈາພວກອາດເພີ ່ມຈານວນຫ າຍຂື ້ນຢ່ າງໄວວາ (bloom) ເຮດັ ໃຫບ້ໍລເິວນນັນ້ມສີແີດງ ເອີ ້ນວ່າ Red tide ເຮດັ ໃຫສ້ ດັ ນໍ ້າຕາຍເພາະມນັ ຈະໄປຕນັ ລະບບົຫາຍໃຈ, ລວມທງັມສີ ານພດິ ເຊິ ່ ງຖາ້ຫາກຄນົກນິ ເຂົ ້າໄປເຮດັ ໃຫເ້ຖງິຕາຍໄດໂ້ດຍສະເພາະພວກ ໂກນອີໍເລກັ (Gonyaulax). ຮູບທີ 6.4. ສະແດງຕົວຢ່ າງຮູບຮ່ າງລັກສະນະຂອງ Pyrrhophyta ສະກຸນ Ceratium (ທີ ່ມາ http://lifeofplant.blogspot.com/2011/04/dinoflagellates.html) 2.5. ດີວີຊັນແຄໂຣໄຟຕາ (Division Charophyta) ສະມາຊິກຂອງສາຫ່ າຍໃນດີວຊີ ັນນີ ້ ເອີ ້ນວ່າສາຫ່ າຍ ໄຟ (Stoneworts) ມລີກັ ສະນະສາຄນັ ດັ ່ງນີ ້ : ມເີມດັ ສທີ ີ ່ ຄາ້ຍຄກື ບັ ສາຫ່ າຍສຂີຽວຄ: ືມີຄໍໂຣຟີນເອ ແລະ ຄໍໂຣຟີນ

81 ຊີ(chlorophyll A & C), ແຄໂຣທີນ (Carotene) ແລະ ແຊນໂທຟິນ (Xantophyll) ຫ າຍຊະນິດ, ຂອບຈຸລັງ ມີສານປະກອບພວກ cellulose ແລະ cancium ເຮັດໃຫ້ມີລັກສະນະແຂງ ແລະ ຫຍາບ, ມີການສະສົມອາຫານ ໄວ້ພາຍໃນຈຸລັງໃນຮູບແບບຂອງແປ້ງ. ມີປະມານ 6 ສະກຸນແລະມີປະມານ 250 ຊະນິດໄດ້ແກ່ : ຄາຣາ(Chara), ນີ ເຕີນລາ (Nitella) ດັ ່ງຮູບທີ6.5, ດ າປານານເດຍ (Draparnaldia), ກົວເລີປາ (Caulerpa) ແລະ ໂທລີເພັນລາ (Tolypella). ຮູບທີ 6.5. ສະແດງຕົວຢ່ າງຮູບຮ່ າງລັກສະນະຂອງ Charophyta ສະກຸນ Nitella (ທີ ່ມາ http://diszhal.info/english/plants/en_Nitella_flexilis.php) 2.6. ດີວີຊັນຟີໂອໄຟຕາ (Division Phaeophyta) ສະມາຊກິ ຂອງສາຫ່ າຍໃນດວີຊີນັ ນີມ້ ຊີ ື ່ ເອີ ້ນວ່າສາຫ່ າຍ ສີນໍ ້າຕານ (brown algae) ເຊິ ່ ງສ່ ວນໃຫຍ່ ດໍາລົງຊີວິດໃນທະເລຕາມແຖບຊາຍຝັ ່ ງທີ ່ມີອາກາດເຢັນ ແລະ ມີພຽງ 35 ສະກຸນທີ ່ ພົບໃນນໍ ້າຈດື, ສາຫ່ າຍສນີ ໍ ້າຕານເປັນສາຫ່ າຍທີ ່ ມຂີະໜາດໃຫຍ່ທີ ່ ສຸດໃນບນັ ດາສາຫ່ າຍດວ້ ຍກນັ ໄດ້ແກ່ : Macrocystis ແລະ Nereocystis (ດັ ່ງຮູບທີ6.6). 1 ) 2 ) 2.7. ດີວີຊັນໂຣໂດໄຟຕາ (Division Rhodophyta) ສະມາຊິກຂອງສາຫ່ າຍໃນດີວີຊັນນີມ້ ີຊື ່ ເອີ ້ນວ່ າສາ ຫ ່ າຍສີແດງ (red algae) ເຊິ ່ ງມຢີ່ ູປະມານ 3,900 ຊະນິດ ແລະ ສ່ ວນໃຫຍ່ຢ່ ູໃນນໍ ້າທະເລ, ຍກົ ເວັນ້ມບີາງຊະນດິຢ່ ູ ໃນນໍ ້າຈດື , ໄດ້ແກ່ : ຟໍພີລາ (Porphyra), ກ າຊີລາເຣຍ (Gracilaria), ໂຟໄລຊີໂພເນຍ(Polysiphonia) ແລະ ບ າແ ທັ ກ ໂຄ ສ ະເປີ ມໍ າ (Batrachospermum), ບ າງພ ວ ກ ທີ ່ ຢ່ ູແ ບ ບ ເປັນ ຈຸລັງດ ຽວ ເຊັ ່ ນ ຟໍພີຣີດ ຽມ (Porphyridium) (ດັ ່ງຮູບທີ6.7). 1 ) 2 )

82 ຮູບທີ6.6. ສະແດງຕົວຢ່ າງຮູບຮ່ າງລັກສະນະຂອງ Phaeophyta ຊະນິດຕ່ າງໆ (ທີ ່ມາ http://think-microbes.blogspot.com/2014/10/lesson-10-141014.html) 3 ) ຮູບທີ6.7. ສະແດງຕົວຢ່ າງຮູບຮ່ າງລັກສະນະຂອງ Phaeophyta ຊະນິດຕ່ າງໆ (ທີ ່ມາ http://www.biologychamps.com/blog.php?blogid=94)

83 II. ເຫດັ ເທາົ (Lichens) 1. ລກັ ສະນະທົ ່ວໄປ ເຫັດເທົາເປັນສິ ່ ງມີຊີວິດທີ ່ມີລັກສະນະຄ້າຍຄືພືດ, ແຕ່ມຈີດຸ ກໍາເນດີທີ ່ ແຕກຕ່າງກນັຄ: ືເຫັດເທົາປະກອບດ້ວຍ ສິ ່ ງມຊີວີດິ 2 ຊະນິດໄດ້ແກ່ ສາຫ ່ າຍສີຂຽວ (green algae) ແລະ ໄຊຍາໂນແບກທີເຣຍກັບເຫັດຣາ (fungi) ມາຢູ່ ຮ່ ວມກັນແບບເພິ ່ມພາອາໃສ (symbiosis ຫ ືmutalism) ແລ້ວເກີດເປັນສິ ່ ງມຊີວີ ິດໃໝ່ ຂື ້ນມາທີ ່ ມກີ ານປະສານ ກັນທາງດ້ານໂຄງສ້າງ (structure) ແລະ ລະບົບສາລິລະ (physiology) ເຂົ ້າເປັນໜຶ ່ ງດຽວກັນແຕ່ມີຮູບຮ່ າງແຕກ ຕ່ າງຈາກເດີມຢ່ າງຊັດເຈນ, ເຊິ ່ ງມສີສີນັ ສດົ ໃສເຊັ ່ນ: ສສີ ົມ້ , ເຫ ືອງ ແຕ່ ສ່ ວນໃຫຍ່ ມີສີຂຽວ, ສີເທົາ ຫ ືສີຂຽວອົມເທົາ. ເຫັດເທົາເປັນສ່ ວນປະສົມຂອງສິ ່ ງມີຊີວິດ 2 ຊະນິດທີ ່ ຢ່ ູຮວມກັນແບບພິ ່ ງພາອາໃສເຊິ ່ ງກນັ ແລະກັນໃນການດໍາລົງ ຊີວິດຄື: ສາຫ ່ າຍໃຊ້ຄາບອນໄດອອກໄຊຈາກບັນຍາກາດ ແລະ ນໍ ້າໃນການສັງເຄາະດ້ວຍແສງເພື ່ ອສ້າງສານອິນຊີທີ ່ ເປັນອາຫານແລ້ວແບ່ ງໃຫ້ເຫັດຣາ, ສ່ ວນເຫັດຣາຊ່ ວຍຮັກສາຄວາມຊຸ່ມຊື ່ ໃຫ້ສາຫ ່ າຍ ແລະ ປົກປ້ອງເທົາຈາກ ສະພາບແວດລ້ອມທີ ່ຮຸນແຮງເຊັ ່ນ: ແສງແດດກ້າ ແລະ ຄວາມຮ້ອນ. ຮູບທີ6.8. ສະແດງໂຄງສ້າງຂອງເຫັດເທົາ (ທີ ່ມາ http://biology.ipst.ac.th/?p=915) 2. ໂຄງປະກອບສາ້ງຊອງເຫດັ ເທາົ ເຫັດເທົາມີໂຄງສາ້ງຂອງຮ່າງກາຍທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ ທັນລັສ (thallus) ທີ ່ ປະກອບດວ້ ຍ 3 ຊັນ້ ຄ: ືຊັນ້ ອັບເປີຄໍແທັກ (upper cortex) ເຊິ ່ ງເປັນຊັນ້ ເທິງສຸດທີ ່ ເກີດຈາກໄຮຟາຂອງຟັງໄຈປະສານຕົວກັນຢ່ າງໜາແໜ້ນ, ຊັນ້ ເມດູລາ (medulla) ຫ ືຊັນ້ກາງເປັນບໍລິເວນທີ ່ ໂຟໂຕບີອອນ (Photobiont ຫ ືເທົາສີຂຽວ ຫ ືໄຊຍາໂນແບກທິເຣຍ) ອາໃສ ຢູ່ ໂດຍມໄີຮຟາຂອງຟັງໄຈພນັ ໄວເ້ຊິ ່ ງຊັນ້ ນີ ້ ເຮດັ ໜາ້ທີ ່ ເກບັ ນໍ ້າ ແລະ ທາດອາຫານຕ່າງໆ, ສ່ ວນຊັນ້ ລ່ ຸມສຸດເອີ ້ນວ່າໂລ

84 ເວີຄໍແທັກ (lower cortex) ເປັນຊັນ້ທີ ່ ໄຮຟາຂອງຟັງໄຈປະສານກັນແໜ້ນ ແລະ ໄຮຟາບາງສ່ ວນພັດທະນາເປັນໄຣ ຊິນ (rhizine) ເພື ່ອໃຊ້ຢຶດເກາະກັບຜິວວັດສະຖຸອື ່ນໆ (ຮູບ 6.8). 3. ການສບືພນັ ຂອງເຫດັ ເທາົ ເຫັດເທົາມີໂຄງສ້າງການສືບພັນທັງແບບອາໃສເພດ (sexual reproduction) ແລະ ແບບບໍ ່ ອາໃສເພດ (Asexual reproduction) ຄື: 3.1. ແບບອາໃສເພດ (sexual reproduction) ແມ່ ນເກດີຂື ້ນໂດຍເຫດັ ຣາສາ້ງໂຄງສາ້ງທີ ່ ເອີ ້ນວ່າຟຸ ດຕິງ ບໍດີ(fruiting body) ສໍາລັບຂະຫຍາຍພັນ (ປຽບທຽບໄດ້ກັບໝາກໄມ້ຂອງພືດ) ເຊິ ່ ງມຮີູບຮ່າງຕ່າງກນັຄ: ືແບບອະ ໂພທີເຊຍ (apothecia) ທີ ່ ມີລັກສະນະຄ້າຍຄືຖ້ວຍ ຫ ື ຈານ ແລະ ແບບໂພຣີທີເຊຍ (phorithecia) ທີ ່ ມີ ລັກສະນະປັນນູນ, ເຊິ ່ ງຢ່ ູພາຍໃນບນັ ຈສຸ ະປໍ ແລະ ເມື ່ອມນັ ແກ່ສະປໍຈະຖືກປ່ ອຍອອກໄປ ແລະ ແຜ່ ໄປໃນບໍລເິວນ ຕ່ າງໆດ້ວຍກະແສລົມ, ນໍ ້າ ແລະ ແມງໄມ້ຫ ືພາຫະນະອື ່ນໆ ແລວ້ ເມື ່ອຕກົ ເຖິງພື ້ນທີ ່ ເໝາະສມົ ສະປໍຂອງເຫດັ ຣາ ຈະຕ້ອງພົບກບັ ເທາົທີ ່ ເໝາະສມົ ຈິ ່ ງຈະເຕບີໂຕເປັນເຫດັ ເທາົໃໝ່ ໄດ.້ 3.1.1. ອະໂພທີເຊຍ (apothecia) ມີລັກສະນະຄ້າຍຄືຈານ ຫ ື ຖ້ວຍເຊິ ່ ງດາ້ນໜ້າທີສີຕ່ າງເຊັ ່ ນ: ສີສົມ້ , ສນີ ໍ ້າຕານເຂັມ້ ແລະ ສິດໍາ, ອະໂພທີເຊຍມີ3 ແບບຄື: ເລຄາໂນຣິນອະໂພເຊຍ (lecanorine apothecia) ມີລັກ ສັກສະນະຄ້າຍຄືຈານທີ ່ ບໍ ່ມີຂອບ, ແບບເລຊີເດອິນອະໂພທີເຊຍ (lecideine apothecia) ມີລັກສະນະຄ້າຍຄືຈານ ທີ ່ບໍ ່ມຂີອບ ແລະ ແບບໄລເລດອະໂພທີເຊຍ (Lirellate apothecia) ທີ ່ມີລັກສະນະເປັນສັນ້ຄູ່ຂະໜານກັນ. 3.1.2. ໂພຣີທີເຊຍ (phorithecia) ມີລັກສະນະພາຍນອກຄ້າຍຄືເມັດຕຸ່ ມຂະໜາດນ້ອຍມີຫ າຍສີເຊັ ່ ນ: ສີຂຽວ, ເຫ ືອງ ແລະ ສີສົມ້ ຈນົ ເຖິງສີດໍາ ຝັງຕວົ ຫ ພື ົນ້ ຂື ້ນເໜອືທນັ ລສັ ໂດຍຢ່ ູແບບດ່ ຽວໆ (simple) ຫ ື ຢູ່ ເປັນກຸ່ ມ (aggregate) 3.2. ແບບບໍ ່ ອາໃສເພດ (Asexual reproduction) ແມ່ນເກີດຂື ້ນໂດຍການຈກີ ຂາດຂອງທັນລັສ ແລວ້ ງອກອອກເປັນເຫດັ ເທົາຕໍ ່ ໄປ ຫ ືສາ້ງໂຄງສາ້ງທີ ່ ມທີ ັງເຫດັ ຣາ ແລະ ເທາົທີ ່ ຢ່ ູຮ່ ວມກນັ ເຊິ ່ ງມີ2 ລັກສະນະຄື: ໄອຊີ ເດຍ (isidia) ທີ ່ ມີລັກສະນະເປັນຮູບແທ່ ງຄ້າຍຄືເຂັມນ້ອຍໆເປັນຈໍານວນຫ າຍເຊິ ່ ງຫັກງ່າຍແລວ້ ຈະຖືກພາໄປສ່ ູ ບໍລິເວນຕ່ າງໆດ້ວຍວິທີການດຽວກັບສະປໍ, ຊໍຣີເດຍ (soridai) ປະກອບດ້ວຍເສັຍ້ ນໃຍຂອງເຫັດຣາ ແລະ ເທົາທີ ່ ປະສານກນັແບບຫ ມົ ໆຢ່ ູບໍລເິວນຜວິຂອງເຫດັ ເທາົເຊິ ່ ງມລີກັ ສະນະຄາ້ຍຄຂືະໜມົ ຖວ້ ຍຟູນອ້ ຍໆ. 4. ການຈາໍ ແນກເຫດັ ເທາົ ປັດຈຸບັນມີການຈໍາແນກເຫັດເທົາໄດ້ປະມານ 17,000-25,000 ຊະນິດໃນທົ ່ວໂລກທີ ່ ປະກອບດ້ວຍ 14 ເຜົ ່າ , 55 ຕະກຸນ ແລະ ມີ127 ສະກຸນ, ເຊິ ່ ງສາມາດພບົ ໄດທ້ ົ ່ວໄປຕັ ້ງແຕ່ເຂດໜາວຈດັແຖບຂົວ້ ໂລກ (tundra) ຈົນເຖິງ ເຂດຮ້ອນ ແລະ ແຫ້ງແລ້ງໃນທະເລຊາຍ (desert) ລວມເຖິງເຂດຮ້ອນຊຸ່ມ (tropic) ແຕ່ ບໍ ່ ສາມາດເຕີບໂຕໃນ ສະຖານທີ ່ທີ ່ມີມົນລະວະທາງອາກາດເຊິ ່ ງຈະເຫນັ ໄດວ້່າໃນເມອື ງໃຫຍ່ ແລະ ໃນເຂດອຸດສະຫະກໍານັນ້ ຈະບໍ ່ມເີຫັດ ເທົາ. ເຫັດເທົາແຕ່ ລະຊະນິດແມ່ ນເກີດຈາກເຫັດຣາຊະນິດໜຶ ່ ງຈັບຄູ່ ກັບສາຫ່ າຍຊະນດິ ໜຶ ່ ງເທົ ່ານັນ້ ແລະ ຄວາມ ຫ າກຫ າຍຂອງຊະນດິຂອງເຫດັ ເທາົ ແມ່ນຂື ້ນຢ່ ູກບັຊະນດິຂອງເຫດັ ຣາເປັນສໍາຄນັ ເຊິ ່ ງເຫດັ ຣາທີ ່ກໍ ່ ໃຫເ້ກດີ ເຫດັ ເທາົ ມີປະມານ 13,500 ຊະນິດ, ສ່ ວນສາຫ ່ າຍມີປະມານ 100 ຊະນດິ ເທົ ່ານັນ້ , ດັ ່ງນັນ້ ຜົນຂອງການຢູ່ ຮ່ ວມກັນຂອງສາ ຫ ່ າຍ ແລະ ເຫັດ ເຮັດໃຫ້ເກີດໂຄງສ້າງທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ ທັນລັສ (thallus) ເຊິ ່ ງເຮັດໃຫ້ສາມາດແບ່ ງເຫັດເທົາອອກເປັນ ຫ າຍກຸ່ ມ (ດັ ່ງຮູບ 6.9,) ຄື:

85 ຮູບທີ6.9. ສະແດງຮຸບຮ່ າງລັກສະນະຂອງເຫັດເທົາໃນກຸ່ ມຕ່ າງໆ (ທີ ່ມາ http://biology.ipst.ac.th/?p=915) 4.1. ຄ ັສໂຕສ (crustose) , ເປັນກຸ່ ມເຫັດເທົາທີ ່ມີລັກສະນະເປັນແບບຝຸ່ ນຜົງ ຫ ື ຄ້າຍຮອຍເປື ້ອນຍດຶຕິດ ກັນແໜ້ນກັບພື ້ນທີ ່ ອາໃສຢູ່ , ມີລັກສະນະເປັນແຜ່ ນບາງໆທີ ່ມຊີ ັນ້ ຜວິ ດາ້ນເທງິດາ້ນດຽວສ່ ວນດາ້ນລ່ ຸມແນບຕິດກັບ ວັດຖຸ. ຄ ັສໂຕສເປັນກຸ່ ມຂອງເຫັດເທົາທີ ່ພົບຫ າຍທີ ່ ສຸດ, ມີຄວາມຫ າກຫ າຍທີ ່ ສຸດ ແລະ ພົບເຕີບໂຕໃນທຸກບໍລິເວນ ຂອງໂລກ, ບໍ ່ ວ່າຈະເປັນບໍລີເວນທີ ່ ມມີ ນົ ລະພດິທາງອາກາດສູງ. ເຫັດເທົາໃນກ່ ຸນນີ ້ສາ້ງໂຄງສາ້ງສບືພັນແບບອາໃສ ເພດທຸກຮູບແບບໄດ້ແກ່ : ແອໂພທີເຊຍແບບຈານ (disc-like apothecia), ແອໂພທີເຊຍແບບຮູບປາກ (lirelate apothecia) ແລະ ເພີຣີທີເຊຍ (perithecia), ນອກຈາກນີ ້ບາງຊະນິດອາດສ້າງໂຄງສາ້ງສືບພັນແບບບໍ ່ ອາໃສເພດ ເຊັ ່ນ: ພິກນີດຽມ (pycnidium), ຕົວແທນຂອງເຫັດເທົາກ່ ຸມນີ ້ໄດແກ່ ້ : ສະກຸນTrypethelium, Candellariella, Lecanora ແລະ Pyrenula. 4.2. ໂຟລີໂອສ (foliose), ເປັນກຸ່ ມເຫັດເທົາທີ ່ມີລັກສະນະຄ້າຍຄືແຜ່ ນໃບ, ມຊີ ັນ້ ຜວິ 2 ດ້ານຄື: ດ້ານເທິງ ສໍາຜັດກັບອາການ ແລະ ດ້ານລ່ ຸມມີສ່ ວນທີ ່ ຄາ້ຍຄືຮາກແຕ່ ເກີດຈາກເສັນ້ ໃຍຂອງເຫັດຣາ ເອີ ້ນວ່ າ: ໄຣຊິນ (Rhizine) ທີ ່ ໃຊ້ເກາະກັບວດັຖຸເຊັ ່ນ: ສະກຸນ Bulbothrix, Cococarpia ເປັນຕົນ້, ແຕ່ ບາງຊະນິດເຊິ ່ ງບໍ ່ມໄີຣຊນິ ກໍ ່ສາມາດຢຶດເກາະກບັ ພື ້ນທີ ່ອາໃສໂດຍໃຊເ້ສັນ້ ໄຍເຫດັ ຣາຂອງຊັນ້ ຄໍເທກັ ດາ້ນລ່ ຸມ (lower cortex) ເຊັ ່ນ: ສະກຸນ Pyxine, Dirinaria ເປັນຕົນ້. ເຫັດເທົາໃນກຸ່ ນນີມີ ້ ຄວາມຫ າກຫ າຍໜ້ອຍກວ່ າກຸ່ ມ crustose ແຕ່ມີການນໍາມາໃຊ້ ປະໂຫຍດຫ າຍທີ ່ສຸດ, ໂຟລີໂອສ (foliose) ສ່ ວນໃຫຍ່ ສ້າງໂຄງສ້າງສືບພັນແບບອາໃສເພດແບບແອໂພທີເຊຍແບບ ຈານ (disc-like apothecia) ແລະ ສາ້ງໂຄງສາ້ງສືບພັນແບບບໍ ່ ອາໃສເພດແບບຊໍຣີເດຍ (soredia) ແລະ ໄອຊີ ເດຍ (isidia) ອີກດ້ວຍ. 4.3. ຟຣູຕີໂຄສ (fruticose) ເປັນກຸ່ ມເຫັດເທົາທີ ່ ມລັກສະນະ ີ ເປັນພຸ່ ມ ຫ ື ເປັນເສັນ້ ສາຍ ຫ ືມີລັກສະນະ ເປັນກິ ່ ງກ້ານ, ຢຶດເກາະກັບພື ້ນທີ ່ ອາໃສດ້ວຍ holdfast, ຟຣູຕີໂຄສເປັນກຸ່ ມຂອງເຫັດເທົາທີ ່ ມີຄວາມອ່ ອນໄຫວຕໍ ່ ມົນລະພິດທາງອາກາດຫ າຍທີ ່ ສຸດ, ດັ ່ງນັນ້ ເຫັດເທົາກຸ່ ມນີ ້ຈິ ່ ງສາມາດພົບໄດ້ສະເພາະໃນບໍລິເວນຍອດພູສູງທີ ່ ມີ ອາກາດບໍລິສຸດເທົານັນ້, ເປັນກຸ່ມເຫດັ ເທາົທີ ່ມຄີວາມຫ າກຫ າຍໜອ້ ຍກວ່າກ່ ຸມ crustose ແລະ foliose, ມີໂຄງສ້າງ ສືບພັນແບບອາໃສເພດແບບແອໂພທີເຊຍແບບຈານ (disc-like apothecia) ແລະ ສາ້ງໂຄງສາ້ງສບືພນັ ແບບບໍ ່ ອາ ໃສເພດແບບໄອຊີເດຍ (isidia) ແລະ ອື ່ ນໆ. ຕົວແທນໄດ້ແກ່ : ສະກຸນ Letharia, Bryoria, Evernia ແລະ Teloschistes ເປັນຕົນ້.

86 ນອກຈາກນີ ້ແລ້ວນັກໄລເຄນວິທະຍາຍັງແບ່ ງໄລເຄນອອກເປັນຫ າຍກ່ ຸມເຊັ ່ ນ: placoid lichen, squamulose lichen, subfruticose, Hair-like, Filamentous lichen, Gelatinous lichen ເປັນຕົນ້ , ເຊິ ່ ງ ເຫັດເທົາເຫ ົ ່ານີ ້ແມ່ ນສາມາດພົບໄດ້ໜ້ອຍເມື ່ອທຽບກັບ 3 ກຸ່ ມທີ ່ກ່ າວມາແລ້ວ. III. ພດືບໍ ່ມທີ ໍ ່ ລໍາລຽງ (Nonvascular Plants) ກຸ່ ມພືດທີ ່ ບໍ ່ ມີທໍ ່ ລໍາລຽງມີຊື ່ ເອີ ້ນວ່ າ ເຊື ້ອໄຄ ເຊິ ່ ງຈດັ ຢູ່ ໃນສາຂາໄບ ໂອໄຟຕາ (Division Bryophyta) ເຊິ ່ ງ ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ ບໍ ່ມີທໍ ່ລໍາລຽງທີ ່ມຂະໜາດ ີ ນ້ອຍທີ ່ມັກເກີດຢູ່ ບໍລິເວນທີ ່ມີຄວາມຊຸ່ມສູງ, ມີຮົ ່ມເງົາ ແລະ ເຂົ ້າໃຈວ່ າເປັນ ພືດທີ ່ມີວິວັດທະນາການມາຈາກເທົາສີຂຽວທີ ່ມີລັກສະນະເປັນສາຍ, ສະນັນ້ມັນຈິ ່ ງມີໂຄງສ້າງຢູ່ ລະຫວ່ າງເທົາກັບພືດ ທີ ່ ມີທໍ ່ ລໍາລຽງ, ມີວົງຈອນຊີວິດແບບສະຫ ັບລະຫວ່ າງໄລຍະແກມີໂຕໄຟ (gametophyte) ແລະ ສະປໍໂຣໄຟ (sporophyte) ເຊິ ່ ງໄລຍະແກມີໂຕໄຟຈະເປັນໄລຍະທີ ່ ເດັ ່ນ ແລະ ມີຊີວິດຍາວນານກວ່ າໄລຍະສະປໍໂຣໄຟ, ຫ ັງການ ປະສົມພັນໄຊໂກດຈະປ່ ຽນແປງເປັນແອມບ ີໂອ. ສາຂາໄບ ໂອໄຟຕາ (Division Bryophyta) ມີປະມານ 24,000 ຊະນິດ ເຊິ ່ ງຈໍາແນກອອກເປັນ 4 ເຫ ົ ່ າ (class)ຄື: class Bryopsida ຫ ືMuscopsida, class Anthoceropsida ແລະ class Hepaticopsida (ຮູບທີ 6.10) ເຊິ ່ ງແຕ່ລະເຫ ົ ່າມລີກັ ສະນະທາງສນັຖານວທິ ະຍາ ແລະ ຊະນດິພດື ດັ ່ງນີ ້ : ຮູບທີ6.10. ສະແດງຕົວຢ່ າງຮຸບຮ່ າງລັກສະນະ ແລະ ຊະນິດພືດ Division Bryophyta (ທີ ່ມາ https://www.slideshare.net/kishore4friend/the-plant-kingdom-alagebryophy tapteridophyta)

87 1. ເຫ ົ ່າໄບອອບຊດາ ິ (Class Bryopsida ຫ ືMuscopsida) ພືດໃນເຫ ົ ່ ານີ ້ໄດແ້ ກ່ ມອສ (moss) ເຊິ ່ ງມີຫ າຍກວ່ າ 14,000 ຊະນິດໄດ້ແກ່ : Sphagnum, Funaria, Pogonatum ແລະ Leucobrum ເປັນຕົນ້ (ດັ ່ງຮູບ 6.11), ມອສເປັນພືດທີ ່ມີຂະໜາດນ້ອຍເກີດລຽງຕົວກັນ ແໜ້ ນຄ້າຍຄືພົມສີຂຽວ, ມກັ ເກດີ ໃນທີປຽກຊຸ່ມ, ຄວາມຊຸ່ມສູງຕາມເປືອກໄມ, ້ກ້ອນຫີນ, ກະຖັງຕົນ້ ໄມ້ແລະ ບູຮານ ສະຖານທີ ່ ເກົ ່າແກ່ . ມອສເປັນພດືທີ ່ ຍງັບໍ ່ທນັ ມຮີ າກ, ລໍາຕົນ້ ແລະ ໃບທີ ່ ແທຈ້ ງິ, ບໍ ່ທນັມທີ ໍ ່ລໍາລຽງ ແລະ ມວີງົຈອນ ຊີວິດແບບສະຫ ັບຄື: ມີໄລຍະແກມີໂຕໄຟ (gametophyte) ສະຫ ັບກັບໄລຍະສະປໍໂຣໄຟ (sporophyte). ຮູບ 6.11 ສະແດງຮູບຕົວຢ່ າງລັກສະນະຂອງ moss ບາງສະກຸນ (ທີ ່ມາ https://www.pinterest.com/pin/225250418838740848/) ການສືບພັນຂອງ Bryopsida ມີທັງການສືບພັນທັງແບບອາໃສເພດ ແລະ ແບບບໍ ່ອາໃສເພດຄື: 1.1. ການສືບພັນແບບອາໃສເພດ, ໄລຍະແກມີໂຕໄຟມີລັກສະນະຄ້າຍຄືຕົນ້ ພືດນອ້ ຍໆຕັ ້ງຊື ່ ເອີ ້ນວ່ າ leafy shoot ເຊິ ່ ງປະກອບດ້ວຍສ່ ວນທີ ່ ເປັນແກນກາງຄ້າຍຄືລໍາຕົນ້ ເອີ ້ນວ່ າ: ຄໍລອຍ (cauloid) ແລະ ສ່ ວນທີ ່ ຄ້າຍຄືໃບ ເອີ ້ນວ່ າ: ຟິລລອຍ (phylloid) ຕິດອ້ອມຮອບແກນກາງ ເຊິ ່ ງປະກອບມີຄໍໂຣຟີນເອ ແລະ ບີ(chlorophyll A & B) ທີ ່ ສາມາດສັງເຄາະແສງໄດ້, ນອກນັນ້ ຍັງມີສ່ ວນທີ ່ ຄ້າຍຄືຮາກເອີ ້ນວ່ າ: ໄຣຊອຍ (rhizoid) ເຮັດໜ້າທີ ່ຢືດເກາະ, ດູດນໍ ້າ ແລະ ເກືອແຮ່ ຕ່ າງໆ, ຕົນ້ ພືດໃນໄລຍະນີມີ ້ n ໂຄ ໂມໂຊມເຊິ ່ ງເມື ່ອເຕີບໂຕເຕມັ ທີ ່ຈະສ້າງອະໄວຍະວະສືບພັນ ຢູ່ ປາຍຍອດຂອງ leafy shoot ເຊິ ່ ງຢູ່ ພາຍໃນມີອະໄວຍະວະສືບພັນເພດຜູ້ເອີ ້ນວ່ າ: ແອນເທີຣີດຽມ(antheridium) ແລະ ອະໄວຍະວະສືບພັນເພດແມ່ເອີ ້ນວ່ າ: ອາຄີໂກນຽມ (archegonium), ອະໄວຍະວະສືບພັນທັງສອງນີ ້ສ່ ວນ ໃຫຍ່ ຈະຢູ່ ຕ່ າງຕົນ້ ກັນ. ແອນເທີຣີດຽມປະກອບດ້ວຍຈຸລັງທີ ່ ເປັນໝັນທີ ່ ຢ່ ູຊັນ້ ນອກສຸດເອີ ້ນວ່ າ: Jacket ທີ ່ ອ້ອມ ຮອບກຸ່ ມຈຸລັງທີ ່ ສ້າງສະເປີມ (sperm) ເຊິ ່ ງສະເປີມຈະມີແຟັກເຈນລໍາ 2 ເສັນ້ , ສ່ ວນອາຄີໂກນຽມປະກອບດ້ວຍ ຖານທີ ່ ປຸ້ງອອກເອີ ້ນວ່ າ: ເວັນເທີ (venter) ເຊິ ່ ງຢ່ ູພາຍໃນມີຈຸລັງໄຂ່ (egg cell), ຕໍ ່ຈາກເວັນເທີເປັນຈຸລັງທີ ່ລຽງເປັນ ແຖວຍາວເອີ ້ນວ່ າ ຈຸລັງເນັກ (nect cell). ການປະສມົ ພນັ ຕອ້ງອາໃສນໍ ້າໂດຍສະເປີມຈະອອກຈາກແອນເທຣີ ີດຽມ ແລວ້ ລອຍນໍ ້າໄປປະສມົ ກບັຈລຸ ງັໄຂ່ ພາຍໃນເວນັ ເທຂີອງອາຄໂີກນຽມກາຍເປັນ zygote, ຈາກນັນ້ ໄຊໂກດຈະແບ່ງຈຸ ລງັຫ າຍຄັ ້ງແລວ້ ຈະເລນີ ເຕບີໂຕເປັນໜໍ ່ລູກ (embryo) ແລະ ປ່ ຽນສະພາບເປັນຕົນ້ ສະປໍໂຣໄຟທີ ່ອາໃສຢ່ ູເທງິຕົນ້ ແກ ມີໂຕໄຟ (ດັ ່ງຮູບ 6.12).

88 ຮູບທີ6.12 ສະແດງແຜນວາດການສືບພັນແບບອາໃສເພດຂອງ moss (ທີ ່ມາ https://bio1152.nicerweb.com/Locked/media/ch29/moss-cycle.html) ໄລຍະສະປໍໂຣໄຟປະກອບດ້ວຍຟຸດ (foot) ຝັງຢຶດຕິດກັບແພຈຸລັງຂອງແກມໂີຕໄຟ ແລະ ມກີ າ້ນຊູ(seta) ເຊິ ່ ງເປັນກ້ານຍາວເພື ່ອຊູກັບສະປໍ(sporangium) ຫ ືແຄັບຊູນ (capsule) ເຮັດໜ້າທີ ່ ຜະລິດສະປໍຢູ່ ພາຍໃນ. ກັບ ສະປໍ ຫ ືແຄບັ ຊູນມລີກັ ສະນະເປັນກະເປຣາະ, ມີແພຈຸລັງ Jacket cell ຂອງອາຄໂີກນຽມຕດິມານໍາເອີ ້ນວ່າຄາລິບ ຕາ (calyptra) ຫຸ່ ມແຄັບຊູນຢູ່ , ແຄັບຊູນມຜີ າປິດທີ ່ ເອີ ້ນວ່າ: ໂອເພີຄູລໍາ (operculum) ແລະ ໃຕ້ໂອເພີຄູລໍາບໍລິເວ ນໍາສ່ ວນເທງິມເີຈຍ້ ບາງໆທີ ່ ມປີ າຍແຫ ມຄາ້ຍແຂວ້ ເອີ ້ນວ່າ: ເພີຣີສະໂຕມ (peristome teeth) ທີ ່ມີຄຸນສົມບັດດູດ ແລະ ຄາຍຄວາມຊຸ່ມ (hygroscorpic) ເຊິ ່ ງຊ່ ວຍເຮັດໃຫ້ສະປໍທີ ່ ຢ່ ູພາຍໃນແຄັບຊູນແພ່ ກະຈາຍໄປໄດ້ໄກໆ. ພາຍ ໃນແຄບັ ຊູນມຈີລຸ ງັທີ ່ ໃຫກ້ ໍາເນດີສະປໍ(spore mother cell) ທີ ່ມີຈໍານວນໂຄ ໂມໂຊມ 2 n ແລ້ວແບ່ ງຕົວແບບໄມ ໂອຊີສ (meiosis) ໃຫ້ກໍາເນີດສະປໍທີ ່ມີໂຄ ໂມໂຊມ 1 n ຢ່ າງຫ ວງຫ າຍ, ເມື ່ອສະປໍປິວອອກຈາກແຄັບຊູນໄປຕົກໃສ່ ໃນສະພາບແວດລ້ອມທີ ່ ມີຄວາມເໝາະສົມ ແລະ ມີຄວາມຊຸ່ມພຽງພໍມັນກໍ ່ ຈະງອກເປັນສາຍຈຸລັງ (filament) ນ້ອຍໆຄ້າຍຄືເທົາສີຂຽວເອີ ້ນວ່ າ ໂພຣໂທນີມາ (protonema) ທີ ່ ສາມາດແຕກຂະແໜງໄດ້ໂດຍມີໄຣຊອຍຢຶດຕິດ ກບັ ພື ້ນດິນທາງດາ້ນລ່ ຸມ, ໃນຈຸລັງໂພຣໂທນີມາໃນຄໍໂຣພລາສ (chloroplast) ຢ່ າງຫ ວງຫ າຍ, ເມື ່ອມັນເຕີບໂຕ

89 ແຕກຂະແໜງຫ າຍຂື ້ນກໍ ່ຈະຜະລດິ ຕາ (bud) ແລະ ຈະເລີນເຕີບໂຕມີໃບຂະໜາດນ້ອຍລຽງຊ້ອນກັນແລ້ວເຕີບໂຕ ເປັນຕົນ້ ແກມໂີຕໄຟຕໍ ່ ໄປເຊິ ່ ງນຍິມົ ເອີ ້ນວ່າ: ຕົນ້ມອສ. 1.2. ການສືບພັນແບບບໍ ່ ອາໃສເພດ, ເກີດຂື ້ນໂດຍໂພຣທານມີ າ ຂາດອອກເປັນທ່ອນໆແລວ້ ແຕ່ລະທ່ອນກໍ ່ ຈະງອກໃໝ່ ໄດ້. Sphagnum ເປັນພືດ 1 ສະກຸນທີ ່ ແຕກຕ່າງກບັມອສກ່ ຸມອື ່ນໆ, ເຊິ ່ ງໃນສະກຸນນີມ້ ປີະມານ 30 ຊະນດິທີ ່ມກັ ເກີດໃນບ່ ອນຊຸ ຸມ ຫ ືບ່ ອນນໍາຂັງເລກນ້ອຍ ແລະ ມີຄ່ າ ັ pH ເປັນອາຊິດ ໂດຍຈະເກີດຢ່ າງໜາແໜນ້ ໃນບ່ ອນທີ ່ ມີ ອາກາດເຢັນ, ມັກເກີດເປັນກຸ່ ມ, ມີສີຂາວເທິງປາຍ, ໃບບໍ ່ ມເີສັນ້ ກາງໃບ, ປະກອບດ້ວຍຈຸລັງ 2 ຊະນິດຮຽງສະຫ ັບ ກນັ ເຊິ ່ ງຊະນດິໜຶ ່ ງເປັນຈລຸ ງັທີ ່ມຊີວີດິຂະໜາດນອ້ ຍ, ມີຄໍໂຣພລາດຈໍານວນຫ າຍ, ອກີ ຊະນດິໜຶ ່ ງເປັນຈລຸ ງັຂະໜາດ ໃຫຍ່ , ບໍ ່ມຊີວີດິ ແລະ ພາຍໃນເປັນຊ່ອງຫວ່າງ, ໃນຂອບຈລຸ ງັມຮີູຈິ ່ ງສາມາດສະສມົ ນໍ ້າໄວໃ້ນຈລຸ ງັໄດຫ້ າຍ, ສະນັນ້ ຈຸ ລງັຈິ ່ ງອມົ ນໍ ້າໄດສູ້ງເຊິ ່ ງມປີະໂຫຍດໂດຍໃຫຄ້ ວາມຊຸ່ມຊື ່ນແກ່ດນິຈິ ່ ງນຍິມົ ນໍາມາຄຸມໜາ້ດນິ ໃນການປູກພດື, ໃຊ້ເປັນ ວດັຖຸກາ້ແກ່ ນພືດ, ປັກຊໍາ, ໃຊໃ້ນການຕອນກິ ່ ງ. ນອກນັນ້ Sphagnum ທີ ່ ແຫງ້ໃຊ້ບັນຈຸສິ ່ ງຂອງກັນກະທົບໄດ້ແລ ະ ໃຊ້ເປັນເຊື ້ອໄຟໄດ້ດີ. 2. ເຫ ົ ່າເຮພາທຄອບ ີ ຊດາ ີ (Class Hepaticopsida) ພືດໃນເຫ ົ ່ານີມີ ້ ຊື ່ ເອີ ້ນທົ ່ ວໄປວ່ າລີເວີເວີດ (Liverwort) ເຊິ ່ ງມປະມານ ີ 6,000 ເຖິງ 10,000 ຊະນດິທີ ່ ມກັ ເກດີ ໃນບ່ ອນຊຸ່ມຫ ບື່ ອນທີ ່ ມນີໍ ້າຂງັ, ອາກາດຂອ້ ນຂາ້ງເຢັນເຊິ ່ ງສາມາດພບົ ໄດທ້ ງັໃນຮົ ່ມໄມ້ແລະ ກິ ່ ງໄມຜຸ້ໆ. ລີເວີ ເວີດມີຮູບຮ່ າງຕ່ າງກັນ 2 ແບບຄື: 2.1. ພວກທີ ່ມີຮູບຮ່ າງແບບເປັນແຜ່ ນແບນມີສີຂຽວ, ທອດຍາວຕາມພື ້ນດິນ, ປາຍແຜ່ ນແຕກອອກເປັນ 2 ແສກ, ຢູ່ ດ້ານລຸ່ ມຂອງແຜ່ ນມີໄຣຊອຍທີ ່ ເຮັດໜ້າທີ ່ ຢຶດເກາະ, ດູດນໍ ້າ ແລະ ແຮ່ ທາດຈາກດິນເອີ ້ນພວກນີ ້ວ່ າ: Thallose liverwort ຫ ືThalloid form, ພືດໃນກ່ ຸມນີ ້ພົບຫ າຍທີ ່ ສຸດໄດ້ແກ່ ສະກຸນ Marchantia (ດັ ່ ງຮູບ 6.13) ແລະ Riccia ເປັນຕົນ້. ຮູບ 6.13 ສະແດງຮູບຕົວຢ່ າງ Liverwort ສະກຸນ Marchantia (ທີ ່ມາ https://www.illinoiswildflowers.info/mosses/plants/umb_liverwort.html) Genus Marchantia ເປັນ Thallose liverwort ທີ ່ ພົບຫ າຍສະກຸນໜຶ ່ ງທີ ່ ມັກເກີດໃນພື ້ນດິນທີ ່ ຊຸ່ມນໍ ້າ ແລະ ຕາມກ້ອນຫີນ, ມີວົງຈອນຊິວິດແບບສະຫ ັບ, ໄລຍະແກມີໂຕໄຟມີຮູບຮ່ າງເປັນແຜ່ ນຮາບກັບພື ້ນດິນ ແລະ ແຕກກິ ່ ງເປັນ 2 ແສກ, ບໍລິເວນກາງທັນລັດມີເສັນທີ ່ມີລັກສະນະຄ້າຍຄືເສັນ້ກ່ າງໃບແຕ່ເນື ່ອງຈາກບໍ ່ມທີ ໍ ່ລໍາລຽງຈິ ່ ງບໍ ່ ເອີ ້ນວ່າເສັນ້ກ່າງໃບ, ຜິວດ້ານເທິງຂອງທັນລັສປະກອບດ້ວຍຈຸລັງນ້ອຍໆ ແລະ ມີຮູບ (air pore) ເຮັດໜ້າທີ ່ ຄ້າຍຄື

90 ປາກໃບ (stomata) ທີ ່ ເປັນທາງຜ່ ານຂອງອາກາດ, ສ່ ວນດ້ານລຸ່ ມມີໄຣຊອຍເຮັດໜ້າທີ ່ ຢຶດເກາະ, ດູດນໍ ້າ ແລະ ແຮ່ ທາດ, ນອກນັນ້ ໃນທັນລັສຍັງມີຄໍໂຣພລາດ ແລະ ມີຢອດນໍ ້າມນັໃນຈຸລັງອີກດ້ວຍ. Marchantia ມີການສືບພັນທັງແບບອາໃສເພດ ແລະ ເບບບໍ ່ອາໃສເພດດັ ່ງນີ ້ : - ການສືບພັນແບບບໍ ່ ອາໃສເພດ, ເກີດຂື ້ນໂດຍທັນລັສຂາດເປັນທ່ ອນແລ້ວແຕ່ ລະທ່ ອນກໍຈະງອກເປັນ ທັນລັສໃໝ່ ຫ ື ໂດຍການສ້າງເຈມມາຄັບ (gamma cup) ໃນຜິວດ້ານເທິງບໍລິເວນປາຍແຜ່ ນຂອງທັນລັສທີ ່ ມີ ລັກສະນະຄ້າຍຄືຖ້ວຍນ້ອຍໆ ເຊິ ່ ງພາຍໃນມີແຜ່ນນອ້ ຍໆທີ ່ມສີຂີຽວເອີ ້ນວ່າ: ເຈມມາ (gamma), ເມື ່ອເຈມມາຫຸ ດ ອອກອາຈາກເຈມມາຄບັກໍ ່ຈະສາມາດງອກເປັນທນັລດັ ໃໝ່ ໄດ.້ ຮູບທີ6.14. ສະແດງແຜນວາດການສືບພັນແບບອາໃສເພດຂອງ Marchantia. (ທີ ່ມາ https://www.oercommons.org/authoring/52367-liverwort-life-cycle/view) - ການສືບພັນແບບອາໃສເພດ Marchantia (ຮູບ 6.14) ຈະມີການສ້າງຈຸລັງສືບພັນຢູ່ ເທິງທັນລັສ, ເຊິ ່ ງ ອະໄວຍະວະສືບພັນເພດຜູ້ເອີ ້ນວ່ າ ແອນເທີຣີດຽນເຮດ (Antheridial head) ທີ ່ມີກ້ານຊູຂື ້ນມາຈາກທັນລັດເອີ ້ນ ວ່ າ ແອນທີ ່ ຣີໂອຟໍ (Antheridiophore), ແອນເທີຣີດຽນເຮດມີຮູບຮ່ າງແບນຄ້າຍຄືຈານເຊິ ່ ງພາຍໃນດ້ານເທິງມີ ແອນເທີຣີດຽມ (antheridium) ເຮັດໜ້າທີ ່ ຜະລິດສະເປີມເປັນຈໍານວນຫ າຍ, ເຊິ ່ ງສະເປີມຈະປະກອບມແີຟັກ ເຈນລັມ້ 2 ເສັນ. ສ່ວນອະໄວຍະວະສບືພນັ ເພດແມ່ເອີ ້ນວ່າອາຄໂີກນຽນເຮດ (Archegonial head) ທີ ່ມີກ້ານຊູສູງ ຂື ້ນຄືກັບອະໄວຍະວະສືບພັນເພດຜູ້ເອີ ້ນວ່ າອາຄີໂກນີຟໍ (Archegoniophore), ອາຣ໌ຄີໂກນຽນເຮດມີລັກສະນະ ເປັນແຊກຄາ້ຍຄືນີ ້ວມືແລະ ຢ່ ູລະຫວ່ າງກາງຂອງແຊກຈະມອີ າຄໂີກນຽມຕດິ ຢູ່ ທີ ່ ເຮັດໜາ້ທີ ່ ຜະລິດຈລຸ ັງໄຂ່ (egg cell), ໃນນັນ້ ແອນເທີຣີດຽນເຮດ ແລະ ອາຄີໂກນຽນເຮດອາດຈະເກີດໃນທັນລັສດຽວກນັ ຫ ືຕ່າງກນັກໍ ່ ໄດ. ້ການ ປະສມົ ພນັ ຕອ້ ງອາໃສນໍ ້າໂດຍສະເປີມຈະລອຍນໍ ້າໄປປະສມົ ກບັ ຈລຸ ງັໄຂ່ ພາຍໃນອາຄໂີກນຽມແລ້ວໄດ້ໄຊໂກດທີ ່ ມີ ໂຄ ໂມໂຊມ 2n, ຈາກນັນ້ກໍ ່ຈະເລີນເຕີບໂຕໄປເປັນໜໍ ່ ລູກ ແລະ ສະປໍໂຣໄຟ, ເຊິ ່ ງສະປໍໂຣໄຟຈະຢຶດຕດິຢ່ ູເທງິແກມີ ໂຕໄຟດ້ວຍຟຸດ (foot), ໃນສະປໍໂຣໄຟປະກອບດ້ວຍກ້ານສັນ້ ໆທີ ່ ເອີ ້ນວ່ ຊີຕາ (seta) ທີ ່ຊູແຄບັ ຊູນ (capsule) ໃຫ້

91 ສູງຂື ້ນມາຈາກແກມີໂຕໄຟ, ພາຍໃນແຄັບຊູນຈະມີຈຸລັງທີ ່ ໃຫ້ກໍາເນີດສະປໍ(spore mother cell) ທີ ່ມີຈະແບ່ ງຕົວ ແບບໄມໂອຊີສແລ້ວໄດ້ສະປໍ n ໂຄ ໂມໂຊມເປັນຈໍານວນຫ າຍ, ນອກນັນ້ ພາຍໃນແຄັບຊູນຍັງມີຈຸລັງທີ ່ມີຮູບຮ່ າງຍາວ ຄ້າຍຂົດລວດສະປິງເອີ ້ນວ່ າ ອີເລເທີ (eleter) ທີ ່ ຊ່ ວຍດິດສະປໍໃຫ້ກະຈາຍອອກໄປໄດ້ໄກໆ ແລ້ວສະປໍທີ ່ ຕົກໃນ ສະພາບແວດລອ້ມທີ ່ ເໝາະສມົ ກໍ ່ຈະງອກເປັນຕົນ້ ພດືແກມໂີຕໄຟຕໍ ່ ໄປ. 2.2. ພວກທີ ່ມີໃບຊູຂື ້ນເທິງໜ້າດິນພຽງເລກນ້ອຍ, ມີໃບຮຽງຕົວ 3 ແຖວອ້ອມສ່ ວນທີ ່ຄ້ານຍຄືລໍາຕົນ້, ເອີ ້ນ ພວກນີ ້ວ່າ Leafy liverwort ໄດ້ແກ່ສະກຸນ Porella ແລະ Cephaloziella ເປັນຕົນ້. 3. ເຫ ົ ່າແອນໂທເຊຣີອບຊດາ ີ (Class Anthoceropsida) ພດື ໃນເຫ ົ ່ານີ ້ໄດແ້ ກ່ Anthoceros ຫ ື ຮອນເວີດ (Hornworts) ເຊິ ່ ງສາມາດພົບໄດ້ໃນບໍລິເວນທີ ່ ມີຄວາມ ຊຸ່ມຊື ່ນສູງໂດຍອາໃສຢ່ ູຕາມຫ ບືຫນີ ຫ ືພື ້ນດນິທີ ່ນໍ ້າຂງັເລກັ ນອ້ ຍ, ເປັນພດືທີ ່ມວີງົຈອນຊວີດິແບບສະຫ ບັ ແຕ່ບໍ ່ມທີ ໍ ່ ລໍາລຽງເຊັ ່ນດຽວກບັມອສ ແລະ ລເີວເີວດີຕວົ ຢ່ າງເຊັ ່ນ: ສະກຸນ Anthoceros (ດັ ່ງຮູບ 6.15), Pheoceros ແລະ ສະກຸນ Notothylus ເປັນຕົນ້. ສະກຸນ Anthoceros ມີໄລຍະແກມີໂຕໄຟທີ ່ ມີຂະໜາດນອ້ ຍແຜ່ ເປັນແຜ່ ນທີ ່ ມສີ ີຂຽວ ແລະ ມຮີູບກມົ ຮີ ປາຍແຜ່ ນເປັນຫຍັກ, ແຕ່ ລະຈຸລັງມີChloroplast ແລະ ໄພຮີນອຍ, ລະຫວ່ າງຈລຸ ງັມຊີ່ ອງຫວ່າງພາຍໃນທີ ່ມທີ າດ ເມືອກ, ມັກພົບເທົາສີຂຽວແກມຟ້າສະກຸນ Nostoc ອາໃສຢູ່ ນໍາ, ດ້ານລຸ່ ມຂອງທັນລັດມີໄຣຊອຍຈໍານວນຫ າຍຢຶດ ເກາະກບັພື ້ນດນິ ເຮດັໜາ້ທີ ່ດູດນໍ ້າ ແລະ ແຮ່ທາດ. ສະກຸນ Anthoceros ມີການສືບພັນ 2 ແບບຄື: ແບບອາໃສເພດ ແລະ ບໍ ່ອາໃສເພດຄື: - ການສບືພນັ ແບບບໍ ່ ອາໃສເພດ, ເກີດຈາກແຜ່ ນແກມີໂຕໄຟຂາດອອກເປັນທ່ ອນ, ຈາກນັນ້ ແຕ່ລະທ່ອນກໍ ່ ຈະເຕີບໂຕເປັນແກມີໂຕໄຟໃໝ່ ໄດ້. - ການສືບພັນແບບອາໃສເພດ, ອະໄວຍະວະສືບພັນເກີດຢູ່ ໃນທັນລັສດຽວກັນທັງສອງເພດເອີ ້ນວ່ າ Homothallic, ໃນນັນ້ ແອນທີຣີດຽມ ແລະ ອາຄີໂກນຽມຈະຝັງຕວົ ຢ່ ູໃນທນັ ລດັ ໂດຍບໍມກີ າ້ນຊູຂື ້ນມາຄລື ເີວເີວດີ , ແອນທີຣີດຽມຈະຜະລິດສະເປີມທີ ່ ມແີຟັກເຈນລໍາ 2 ເສັນ້ ແລະ ອາຄີໂກນຽມຈະຜະລິດຈຸລັງໄຂ່ . ພາຍຫ ັງການ ປະສົມພັນໄຊໂກດຈະເຕີບໂຕເປັນໜໍ ່ລູກ ແລະ ພັດທະນາເປັນສະປໍໂຣໄຟເຊງິປະກອບມກີບັສະປໍ ຫ ືແຄບັ ຊູນທີ ່ອາ ໃສຢູ່ ເທິງແກມີໂຕໄຟໂດຍມີfoot ຢຶດເກາະ ແລະ ດູດອາຫານຈາກແກມີໂຕໄຟ, ແຄບັ ຊູນຈະມຮີູບຮ່າງຊງົກະບອກ ຮຽວຍາວ 1-3 cm ຊູຕັ ້ງຂື ້ນມາຈາກທັນລັດຂອງແກມີໂຕໄຟ, ເມື ່ອແຄບັ ຊູນແກ່ ກໍ ່ຕະແຕກຜະໜັງກໍ ່ຈະແຫງ້ແລວ້ ແຕກເປັນ 2 ຊີກຄ້າຍຄືເຂົາ (horn) ສະນັນ້ ມນັຈິ ່ ງມີຊື ່ ເອີ ້ນວ່ າຮອນເວີດ (Hornwort), ໃນແຄບັ ຊູນຈະມີແກນກາງ ທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ ຄໍລີວເມນລາ (columella), ຖັດຈາກບໍລິເວນແກນກາງທັງສອງຂ້າງມີສະປໍ ແລະ ສາຍກະຈາຍສະປໍເອີ ້ນ ວ່ າອີເລເທີ(eleter) ຊ່ ວຍດິດສະປໍໃຫ້ກະຈາຍອອກ, ເມື ່ອສະປໍຕົກຢູ່ ໃນສະພາບແລດລ້ອມທີ ່ ເໝາະສົມກໍ ່ຈະ ງອກເປັນແຜ່ ນແກມີໂຕໄຟ (ດັ ່ງຮູບ 6.16).